Тохсунньу торулуур тымныытын үгэнигэр аан туманы бүрүммүтүнэн аҕам биирдэ дьиэ ортотугар биирдэ баар буола түстэ: «Мэ, бу эн хаһыатың», — диэн сонун иһиттэн дьэрэкээн ойуулаах хаһыаты мин илиибэр туттаран кэбиспитэ.
43 сыл анараа өттүгэр мин «Бэлэм буол» хаһыаты кытта билсиһиим итинник саҕаламмыта. Билигин да бу баар курдук өйдүүбүн, хаһыатым ойуутун. Үрүң быыһыктаах халлаан күөх кылгас сонноох уол ойуулаах, «Саңа дьыл» диэн суруктаах этэ. Онно олус диэн дьиктиргээбиппин өйдүүбүн, оҕо эмиэ туспа хаһыаттаах буолар эбит диэн. «Улахан дьон хаһыатыттан оҕо хаһыата ураты туспа буолар эбит» диэн санаалаах туспа суолу-ииһи оччотооҕу 1 кылааска үөрэнэр киһи төбөтүгэр туспа суолу-ииһи хаалларбыттар эбит.
Кэлин устудьуоннуу сылдьан, Бүлүү педучилищетыгар хаһыаппыт «Кэскил» диэн ааттанан тахсыбытын сэргии көрөн, оҕо сааһым арахсыспат аргыһын көрсүбүттүү, өр көрбөтөх доҕорбун булбут курдук сананан аахпыттааҕым.
«Кэскил» хаһыаттыын кэскиллээх көрсүһүү
Боронук орто оскуолатыгар үлэлии кэлбит сылбар 1996 сыллаахха Дьааңы улууһугар командировканан кэлэ сылдьар «Кэскил» хаһыат кэрэспэдьиэннэрэ Александр Васильев, Иван Андросов оскуолабытыгар кэлэн оҕолору кытта сэһэргэһэн, араас түгэни хаартыскаҕа түһэрэн, сэргэхтик сылдьан барбыттара. Онтон сылы быһа хаһыат сирэйигэр биһиги оҕолорбут туһунан матырыйааллар утум-ситим тахсан испиттэрэ. Бу күннэтэ көрөр олохпутугар баар көстүүлэри «Кэскил» хаһыат кэрэспэдьиэннэрэ уратытык тыыннаан таһаарбыттара олус сонун буолбута. Ол курдук саамай уһун уолбут тобуктаан да олорон бииргэ үөрэнэр доҕотторуттарын харыс чорбойор уһуна, үөрэх ухханыгар сирэйдэрин соттоллорун да умнан олорон, буукубаны, сыыппараны саңа билсэн эрэр биэрибэйдэр, балаҕан түннүгүн кырыатыыр уолчаан, о.д.а. көрдөөх да, толкуйдатыылаах да хаартыскалар, ыстатыйалар тахсан, бүтүн бөһүөлэкпитин сэргэхсиппиттэрэ.
Кынаттыыр кыах
«Кэскил» хаһыат кытта биир ситимнээхтик үлэлии сылдьан, үтүөкэн киһини Нина Иннокентьевна Протопопованы кытта дьылҕам алтыһыннарбытын күндүтүк саныыбын. «Кэскил» хаһыат 70 сыллаах үбүлүөйүгэр ыңырыылаах ыалдьыт буолан, ытыс үрдүгэр сылдьыбыппыт. Бастатан туран, хаһыат дьиэтигэр-уотугар ураты истиң эйгэ олохсуйбутун ис сүрэхпинэн өйдөөбүтүм. Хайдах эрэ бары оҕолуу сырдык майгылаах, биир санаалаах дьон кэккэтигэр ыалдьыттаан барбытым мин олохпор да, үлэбэр да салгыы улахан төһүү буолбута. Нина Иннокентьевна эйэҕэс мичээрэ, сылаас илиитэ, дьону айымньылаах үлэҕэ түмэр күүһэ оҕо эйгэтигэр үлэлиир киһини кынаттыыр, ис кыаҕын арыйар эбит. Бу билигин эргитэ санаан, ону өйдөөтүм.
«Кэскил» хаһыат оҕону, ыччаты иитэр суолтата
«Кэскил» хаһыат «Бэлэм буол» эрдэҕиттэн оҕону үтүө сиэргэ-майгыга уһуйар. Ийэ дойдуну таптыыр, дойдубут дириң суолталаах историятын үөрэтэр, айылҕаны таптыыр эргиччи сайдыылаах оҕону иитэргэ биһиэхэ, учууталларга, биир бастың көмөлөһөөччүбүт буолар.
«Оҕо син биир аахпат, онон суруттарар да наадата суох», — дииллэр сорох кыра ычалаах дьон. Мин санаабар, оҕо хаһыата дьиэтигэр баар буоллаҕына, оҕо хаһыакка, ааҕыыга үөрэнэр, сыстар. Мин саха тылын учууталын быһыытынан, уруоктарбар«Кэскил» хаһыат ис хоһоонунан араас сорудаҕы биэрэбин: хаһыаттан ситимнээх саңаны сайыннарарга араас истииллээх тиэкистэри булуу, тиэмэни ырытыы, о.д.а. Тапталлаах хаһыаппыт күрэстэригэр өрүү кыттабыт. Аныгы үйэ сиэринэн хаһыат куйаар ситимигэр туспа сайт арынан, оҕолор үлэлэрэ утумнаахтык тахса турар буолла. Онон « хаһыат билигин наада дуо?» диэн ыйытыыбар эргиллэн кэлэн, оҕолорго анаан маннык хоруйдуубун: Оҕо сылдьан доҕор оностубут, ыстатыйан бэчээттэммит, аахпыт хаһыатын кэнники улаатан, олох атын эйгэ үлэһитэ буоллаххына да, ханна эмэ «Кэскил» хаһыаккын көрө түстэххинэ, дууһаҕар тута урукку доҕоргун көрсүбүт курдук сылаас, сырдык иэйии кууһуоҕа, долгутуоҕа! Уонна киһи саныыр ээ, оҕо сааһым доҕорун кытта бэйэм оҕолорбун ситимнээтэхпинэ, кинилэр эмиэ бу «Кэскил» курдук эрэллээх, олохторун үтүө аргыһа буолар хаһыаттаах буолуохтара! Ити буолар «Бэлэм буол»-«Кэскил» дьиэ кэргэңңэ көлүөнэлэри ситимниир күүһэ!
Акулина СТРУЧКОВА, саха тылын учуутала, «Сиккиэр» эдкорпост салайааччыта.
Боронук, Дьааңы.