Иосиф Бродскай 1987 сыллаахха Нобелевскай лауреат аатын ылбыта. Ити иннинэ кини аата Сэбиэскэй Сойууска биллэр этэ эрээри, улахан интэриэһи тардыбат этэ. 1976 сыллаахха эмиграциялаабыт, Америкаҕа олорор поэт быһыытанан эрэ биллэрэ. Хайа баҕарар литератураҕа сыһыаннаах киһи, Нобель бириэмийэтин бу хайысхаҕа ким ылбытын сэргиир буолуохтаах, ол да иһин мин эмиэ ити сылтан Иосиф Бродскайы көрдөөн ааҕар, кини туһунан публикациялары кэтиир буолбутум. Ол саҕана кини хоһооонноро Сэбиэскэй Сойууска кинигэ буолан тахса иликтэрэ. Сурунаалларга бастакы тахсыыта 1990 сыллар саҕаланыыларыгар эбитэ буолуо.
Дьокуускай Бродскай дьылҕатыгар
Иосиф Бродскай 1990 сыллаахха 50 сааһын бэлиэтээбитэ, ол кэмҥэ кини туһунан ахтыылар тахсыталаабыттара. Онно мин саҥа кини сууттаныытын, Архангельскай уобаласка сыылкаҕа олоруутун, эдэр сылдьан икки төгүллээн Саха сиригэр экспедицияҕа кэлэ сылдьыбытын билбитим. Бэйэтин билиниитинэн, кини 1959 сыллаахха, Чульмаҥҥа көтөөрү Дьокуускайга хаайтаран олорон, кинигэ маҕаһыыныгар Евгений Баратынскай кинигэтин атыыласпыт. “Ол кинигэни ааҕан баран мин чуолкайдык өйдөөбүтүм – тугунан дьарыктаныахтаахпын”, – диэн суруйан хаалларбыта баар. Онон Дьокуускай куорат Иосиф Бродскай дьылҕатыгар олоҕун биир сүрүн быһаарыныытын ылыммыт сиринэн буолар диэххэ сөп…
Ахматова сыаналыыра
Кэлин, Санкт-Петербурга элбэхтик сылдьар кэммэр, Анна Ахматова мусуойугар хайаан да киирэн ааһарым. Онно мусуой бэйэтэ таһаарар кинигэлэрин атыылыыллара. Анна Ахматова тула мустар эдэр поэттар ахсааннарыгар Бродскай киирэрэ. Кинилэри кэлин “ахматовские сироты” диэн ааттаабыттара. Ахматова саҥа суруйан эрэр Бродскай айымньыларын үрдүктүк сыаналыыра. Ол да иһин музей киоскатыттан мин Бродскай туһунан кинигэлэри, кыра хомуурунньуктарын булуталаабытым.
Бэлэмнээх киһи ааҕара ордук
Бродскайы бэлэмнээх киһи ааҕар поэта . Кини ассоциациялара, история чахчыларыгар, геройдарга, классика айымньыларыгар сигэниитэ үгүстэргэ ыарахаттары үөскэтиэн сөп. Мин бэйэм даҕаны эрдэтээҥҥи хоһооннорунан сирдэтэн, киниэхэ чугаһаабытым. Холобур, “Английские песенки” диэн цикллаах, ол онтон сиэттэрбитим. Элегиялара, поэмалара, эсселэрэ биир тыынынан ааҕыллар айымньылар буолбатахтар. Ол эрээри, суруйааччы буоларга сананар, литератураҕа тардыһар киһи, Иосиф Бродскайы ааҕыахтаах дии саныыбын.
“Пилигримы”
Мин Суоттуга кэмиттэн кэмигэр ыытыллар эдэр суруйааччылар семинардарыгар кыттааччыларга Бродскай “Пилигримы” диэн хоһоонун тылбаастата биэрбитим.
Дьиҥэ, бу сүрдээх уустук, дириҥ ассоциациялардаах философскай хоһоону сахалыы тылбаастыыр кыаллыбат кэриэтэ үлэ этэ. Ону бары кыттааччылар кыайбыттарын, ону ааһан, тус бэйэлэрин айар куттарын тыынын тылбааска укпуттарыттан олус үөрбүтүм. Суруйааччы, поэт бэйэтин эрэ омугун күрүөтүгэр хаайтарыа суохтаах, ол кини талаанын бэлиэтэ.
Бродскай сылдьыбыт сирдэринэн
Мин бэйэм Иосиф Бродскайы кытта сибээстээх сирдэргэ сылдьа сатыыбын. Ол курдук, төрөөбүтэ 75 сыла бэлиэтэнэригэр, кини төрөөбүт куоратыгар Санкт-Петербурга баарым – онно кини төрөппүттэрин кытта олорбут дьиэтигэр мусуой аһыллыытыгар сылдьыбытым.
Айанньыт кутум Венецияҕа тиэрдибитигэр, Бродскай көмүллэ сытар Сан-Микеле арыытыгар тиийэн киниэхэ сүгүрүйбүтүм…
Кини Дьокуускай аэропордугар түспүт хаартыската баар. Ол хаартысканы эмиграцияҕа барарыгар доҕотторугар, кэргэннии Штернэргэ бэлэхтээбит, кэннигэр суруйбут: “Аэропорт, где я никогда не приземлюсь…” Иккис хаартыска, сабаҕалаатахха, Уус-Майа оройуонугар оҥоһуллубут буолуон сөп. Кини онно 1961 сыллаахха сылдьыбыта.
Бибилэтиэкэбэр
Билигин мин бибилэтиэкэбэр Иосиф Бродскай туһунан кинигэлэр элбээтилэр. Сорох сорохторо библиографическэй сэдэх кинигэлэр, тоҕо диэтэххэ, бэрт аҕыйах тираһынан тахсыбыттар.
Бродскай олоҕо бэрт кылгас этэ – баара-суоҕа 56 саастааҕар күн сириттэн барбыта. Үйэтигэр кэргэн ылбатах, Союзка хаалбыт тапталын өрө туппут поэт доҕотторун уонна чугас дьонун соһуппута: 50 сааһын ааһан баран, нуучча төрүттээх итальянканы, Мария Соццанины кэргэн ылбыта. Кыыстара Анна-Мария Бродская билигин 33 саастаах. Италияҕа олорор.
Миигин буруйдууллара туохха барыта,
Күн-дьыл кубулҕатын эрэ соҥнооботторо.
Сотору мин бэйэм устуом погуоннарбын
Уонна кубулуйуом судургу сулуска…
Бродскай сулуһун уота бэрт ыраахтан сыдьаайар. Өйдүүр – өйдүүр, өйдөөбөт, баҕар, хаһан эмэ өйдүө…
Наталья Харлампьева, саха норуодунай поэта.
Хаартыскаларга: 1. Иосиф Бродскай Дьокуускай аэропордугар. 2. Уус-Майа оройуонугар, экспедицияҕа. 3. Наталья Харлампьева Иосиф Бродскай туһунан хомуйбут кинигэлэрин сорҕото.