И.Е. Винокуров (01.01.1896-04.01.1957) саха норуотун өйүгэр-санаатыгар Аҕа дойду сэриитин сылларыгар дьону-сэргэни аччыктаан өлөр дьылҕаттан быыһаабыт күүстээх салайааччы быһыытынан хаалбыта. 1943-1946 сс. Саха АССР норуодунай комиссардарын сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ, 1946-1952 сс. Коммунистическай партия Дьокуускайдааҕы обкомун бастакы сэкирэтээрэ дуоһунаска үлэлээбитэ. Илья Егорович элбэх оскуоланы, медпууну, сэллик балыыһатын, санаторийы, ас-табаар ыскылааттарын, онтон да атын нэһилиэнньэҕэ наадалаах тутууну тэрийбитэ. Саха сирин уһулуччулаах салайааччытын туһунан И.Е. Винокуров аатынан Нам улууһун Хатыҥ Арыы орто оскуолатын үөрэнээччилэрэ, учууталлара кэпсииллэр.
И.Е. Винокуров, 1930 с.
Норуот уола
Илья Егорович Винокуров 1896 сыллаахха тохсунньу 1 күнүгэр Нам улууһун Хатыҥ Арыы Куһаҕан ыалыгар тѳрѳѳбүтэ. Илья 3 сааһыгар аҕата ѳлбүтэ, онтон биир сыл буолан баран ийэтэ кыайан кѳрбѳт буолбута, ол кэнниттэн олохтон туораабыта. 1904 сыллаахха үтүө санаалаах дьоннор ходатайства суруйаннар, 4 кылаастаах церковнай-приходской оскуолаҕа үѳрэммитэ. Ол гынан баран үп-харчы кыайан булбакка, үөрэҕин бүтэрбэккэ батараактыы барбыта. Илья Егорович кыра эрдэҕиттэн эрэйи-муну кѳрѳн улааппыта. Кини олоххо дьулуура улахан этэ. Олоҕун тиһэх күнүгэр диэри үлэлээбитэ.
Гражданскай сэрии сылларыгар саа-саадах тутан саҥа былааһы кѳмүскээбитэ. 1921 сыллаахтан нэһилиэк ревкомун бэрэссэдээтэлинэн үлэлээн барбыта.
Биэс сыл устата ЯЦИК боломуочунайын быһыытынан хоту Булуҥ сиригэр саҥа олоҕу тэрийсибитэ, дьону-сэргэни аһа-таҥаһа суох эстэр-быстар кыһалҕатыттан быыһаспыта. Туундара, Ѳлүөнэ ѳрүс тѳрдүн хайаларын быыстарыгар оскуола, маҕаһыын, эмтиир сирдэр, булт-түүлээх кооперативтара тэриллибитэ.
1931-1933 сыллардаахха МТС директорынан үлэлээбитэ. ЯЦИК бэрэстэбиитэлинэн тиийэн 1934 сыллаахха Ѳлөөн улууһун тэрийбитэ, сэлиэнньэтин олохтообута. Илья Егорович хоту улуустары сайыннарыыга, нэһилиэнньэ аныгылыы олоххо сыстан барыытыгар улахан ѳҥѳлѳѳх.
1941-1946 сылларга республика учуонай сэбиэтин бэрэссэдээтэлинэн үлэлээбитэ. Өрөспүүбүлүкэ нэһилиэнньэтин сэрии сылларыгар хоргуйан быыһыырга Илья Егорович дьаныардаахтык туруорсуута норуот өйүттэн-санаатыттан хаһан даҕаны сүтүө суоҕа.
И.Е. Винокуров 1943 сыл муус устар 3 күнүгэр ыыппыт уочараттаах суруга партия Киин Кэмититэтигэр кѳрүллэн, партия Саха уобаластааҕы кэмитиэтэ тыа хаһаайыстыбатын сүрүннүөхтээҕин туһунан уураах ылыллыбыта. Ити дьыл от ыйыгар Илья Егорович Винокуров Саха АССР Миниистирдэрин сэбиэтин бэрэссэдээтэлинэн анаммыта. 1946 сыл ахсынньы 11 күнүгэр партия Саха уобаластааҕы кэмитиэтин бастакы сэкэритээринэн талыллыбыта.
