Хос эһэм Аммосов Петр Васильевич (1914 – 2003сс) туһунан.
Хос эһэм Толоон Эбэҕэ төрөөбүт. 1941 сыллаахха балаҕан ыйыгар сэриигэ барбыт. Забайкальскай байыаннай уокурукка 541-с стрелковай полкаҕа сулууспатын саҕалаабыт. Онтон Свердловскай уобаластааҕы Камышловскай пехотнай училищены бүтэрэн баран, 1942 сыллаахха Волховскай фроҥҥа 320-с стрелковай полкаҕа түбэспитэ. Ленинград туһаайыытыгар күүстээх киирсиилэргэ кыттыбыта, разведчик уонна связной этэ. Ыараханнык бааһыран, 1-кы группалаах инбэлиит буолан дойдутугар икки баттык маска өйөнөн кэлбитэ.
Сэрии иннинэ эһэм Петр Васильевич 1939 сыллаахха кооперативнай техникуму бүтэрэн, Бороҕоҥҥо райпотребсоюзка үлэлээбит. Сэрии кэнниттэн өр сылларга араас салайар үлэҕэ үлэлээбит.
Кыһыл Сулус уонна Аҕа дойду сэриитин 1-кы степеннээх орденнарынан, “1941-45 сс Аҕа дойду сэриитигэр килбиэннээх үлэтин иһин” мэтээлинэн наҕараадаламмыта. Кэлин эһэм олохтоох хаһыакка кылаабынай бухгалтерынан үлэлээн пенсияҕа тахсыбыта.
Хос эһэм Петр Васильевич, дьонум кэпсээнинэн, элбэҕи ааҕар, билэр, көнө суобастаах, чиэһинэй киһи эбит.
Черепанов Олег, 6 «б» кылаас
Сэкиритээр Хонооһой
Мин хос эһэм Афанасий Васильевич Ушницкай 1926 сыллаахха Өнөр нэһилиэгэр төрөөбүтэ. Кини сэрии кыттыылааҕа. 1944 сыллаахха 18 сааһын туолаат даҕаны фроҥҥа ыҥырыллыбыта. Ити сыл бэс ыйын 16 күнүгэр Нам оройуонун военкоматыттан бэбиэскэ тутан төрөөбүт дойдутуттан тэлэһийбитэ.
Ол тиийэн Гоби кумах куйаарын уҥуордаан, Хинган хайатыгар тиийэн Японияны утары сэриигэ кыттыбыта. Элбэх хаан тохтуулаах, кырыктаах кыргыһыыга көрдөрбүт эр санаатын иһин “Хорсунун иһин” мэтээлинэн наҕараадаламмыта.
1947 сыллаахха ытык иэһин төлөөн кэлэригэр кини түөһүн өссө “Японияны кыайыы иһин”, “Бойобуой үтүөлэрин иһин” мэтээллэр киэргэтэллэрэ. Дойдутугар кэлэн өр сылларга олохтоох сэбиэккэ сэкиритээринэн, эргиэн тэрилтэтигэр атыылааччынан үлэлээбитэ. Сэбиэккэ үтүө суобастаах үлэтин иһин дьоно-сэргэтэ Сэкиритээр Хонооһой диэн таптал ааты иҥэрбиттэрэ.
Кини 1978 сыллаахха ыалдьан өлбүтэ. Мин хос эһэм Афанасий Васильевич Ушницкай үлэлээбит үлэтинэн, олорбут олоҕунан, Улуу Кыайыыны аҕалсыбытынан киэн туттабын.
Омукчанова Виолетта, 6 «а» кылаас
Ньукулай Ыстахаанап туһунан
Мин бу ахтыыбар хос эһэм Винокуров Николай Иннокентьевич туһунан кэпсиэхпин баҕарабын. Кини Уус — Алдан бастакы ыстахаанабыста-рыттан биирдэстэрэ.
Николай Иннокентьевич халыҥ уус аймах Сэттэ Сэтэми аҕатын ууһуттан төрүттээх. Саҥаны, кэрэни кэрэхсиир, ылыммыт дьыалатыгар бэриниилээх, утуйар уута суох үлэһит киһи этэ. Советскай былааһы эдэркээн сааһыгар үөрэ көрсүбүтэ. Саҥа былаас туругарын туһугар күүһүн харыстаабакка үлэлээбит дьоннортон биирдэстэрэ. Уһулуччу кыайыылаах-хотуулаах үлэһит Ыстахаанап Ньукулай «күҥҥэ илиитинэн 2,5 га сири охсоро, 0,50 га сири сиэрпэнэн быһан сосулуоннуура»диэн кэпсээҥҥэ сылдьар киһи этэ.
