Доруобуйа киһи олоҕор улахан оруолу оонньуур. Дьыл ханнык да кэмигэр тымныйыы, күөмэй ыарыыта үгүс. Тымныйыыттан хайдах харыстанабыт? Саас, сайын төбө сыгынньах сылдьыы, музыканы улахыннык истэр кулгаахха охсуулаах дуо? Бу туһунан Саха Өрөспүүбүлүкэтин доруобуйатын харыстабылын министиэристибэтигэр штаты таһынан үлэлиир кылаабынай оториноларинголог, мэдиссиинэ наукатын кандидата, ХИФУ медиссиинэ институтун доцена Лебедева Наталья Афанасьевна кэпсиэҕэ.
— Киһи лорга күөмэйин, кулгааҕын, муннун сылга хаста көрдөрүөхтээҕий?
— Дьоннор саастарынанбиһиэхэ көрөдөрөллөр (диспансеризация). Кулгаах, күөмэй, мурун бырааһа көрөр. Хроническай ыарыылаах дьон сылга иккитэ — саас уонна күһүн көрдөрүөхтэрин наада.
— Үксүн туох ыарыылаах дьоннор кэлэн көрдөрөллөрүй?
— Дьыл ханнык бириэмиттэн тутулуктаах. Холобур, күһүн уонна кыһын мурун ыарыыта элбиир. Саха сиригэр кулгаах ыарыыта улаханнык тарҕаммыт.. Оннооҕор сайын итиигэ биһиэхэ дьон ыалдьан көрдөрө кэлэр. Менингиттииллэр, кулгаахтара ыалдьар. Ханнык баҕарар ыарыы сыл хайа да кэмигэр көбүөн сөп.
— Кулгаахха туох куттаалаҕый? Саас төбө сыгынньах сылдьыы, музыканы улахыннык истэр кулгаахха охсуулаах дуо?
— Кулгаах ыарыытыгар отит диэн баар. Кулгаахтарын тымныттахтарына, муннуларынан куһаҕаннык тыынар буоллахтарына кулгаахтара ыалдьар. Онно инфекция киириэн сөп, давлениета туолан кулгаах ыалдьар. Кулгаахха куруук наушник кэтэр эмиэ куһаҕан. Ити наушник кулгаах иһигэр тириитин аалар, кыһытар. Ону тэҥэ сүһүрүү (воспаление) үөскэтиэн сөп. Оҕо наушнигынан тугу истэрин билиэххэ наада. Сорох оҕолор улахан баҕайы муусуканы истэллэр. Наушнигы уһуннук кэтиллибэт, бириэмэнэн кэтиэххэ сөп. Оҕо тыаһы-ууһу, муусуканы наар истэр буоллаҕына кулгааҕын ньиэрбэлэрэ сылайар уонна үлэтэ мөлтүүр. Оччоҕуна кулгаахтара куугунуон, мэйиитэ эргийиэн уонна истэрэ мөлтүөн сөп.
—Ыарыйдахха мунну бүөлэниитигэр, күөмэй ыарыытыгар саамай сүрүн быраабылалар?
— Кулгааҕа, күөмэйэ, мунна ыалдьыбыт киһи бэйэтэ эмтэниэ суохтаах, баран бырааска көрдөрүөхтээх. 18-с саастарыгар дылы оҕолор оҕо лоругар көрдөрүөхтээхтэр. Быраас ыарыы биричиинэтин эрэ биллэҕинэ эмп аныыр. Кулгаах ыарыыта элбэх ол иһин хааппылалар араастара эмиэ атын атын буолар.
- Ыалдьыбат туһугар туох профилактика нааданый?
— Киһи күнү-дьылы көрөн сөпкө таҥныахтаах. Тыаллаах, тымныы күн, саас, күһүн кулгаахтарын үрдэриэхтэрин сөп. Саас, күһүн бэргэһэ, сайын бейсболка кэтэ сылдьахха наада. Муннулара тыыммат буоллаҕына бырааска баран көрдөрүөхтэрин, эмтэниэхтэрин наада. Чөл олоҕу тутуһуохха, иҥэмтиэлээх астары аһыахха наада.
— Мунну хааппылатын элбэхтэ туттар кутталлаах дуо?
— Мунну хааппылата сосудтары кыаратар. Итини тутуннахха отегу тардан, киһи тыынара тупсар курдук. Ол гынан баран, олус элбэхтэ туттар куһаҕан. Медикаментознай ринит буолар. Ону эмтиир уустуктардаах. Мурун хааппылатын 3 күнтэн ордук туттуллуо суохтаах. Көмөлөспөт буоллаҕына тохтотон, тоҕо бу киһи куһаҕаннык тыынарын биричиинэтин быһаарыахха наада.
— Сайын олус итии күннэргэ эмискэ тыбыс-тымныы мороженай, лимонад иһэр кутталлаах дуо?
— Итии күннэргэ олус тымныы сок, квас, мороженай иһэр көҥүллэммэт. Итинниги иһэн дьоннор биһиэхэ ыалдьан кэлээччилэр. Күөмэй эмискэ тымныы киирдэҕинэ «соһуйан» иһиэн (отек) буолуон сөп.
— Сөтүө кэмигэр кулгаахтан ууну хайдах таһаарабыт?
— Сөтүө кэмигэр, бассейҥа сылдьар оҕолор кулгаахтарыгар уу киириэн сөп. Сералаах буоллахтарына, уу киирдэҕинэ сера үллэн тахсар. Оччоҕо оҕо истэрэ мөлтүүр. Холобур, сөтүөлээн тахсан баран оҕо «уай, кулгааҕым хайдах эрэ истибэт буолла» диэн сөп. Ол сера пробката үллүүтүттэн эбэтэр кулгаахха уу киирбититтэн буолуон сөп. Кулгаахха уу киирдээх баата палочкатынан хаһыллыбат, бырааска баран көрдөрөн, ыраастатыахха наада.
— Оҕолорго уонна төрөппүттэргэ баҕа санааҥ?
— Биһиги, быраастар, оҕолор, улахан дьон ыалдьыбаттарыгар, доруобай сылдьалларыгар баҕарабыт. Мээнэ эми иһимиэххэ наада, бэйэ эмтиэкэлэнэр куһаҕан, ыарыыны тулуйа сылдьымыахха наада. Сорох дьон ыалдьан баран олус өр көрдөрбөттөр, онтуктара хойутааһын буолар.Муннуну ыраастана, сууна сылдьыахха наада. Чөл буолуҥ, бэйэҕитин харыстаныҥ!
Кэпсэттэ Кристина Иванова