Салайар дуоһунастарыгар үлэлии сылдьан Илья Егорович ханнык баҕарар боппуруоһу дириҥник быһаарарын оччотооҕу докумуоннар да бэлиэтииллэр. Кинир норуотун туһугар туруулаһар бастыҥ салайааччы этэ.
Бэлэмнээтэ Мария Валерьевна Максимова, алын кылаас учуутала.
Илья Егорович Винокуров олоҕун, үлэтин суолларын көрдөрөр ыйынньык
1896 с. тохсунньу 1 күнүгэр Нам улууһун Куһаҕан Ыал нэһилиэгэр төрөөбүтэ.
1904-1908 сс. Куонта Кириэскэ церковной-приходской училищеҕа үөрэммитэ.
1916-1920 сс. – батараактаабыт кэмнэрэ.
1916 сыл ыам ыйыттан балаҕан ыйыгар диэри Булуҥҥа балыктыы барбыта.
1917 с. Булуҥҥа эмиэ барар (Жирков Иван Дмитриевичка батараактыыр), Новосибирскэй (Муустаах) арыыларыгар тиийэ сылдьар.
1920 с. Усуйаана Хаһааччыйатыгар сылдьан саҥа былаас олохтонуутун туһунан истэн дойдутугар төннүбүтэ.
1921 с. сааһыгар Коммунистическай партия чилиэнэ буолбута. Дьокуускайга икки ыйдаах советскай-партийнай үлэһиттэри бэлэмниир кууруска үөрэнэр. Хатыҥ Арыы нэһилиэгин ревкомун бэрэссэдээтэлинэн анаммыта.
1921 с. кыһыныгар – Намнааҕы кыһыл этэрээт хамандыыра буолбута. Тулагы уонна Киллэм улахан утарсыытыгар кыттыыны ылбыта.
1922 с. – Нам оройуонугар сэбиэскэй былаас олохтонорун иһин уполномоченнайы солбуйааччынан анаммыта.
1923 с. – Пепеляев баандалара Саха сиригэр ааннаан киирэр кэмнэригэр, Дьокуускайтан Верхоянскайга барыахтаах таһаҕас хаайтарбытыгар, И.Е. Винокуров кыһыл этэрээтэ бу наадалаах таһаҕаһы миэстэтигэр тиэрдибитэ.
1924 с. бэс ыйыгар Булуҥҥа НКВД уполномоченнайынан ананан сэбиэскэй былааһы олохтуу барбыта. Булуҥ уокуругун Верхоянскайтан араарбыттара, киининэн Булуҥ сэлиэнньэтэ буолбута. Булуҥ уокуругар Эдьигээн, Усуйаана уонна Анаабыр улуустара киллэриллибиттэрэ.
1926 с. бүтэһигэр Москваҕа партийнай үлэһиттэр тоҕус ыйдаах куурустарыгар үөрэммитэ.
Илья Винокуров партийнай үлэһиттэр куурустарыгар, Москва, 1927 с.
1927 с. сайыныгар Булуҥҥа икки сыл исполком бэрэссэдээтэлинэн үлэлээбитэ.
1929-1933 сс. төрөөбүт оройуонугар Намҥа МТС дириэктэринэн үлэлээбитэ.
1934 с. Өлөөн оройуонун төрүттэспитэ. Дьокуускайтан Бүлүүгэ атынан, онтон Өлөөҥҥө диэри табанан айаннаан биир ыйынан тиийбитэ.
1935 с. алтынньытыттан 1936 с. сэтинньитигэр диэри Москваҕа үрдүкү сэбиэскэй тутуу куурсугар үөрэммитэ (уопсайа уон үс ый).
1937 с. тохсунньу 1 күнүттэн 1938 с. балаҕан ыйыгар диэри – Бүлүүтээҕи райисполком бэрэссэдээтэлинэн, онтон партия оройуоннааҕы кэмитиэтин сэкирэтээринэн үлэлээбитэ.
