Быйыл Верхоянскай улууһа тэриллибитэ 90 сыла туолар. Бу бэлиэ түгэңңэ аналлаах «Мин төрүччүм» диэн айар, чинчийэр үлэ быыстапката Боронук орто оскуолатыгар ахсынньы 23 күнүгэр ыытылынна. Бу тэрээһин туһунан 7 кылаас үөрэнээччитэ, «Сиккиэр» пост эдкора Лена Заборовская кэпсиир.
Тэрээһини иилээн-саҕалаан кыраайы үөрэтээччилэр саха тылын учуутала Сардана Михайловна Горохова уонна оскуола музейын салайааччыта Светлана Николаевна Горохова ыыттылар.
Хас биирдии саха киһитэ бэйэтин төрдүн-ууһун, кини иннинэ олоро сылдьыбыт өбүгэлэрин билиэхтээх кэриэстиэхтээх.
Оҕолор төрөппүттэрин кытта төрүттэрин, дьиэ кэргэттэрин туһунан матырыйаал хомуйдулар. Ол булбут матырыйаалларыгар тирэҕирэн, Төрүччү маһын сиэдэрэйдик киэргэтэн оҥорон быыстапкаҕа көрдөрдүлэр уонна кэпсээтилэр. Хас да кыттааччыттан кылгастык төрүччүгүн хайдах оҥордуҥ, туохтан саҕалаатыҥ, ким көмөлөстө, кимтэн ыйыталастыҥ диэн ыйытыылары биэрэн кэпсииллэригэр көрдөстүм.
Маша МОРДОВСКАЯ, 7 кылаас: Бу төрүччүнү оңорорбор ийэм уонна Адыаччытааҕы дьоннорум көмөлөспүттэрэ. Ийэм өттүттэн Анна Григорьевна Гаврильева (эбээм Мария эдьиийэ) ахтыы онорон хаалларбыт «Санаатахпына уйадыйабын, хараастабын…» 2001с. тахсыбыт кинигэтиттэн туһаммытым. Онно аймахтарын, кинилэр сырдык кэриэстэрин кэриэстээн, хайдах дьон олорон ааспыттарын диэн сиэннэригэр «биһиги маннык төрүттээх дьон эбиппит» диэн билинэллэригэр анаан таһаарбыт. Онтон аҕам өттүттэн эдьиийдэрбиттэн Валентина, Антонина, чугас дьоммуттан ыйыталаспытым.
Бу төрүччүбүн бэлэмнээн баран таңаһынан панно оңорорго ийэбиниин сүбэлэспиппит. Ийэм миэхэ паннобун тикпитэ, онтон мин сэбирдэхтэригэр дьоннорбут ааттарын сыһыартаан испитим.
Евдокия СТРУЧКОВА, төрөппүт, оскуола техүлэһитэ: Кэргэним Стручков Павел Павлович аҕатын эһэтиттэн саҕалаан оңордум. Стручков Бүөтүр (кэргэнэ Мөрүөн баай кыыһа) диэн. Аҕатын аҕата Хоноһоочой Уйбаан диэн, кини бииргэ төрөөбүтэ 6-лар. Хоноһочой Уйбаан кэргэнэ Васильева Анна Харлампьевна диэн, 5 оҕолоохтор. Кэргэним аҕата Пана (Сымаат) диэн, саамай кыралара эбит. 4 эдьиийдээх. Суордаахтан төрүттээхтэр. Ийэлэрэ Стручкова Мария Гаврильевна эрдэ оңостон илдьэ сылдьар этэ, кэпсиир да этэ. Суордаахтар кырдьаҕастара төрдүлэрин наһаа билэллэр эбит этэ. Кэпсэтэллэрин иһиттэххэ уонна оҕолоругар кэпсииллэр эбит. Онон сурунан хаалаллар. Билиңңи эдэрдэр үксүлэрэ төрдүлэрин архыыптан көрдүүллэр эбит.
Катя Соловьева, 10 кыл.: Мин төрүччүбүн хатың маһы ойуулаан көрдөрдүм. Бастаан, мин маһы уруһуйдаабытым, онтон, гуашь, акварель көмөтүнэн кырааскалаабытым, онтон А4 кыра хатың мас сэбирдэхтэрин уруһуйдаан эмиэ гуашь көмөтүнэн кыраскалаабытым. Силим көмөтүнэн сэбирдэхтэрбин сыһыарбытым. Хара фломастер туттан өбүгэлэрим ааттарын суруйдум. Эбэм Мария Николаевна СОЛОВЬЕВА уонна Мария Константиновна МЕСТНИКОВА көмөлөспүттэрэ. Уонна учууталым Сардаана Михайловна Буустаах нэһилиэгин архивыттан көмөлөспүтэ.
