НТИ (Национальная технологическая инициатива) 2017 сыллаахтан Россия Бырабыытылыстыбатын Уурааҕыгар олоҕурар тэриллибитэ. Бу уураахха 15-20 сылынан аан дойду уонна Россия экономикатын сайдыытын түстүүр үрдүк технологиялар, саҥа кэскиллээх ырыынактары сайыннарыыга государственнай бииргэ үлэлээһин механизма бигэргэнэн үлэ тэриллэн, кэҥээн, биллэн эрэр.
АгроНТИ — бу дойду тыа хаһаайыстыбатыгар сыһыаннаах национальнай технологическай инициативатын бырайыага.
Тыа сирин үөрэнээччилэригэр «АгроНТИ» бырайыагы ыытыы дьаһала икки сыл анараа өттүгэр үөскээбит.
Чычымах оскуолата бу бырайыакка аан бастаан кыттыытын туһунан билиһиннэрдэххэ, 2018 сыллаахха Акулина Иванова «АгроМетео» хайысхаҕа бастакы үлэтин ыыппыта. Оруобуна Санкт-Петербургтан «Открой себе ученого» диэн научнай-чинчийэр конференцияттан кыттан, муус устар 28 күнүгэр кэлбиппитин кэннэ төлөпүөнүнэн Акулинаны Новосибирск куоракка кыттарыгар ыҥырбыттара. Соһуччу буолан, аккаастаммыппыт, кэтэхтэн сорудах толорон ыыппыта.
Атырдьах ыйын бүтүүтэ эмиэ төлөпүөнүнэн Акулинаны финалга Белградка ыҥырабыт диэбиттэрэ. Онтон аны билиэт сыаната ыарахан буолан, кыаллыбат диэн буолбута.
Онтон, 2019 сылга син элбэх оҕо сайт нөҥүө регистрацияланан, АгроНТИ кыттаары гыммыппыт да, табыллыбатаҕа.
Дьэ, онтон туох да үһүстээх диэн быйыл кыттан көрүөхпүт, баҕар табыллыа диэн буолбута.
Ол муна-тэнэ сырыттахпытына, быйыл Дьокуускайдааҕы тыа хаһаайыстыбатын академията (билигин АГАТУ) былассаакка статуһун ылан, бастаан кэтэхтэн өрөспүүбүүкэтээҕи туур, онтон билигин онлайн ыытта. Сүрдээх тэрээһиннээхтик, үрдүк таһымнаахтык ааспытыттан астынным уонна тэрийээччилэри эҕэрдэлээн туран, махталбын тиэрдэбин.
АгроНТИ конкурс сыала: тыа сирин үөрэх тэрилтэлэрин национальнай технологическай инициатива технологическай приоритеттарынан үлэтигэр тардыы, тыа хаһаайыстыбатын үрдүк технологиялаах бырайыактарын кытта билсиһии-билиһиннэрии.
Бүтүн Россиятааҕы «АгроНТИ-2020» куонкурус балаһыанньатынан тыа сирин үөрэҕин тэрилтэлэрин 5-11 кылааһын үөрэнээччилэрин ортолоругар, түөрт хайысханан ыытылынна.
АгроРоботы — тыа хаһаайыстыбатын тиэхиньикэтин салайыы автоматизированнай тиһиктэрэ.
АгроКосмос – космостан спутнигынан түһэриллибит хаартыскалары уонна вэб-ГИС технологияларын тыа хаһаайыстыбатыгар туһаныы.
АгроМетео — күн-дьыл хаамыытын архыып оҥорон, сылыктааһын, аналитика.
АгроКоптеры — тыа хаһаайыстыбатын соруктарын быһаарарга көҥүл көтөр- сүүрэр аппарааты туттуу.
АГАТУ региональнай былассаакка тэрийээччи быһыытынан куонкурус хайысхаларын билиһиннэрбиттэрэ киэҥ сэҥээриини ылбыта уонна zoom-конференция түмүгүнэн маннык быһаарылынна:
-АгроНТИ ситимин тэрийэрии;
— агрооскуолалар бу ситимнэ ураты номинациялаах буолуохтара;
— «Sakha АгроНТИ» сэтинньи ыйга саҕаланар уонна олунньу ыйга тумуктэнэр, оттон федеральнай АгроНТИ РФ балаһыанньатынан сыл аайы ыытыллар.
Онон бу улахан суолталаах инициативаны АГАТУ ылынан тэрийэрэ түмүктэрдээх буолара саарбаҕа суох.
Биһиги оскуолабытыттан быйыл кытыннылар:
Агро Метео — Андреева Марина, Богдокумов Стас (лауреат диплома).
Агрокоптердар — Андреев Борис, Николаев Александр, Гуляева Галина.
Агрокосмос — Егоров Айсен.
Агророботы — Стручков Саша ( лауреат диплома).
Өрөспүүбүлүкэтээҕи «SakhaАгроНТИ-2020» бастакы түһүмэҕэр:
Агрокоптеры — Андреев Борис Витальевич (III степеннээх диплом)
Агрокосмос — Егоров Айсен (III степеннээх диплом)
Агророботы — Стручков Саша ( I степеннээх диплом)
Марина Андреева:
— Куонкуруска биһиги бэйэбит хайысхабытынан научнай-чинчийэр үлэлэрбитин ыыппыппыт. Мин үлэм — “Агрометериологические характеристики Амгинского наслега”. Стас үлэтэ — “Изучение климатических условий села Чычымах”.