1938 с. сэтинньититтэн өрөспүүбүлүкэ доруобуйатын харыстабылын наркомунан талыллыбыта. Бу кэмҥэ сэллик ыарыытын, трахоманы утары үлэни күүскэ ыыппыта.
1939 с. Чурапчыга сэллик ыарыы утары санаторийы, приемнай уонна Абалаах курортнай санаторий корпуһун, Күһүүргэ балыыһа, Аммаҕа дьааһыла туттарбыта.
1939 с. сэтинньититтэн култуура, норуодунай үөрэхтээһин, доруобуйа харыстабылын уонна наука өрөспүүбүлүкэтээҕи совнаркомун бэрэссэдээтэлин солбуйааччытынан анаммыта.
1941-1946 сс. – өрөспүүбүлүкэтээҕи учуонайдар сэбиэттэрин бэрэссэдээтэлинэн үлэлээбитэ. Өлүөнэ, Халыма өрүстэрин төбөлөрүттэн төрдүлэригэр диэри сыыйбыта.
1941 с. кулун тутар ыйыгар – Саха сирин оҥоруулаах күүстэрин сайыннарыы боппуруостарыгар Москваҕа ыытыллыбыт научнай конференцияҕа өрөспүүбүлүкэ делегациятын салайбыта.
1941 с. – Мэҥэ Хаҥаласка сэллик ыарыы утары пуун арыйтарбыта.
1943 с. – Аммаҕа, Горнайга сэллик диспансердарын үлэҕэ киллэттэрбитэ.
1943-1946 сс. – Саха АССР Министирдэрин сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ.
1944 с. кулун тутар 28 күнүгэр – Чурапчылары хоту көһөрбүттэрин төттөрү дойдуларыгар аҕалар туһунан үлэни ыыппыта.
1946-1951 сс. Саха уобаластааҕы партийнай кэмитиэтин бастакы сэкэритээринэн үлэлээбитэ.
1946 с. Үөһээ Бүлүү олохтоохторун кытта көрсүбүтэ. Исидор Барахов быраатын Иону кытта көрсөн кэпсэппитэ.
1951 с. ыам ыйын 3 күнүгэр сымыйаҕа буруйданан дуоһунаһыттан уһуллубута.
1952 сылтан олоҕун бүтэһик күннэригэр диэри Дьокуускайдааҕы тутуу хаһаайыстыбатын начальнигынан үлэлээбитэ.
1957 с. тохсунньу 4 күнүгэр ыарахан ыарыыттан, баара-суоҕа 61 сааһыгар, олохтон туораабыта.
1962 с. кулун тутар 31 күнүгэр Саха уобаластааҕы кэмитиэтин бюротун уурааҕынан үтүө аата реабилитацияламмыта.
Бэлэмнээтэ Алевтина Афанасьевна Алексеева, төрүт култуура учуутала.
Оскуолабытын төрүттээбитэ
1939 сыллаахха нэһилиэкпитигэр төрөппүт мунньаҕа буолбут. Онно норуот кэмиссээрдэрин сэбиэттэрин бэрэссэдээтилэ Илья Егорович Винокуров кыттыыны ылбыт. Мунньах түмүгүнэн 1940 сыллаахха нэһилиэкпитигэр начаалынай оскуола арыллыбыт.
Илья Егорович үөрэхтээһини өйөөн, саҕалаабыт үлэтэ сайдан үрдүк, орто анал үөрэх кыһалара баар буолбуттара.
1996 сыллаахха Саха өрөспүүбүлүкэтин Президенэ Михаил Ефимович Николаев уурааҕынан, Хатыҥ Арыы орто оскуолатыгар Илья Егорович аата иҥэриллибитэ. Кэлин кини аатын Намнааҕы педагогическай колледж сүкпүтэ.
Аман АБРАМОВ, VI «Б» кылаас.