Наташа СТЕПАНОВА, Боронук орто оскуолатын 7 кыл: «Мин бу тиэмэбин 3 кылаастан ыла чинчийбитим. Үлэбин оңорорбор наһаа улахан көмө наада этэ. Тоҕо диэтэр, архыып, үһүйээн, хос эһэ тойуга, элбэх киһи билбэт, ол иһин ыарахан соҕус. Мин дакылааппын аан бастаан хайдах саҕалаабыппын өйдүүбүн. Үһүйээн бөҕө аахпытым уонна ол үһүйээннэри устубутум. Өссо да элбэх үлэ баар, ол гынан баран хос-хос-хос эһэм туһунан суруллан хаалбатах, миэхэ эбэм өттүнэн эдьиийдэрим Аммосова Елена Васильевна, Колесова Вера Васильевна уонна Колесов Илья Ильич көмөлөспүттэрэ уонна Иван Александрович Худяков кинигэтинэн туһаммытым «Описание Верхоянского округа» уонна «Дьааҥы үһүйээннэрэ» диэн кинигэнэн туһаммытым. Мин Колесова Вера Васильевнаттан ыйыталаһааччыбын, тоҕо диэтэр, билигин кэргэнэ Колесов Илья Ильичтыын архыыптары көрөллөр. Уонна хос эһэбит өттүнэн аймахпыт Вера Серафимовнаттан ыйыталаспытым.
Максим ДРУГИН, 7 кыл.: Эһэм Иннокентий Николаевич Другин сыдьааннара:
Игнат Другин – Другин Николай Игнатьевич, 1850 с.т. (Суоннаайы Ньукулай), кэргэнэ – Акулина Кузьмина (1960 с.т.). «Эбэ» диэн сайылыктаах, «Хочо» диэн кыстыктаах эбиттэр. Кинилэр 10 оҕолоруттан аҕыһа биллэр: Петр (Топпо Бүөтүр) 1886 с.т., Дмитрий (Мооһоо Миитэрэй) 1887 с.т., Ариан 1888 с.т., Семен (һээкээн Сэмэн) 1891 с.т., Аксинья 1893 с.т., Николай 1 (1895 с.т.) – Ньоолльо Ойуун (хос эһэм), Матрена (Атыыһыт Матырыына), Николай 2 (1903 с.т.) – Окоо.
Николай 1 норуокка биллибит аата Ньоолльо Ойуун диэн мин хос эһэм. Хос эбэм Мария Михайловна Слепцова (Ырыа Мэхээлэ кыыьа). Кинилэр Хочођо олороллор, кэлин Буустаахха көһөн кэлтэр. Кинилэртэн 8 ођо төрүүр: Иннокентий, Анна, Мария, Екатерина, Николай, Тамра, Петр, Матрена.
Мин эһэм Иннокентий (Киэсэ) 1931 с. ахсынньы 5 күнүгэр күн сирин көрөр. Эһэм Иннокентий Николаевич, эбэм Александра Николаевна эмиэ 8 оҕолоохтор: мин ийэм Мария, Николай, Татьяна, Таня, Роза, Кеша, Валя, Люба, Петр.
Ити курдук ийэбин кытта төрүччүбүтүн хасыһан суруйдубут. Төрүттэрбит төрөөбүт сылларын учууталбыт Горохова С.М. архыыптан хомуйбут докумуоннарыттан көрдүбүт.
Ити курдук, хас биирдии оҕо бэйэтин халыҥ удьуорун билиһиннэрдэ. Бу быыстапкаҕа оскуола оҕото бары кыттыыны ылла. Украина, Иркутскай, Польша онтон да атын сиртэн кэлэн биһиги нэһилиэкпитигэр халыҥ уруу-аймах төрөтөн олохсуйа хаалбыттар. Оҕолор төрүччү онороллоругар араас матырыйаалы барытын хаһан, билэр-көрөр дьонноруттан ыйытан онорбуттар. Ол курдук, кинилэр өбүгэлэрин, аймахтарын билэннэр, биһиги төрөөбүт Дьааҥыбыт историятын үөрэттилэр. Оҕо өбүгэлэрин билэр буоллаҕына, кини төрөөбүт кыраайын дьиҥ историятын, олоҕун-дьаһаҕын билэр эбит диэн түмүккэ кэллим.