Онтон регионнааҕы түһүмэххэ 1 сорудах тест этэ, иккис сорудаҕынан “Сокол-М” метеостанция программатыгар үлэлээбиппит. Күнү-дьылы кэтээн көрүү саҥа бырагыраамата олус интэриэһинэй эбит.
Бу курэхтэһиигэ Таатта улууһуттан 4 оскуола кытынна:
- А.Е.Кулаковскай-Өксөкүлээх аатынан Дьохсоҕон орто оскуолатыттан АгроКоптеры хайысхаҕа Заворотный Леонид (5 кылаас), Комиссаров Артур (6 кылаас) кыттыбыттара. Манна даҕатан эттэххэ, 2019 с. бу оскуолаттан Уһук Илин регионугар Белград куоракка АгроМетео хайысхаҕа Матвеев Арсен ситиһиилээхтик кыттыбыта. (салайааччы Лебедева Ньургуяна).
- И.Н.Гуляев аатынан Туора-Күөл орто оскуолатыттан Васильев Артем (5 кылаас) АгроКоптеры хайысха кыайыылааҕынан буолла. Салайааччы Анна Афанасьевна Элякова.
- А.Е.Мординов аатынан Тааттатааҕы лиссиэйтэн АгроМетео хайысхаҕа Сыромятникова Саина (8 кылаас), АгроКосмос — Захаров Максим (6 кылаас), Местников Евгений (8 кылаас) үһүс бириистээх миэстэҕэ тигистилэр. Салайааччы Ая Николаевна Акимова.
Богдокумов Стас:
— Мин 2017 с. чинчийэр үлэбин саҕалаабытым. Чычымахха кыһын температура уларыйыытын кэтээн көрбүтүм. Оскуолабыт иһинэн «АгроМетео» үөрэх таһынан дьарыкка Маргарита Афанасьевна, Александр Августович Герасимовтар дьиэ кэргэн 2018 с. оҥорбут «Күннүк» дневниктэринэн үлэлээбиппит.
«Наблюдение за природой-2019» өрөспүүбүлүкэтээҕи куонкурска бастаан, «Сосновай бор» лааҕырга «Күннүк» сменатыгар дьарыктаммытым. Элбэҕи билбитим-көрбүтүм. Ордук метеостанцияҕа сылдьан, илэ харахпынан метеорологтар идэлэрин билсибиппит.
Онон бу АгроНТИ тестовай чааһыгар кэлбит боппуруостарга эппиэттиирбэр «Күннүккэ» дьарыгым уонна география предметтэрин үөрэтиим көмөлөстө. Манна даҕатан эттэххэ, биһиги оскуолабытын 2018 сыллаахха бүтэрбит Софронов Ваня Иркутскайдааҕы гидрометеологическай техникум радиотехническай информационнай системалар салаатын устудьуона буолар.
Андреев Борис:
— Биһиги 2018 сыллааха Космонавтика сүрүн билиилэринэн, аэронавтика уонна Геоинформатика өрөспүүбүлүкэтээҕи викторина-куонкуруһугар кыттан, Кванториумҥа үөрэххэ ыҥырыллыбыппыт.
Мин аэроквантум хайысхаҕа квадрокоптер пилота диэҥҥэ үөрэммитим. Ол дьарыктаммытым миэхэ олус туһалаата. Билигин АгроНТИ кыттан, олус элбэ5и, саҥаны биллим. Аныгы технология билиҥҥи олохпутугар туһата ессе элбээн иһиэҕэ, онон киһи бэйэтэ интэриэһиргээн, сайдан, үгүс ситиһиилээх буоларгытыгар, тус олоххутугар туһанаргытыгар баҕарабын.
— Кулун тутар ыйга АгроНТИ Россиятааҕы таһымыгар кэтэхтэн кыттыыбытыгар квадрокоптеры хомуйуу, көтүтүү уонна тест оҥоруута баара. Биһиги оскуолабытыгар саҥа квадрекоптер ылбыттара. Ону оруобуна хомуйан көтүппүппүт. Онтон бу онлайн кытынныбыт. Бу күрэхтэһии икки сорудахтаах. Бастаан квадрокоптер кетер траекториятын оҥорбуппут, онтон ортофотоплан биэрбиттэрэ, онно болуоссатын уонна карта уклонун оҥорбуппут.
Ордук долгутуулааҕа диэн эн оҥорбут бырайыагын бырагырааматынан квадрокоптеры көтүтүү эбит. Арай кеппетүн эбэтэр атын сиргэ түстүн диэн санаалар киирэллэр. Хата барыта этэннэ буолан үөрбүппүт. Бу күрэх олус үчүгэйдик ааста, элбэххэ үөрэннибит, билбэтэхпитин биллибит. Маннык куонкурустар ессе да буоллуннар уонна салайааччыбытыгар Дария Егоровнаҕа улахан махтаналбытын тиэрдэбит.
Бу уустук кэмҥэ оҕолор туруоруллубут сыалларын ситиһэн, ким дьиэтиттэн, ким оскуолаттан бары усулуобуйалары тутуһан ситиһиилээхтик кытыннылар. Булугас толкуйдара чочуллан, болҕомтолоохтук сыһыаннаһан, өйдөрүн-санааларын ууран, оҕолор саҥа тиэхиньикэттэн куттамматтарын бигэргэттилэр. Тыа хаһаайыстыбата сайдарыгар бу АгроНТИ суолтата олус наадалаах. Роботтары, аналлаах программнай-аппаратнай комплекстары киэҥник туһаныыны киллэрии билиҥҥи кэм ирдэбилэ буолла.
Ааптар: Дария Иванова, Чычымах оскуолатын биология, география учуутала