Үтүө киһи
Мин Булуҥ улууhуттан көhөн кэлэн, И.Е. Винокуров аатынан Хатыҥ Арыы оскуолатыгар үөрэнэбин. Кини төрөөбүт дойдум Булуҥ дьылҕатыгар улахан оруоллаах салайааччы. Таба иитэн, балыктаан олорор аҕыйах ахсаннаах хотугу норуот 1920-с сылларга улахан ыарахаттары көрсүбүт. Таба ахсаана аччаабыт, ас-үөл, таҥас-сап кырыымчык буолбут. Бу кэмҥэ Булуҥҥа эдэр партийнай үлэhит Илья Егорович Винокуров үлэлии тиийбит. Судаарыстыбаттан 25 тыһыынча харчыны кредит ылан, олохтоохтору аhынан, туттар малынан, бултуур тэрилинэн, таҥаhынан хааччыйбыт, таба иитиитин сөргүппүт.
Хос хос эhээм Христофор Гаврильевич Никитин ити уустук кэмнэргэ дьиэ кэргэнин, бииргэ төрөөбүттэрин кытта ыстаадаҕа табаhыттаабыт. Билигин төрүттэрим удьуор табаhыт Никитиннэр Булуҥ улууhун Найба нэһилиэгэр олороллор. Дойдубутун өрө көтөхпүт, өбүгэлэрбитин быыhаабыт үтүө киһи диэн күн бүгүнүгэр диэри махтаналлар.
Люба АММОСОВА, III «А» кылаас.
Хоту Өлөөҥҥө
1934 сыллаахха Илья Егорович хоту Өлөөҥҥө үлэлии барар. Өлөөн оройуонун төрүттүүр. Культбаза, оскуола, нэһилиэктэринэн ликбез, көс олоххо үлэ саҥа хайысхатын киллэрэр. Илья Егорович Винокуров сайдыыга киллэрбит аартыктарын тутан, Өлөөн үүнэн-сайдан, аныгы олоҕу кытта тэҥҥэ хардыылаан барбыта. Манна киниэхэ анаммыт пааматынньык, Илья Егорович аатын сүгэр уулусса баар. Сылын аайы «Винокуровскай ааҕыылар» уонна ыытыллаллар.
Давид ПЕТРОВ, III «Б» кылаас.
Илья Винокуров баар буолан
Хос эhээлэрим Петр Иннокентьевич Ксенофонтов Чурапчыттан, Иван Дмитриевич Нестеров Уус Алдантан төрүттээхтэр. Сут дьыл ыар кэмнэрин эттэринэн-хааннарынан билбит дьон. 1942 сыллаахха Чурапчы оройуона хоту балыктааhыҥҥа диэн көһөрүллүбүтэ. Ыар олоҕу тулуйбакка, үгүс киhи олоҕо быстыбыта. 1944 сыллаахха Саха сирин обкомун бастакы сэкэритээрэ Илья Егорович Винокуров туруорсуутунан, Чурапчы олохтоохторун дойдуларыгар төнүннэрбиттэр.
Ити кэмҥэ хос эhээм Иван Дмитриевич дойдутугар элбэх киhи аччыктаан өлбүт. Ол саҕана өлүүттэн куоппат диэбит дьоннорун барыларын бииргэ ампаарга сытыараллар эбит. Кинилэр ортолоругар хос эhээм эмиэ баара. Бу кэмҥэ И.Е. Винокуров дьону аhатарга бирикээс биэрбит. Инньэ гынан эhээм быыhаммыт. Үйэтин тухары Илья Егоровиһы кытта көрсүбүтүн туһунан наар кэпсиир, махтанар эбитэ үhү. Үтүө санаалаах салайааччы быыhаабатаҕа буоллар, биhиги халыҥ аймахпыт тэнийиэ суох эбит. Кини хос эhэбин быыhаабыт буолан, мин баарбын.
Тимур ПРОТОПОПОВ, III «А» кылаас.
Саха дьонун олоҕор суолталаах
Илья Егорович Винокуров Саха өрөспүүбүлүкэни салайар кэмнэригэр интернат, тулаайах оҕолор дьиэлэрин туттарбыта. Сэрии ыарахан кэмнэригэр оҕолор босхо аһынан, таҥнан үөрэхтээх дьон тахсыбыттара. Илья Егорович оскуола, медпуун, сэллик балыыһата, санаторий, ас-табаар ыскалаата курдук дьоҥҥо туһалаах элбэх тутууну ыыттарбыта.
Тутуу тэрилтэтигэр үлэлии сылдьан Намҥа доруобуйалара мөлтөх оҕолор үөрэнэллэригэр анаан «Ойуур оскуолатын» туттарбыт. Бу оскуола 1963 сыллаахха Намнааҕы педагогическай училищеҕа бэриллибит. Онно эбээм Анна Ивановна Леонтьева үөрэнэн, бастакы идэтин ылбыта уонна 45 сыл устата учууталынан үлэлээбитэ.
Илья Егорович Винокуров кыһамньылаах сыһыана саха дьонун олоҕор улахан суолталаах буолбута.
Арчылаан АРГУНОВ, IV кылаас.
Илья Винокуров аатынан музей
Биир дойдулаахпыт Илья Егорович Винокуров төрөөбүтэ 125 сылыгар анаан элбэх тэрээһиннэр буолан аастылар. 2010 сыллаахха 115 сааһын туоларыгар кини аатынан кыраайы үөрэтэр музей арыллыбыта.
Музей биир өттө И.Е.Винокуровка ананар. Олоҕун, үлэтин, дьиэ кэргэнин көрдөрөр хаартыскалар, аахпыт кинигэлэрин кытта ыскааба, иһиттээх буфета, дьыбаана, туумбата, радиолата, илдьэ сылдьыбыт суумката, үлэлээбит остуола, олоппоһо бааллар. Остуол үрдүгэр В.И. Ленин талыллыбыт айымньыта арыллан сытар. Харандааһынан тардыллыбыт бэлиэтээһиннэрдээх. Чэрэниилэ, перолаах уруучука, сытыы уһуктаах борустуой харандаастар бааллар.
Музейга биһиги нэһилиэкпитигэр олоро сылдьыбыт политссыльнайдар Вацлав Серошевскай, Петр Ермолов туһунан истиэндэ оҥоһуллубут. Граф Игнатьев биһиэхэ кэлэн барбытын туоһулуур хаартыската баар. Хатыҥ Арыы чулуу, бочуоттаах үлэһиттэрин, тэрилтэлэрин туһунан истиэндэлэр бааллар.
Никита ЗАМЯТИН, IV кылаас.
Илья Егорович Винокуров уонна Илья Чаҕылҕан аймахтыылар
Илья Егорович Винокуров саха норуотун иннигэр үрдүк үтүөлээх киһи. Кини аатынан уулуссалар, оскуолалар бааллар. Киниэхэ анаммыт өйдөбүнньүк — пааматынньыктар, сквердэр оноһулуннулар.Биһиги нэһилиэкпитигэр И.Е. Винокуров аатынан Хатыҥ Арыы орто оскуолата, музей уонна уулусса баар.
Илья Дорофеевич Винокуров-Чаҕылҕан – саха биир чаҕылхай талааннаах поэта, тылбаасчыта. Оҕолорго анаан хоһооннору, остуоруйалары, кэпсээннэри, тылбаастары суруйбута. Чаҕылҕан дэгиттэр талааннаах киһи. Ол курдук, кини – худуоһунньук, кэрэ куоластаах ырыаһыт, музыкант.
Илья Винокуров-Чаҕылҕан, 1929 с.
Поэт саамай аатырбыт, ыччат, бар дьон күн бүгүнүгэр диэри уостарыттан түһэрбэккэ ыллыыр, ырыа оҥостубут хоһоонноро «Хайыһар» буолар.
Илья Чаҕылҕан уонна Илья Егорович Куһаҕан ыалга (билиҥҥитэ Хатыҥ Арыы нэһилиэгэр) төрөөбүттэр.
Илья Дорофеевич (Чаҕылҕан) хос эһээтэ Иван Николаевич уонна Илья Егорович аҕата Егор Николаевич (Дьөгүөссэ) бииргэ төрөөбүттэр. Онон кинилэр аҕаларын өттүнэн аймахтыы буолаллар.
Алёна ЖИРКОВА, VI «Б» кылаас.