1941 сыл үүммүтэ. 1418 түүннээх күн буолбут дойдуну, норуоту харах уутунан сууннарбыт Аан дойду историятыгар хаһан да буолбатах элбэх сиэртибэлээх
Аҕа дойдуну көмүскүүр сэрии саҕаламмыта. Сэрии ыар тыына таарыйбатах алааһа, ыала суох буолбута. Күөгэйэр күннэригэр сылдьар эдэр дьон дойдуларын көмүскүү сэриигэ аттаммыттара. Кинилэр оннуларыгар оҕо – дьахтар, оҕонньор – эмээхсин күүстээх үлэҕэ туруммуттара. Эһэм сэриигэ барыан баҕарбытын сааһынан да, доруобуйатынан да (илиитэ тоҥолоҕун өлөрбүтэ сыыһа оһон бөлтөйө сылдьара үһү) барбатах. Сэрии содула нэһилиэккэ, дьон-сэргэ олоҕор хаһан да буолбатах иэдээни аҕалбыта. 1940-1942 сылларга сэриигэ эбии уот кураан сатыылаабыта. Аһыҥа былыт курдук устан сиртэн сиргэ көһөрө, күүстээх өрт уота туран маһы-сири сиҥнэри сиэбитэ. Күөллэр уулара оҥойо уолбута. Инньэ гынан миэстэҕэ от, бурдук үүммэтэҕэ. Сүөһүлэрин Намынан, Кэбээйинэн о.д.а. сирдэринэн көһөрөн иитэ сатаабыттара. Ыстахаанап Ньукулай Кэбээйигэ от хомууругар, сүөһү кыстата бара сылдьан эмиэ биир бастыҥ көрдөрүүнү ситиһэн холобурга сылдьар үлэһит буолбут.
Эбэм, ийэм ахтыыларыттан көрдөххө, Уус — Алдан архыыбыгар 1946 сыллаахха “Аҕа дойду Улуу сэриитин кэмигэр Килбиэннээх үлэтин иһин” мэтээлинэн наҕараадаланарыгар 1932 сылтан ударник, ыстахаанабыс диэн сурулла сылдьар.
“Биһиэхэ сылдьар дьон: “Ыстахаанабыс баар дуо?”- диэн ыйыталаһар буолаллара. Ол иһин ону-маны өйдүүр буолуохпар диэри эһэм аата Ыстахаанабыс дии саныырым. Кэлин улаата түһэн баран, кини үлэҕэ дьулуурун, үлэһитин сыаналаан, ытыктаан Ыстахаанабыс диэн ааттыыларын өйдөөбүтүм”,- диэн ийэм ахтар.
“Саамай күннээн сылдьар кэмигэр Пестряков Алексей Семенович, Васильев Гаврил Гаврильевич, Винокуров Николай Николаевич (Харса Суох), Винокуров Николай Дмитриевич буолан, массыына оту төрдүттэн ылан охсубат, оту хаалларар диэн, 2-с Курбуһах (Балаҕаннаах) Ампаардаах диэн алааһын от охсор косилка киириэн иннинэ киирэн охсон кэбиспиттэрэ,”- диэн эбэм кэпсиирэ. Ол аата букатын түүн киирдэхтэрэ. Дьэ ити курдук үлэҕэ дьулуурдаах, дойдуга бэриниилээх, (билиҥҥи, кэлэр көлүөнэ сөҕүөн эрэ сөп ) инники олохторугар сырдык эрэллээх дьон олорон ааспыттар диэн өйдөбүлгэ кэлэҕин.
“Николай Иннокентьевич бастакы кэргэниттэн уоллаах кыыс оҕолооҕо. Уола Киэсэ сүрдээх булчут, үлэһит оҕо баара-суоҕа 25 сааһыгар суох буолбута. Кыыһа Клара куоракка үөрэнэ сылдьан өлбүт. Бастакы кэргэнэ эмиэ эрдэ өлбүт. Онон тус олоҕор элбэх аһыыны – кутууну, сүтүгү көрсүбүт киһи диэн ийэм Евдокия Егоровна ахтара.
Иккис кэргэнэ — биһиги эбэбит Екатерина Дмитриевна (Аммосова) Местникова. Икки огдообо дьон холбоһон сүрдээх эйэлээхтик олорбуттара. Омос көрдөххө, тыйыс соҕус көрүҥнээҕэ. Ол гынан баран сүрдээх ыалдьытымсах, эйэҕэс, аһыныгас, чэбэр киһи этэ. Үлэтиттэн кэлээт да таҥаһын уларыттан, суунан баран биһигини көтөҕөрө, сыллыыра.
Сэттэ уонун диэки бостуугунан үлэлээбитэ. Оччолорго ынаҕы ыата аҕалан баран, тиэргэҥҥэ икки чаас эрэ туталлара уонна мэччирэҥҥэ үүрэллэрэ. Дьиэтигэр баара – суоҕа икки чаас буолара, аһаан баран кыратык сиһин көннөрөн сыта түһэн ылаахтыыра. Онно биһиги “кырдьаҕас киһи сылайбыта буолуо, сынньаннын” диир өйө суох орой – мэник оҕолор, оонньуу кэлбит ыалбыт оҕолорун кытта мэниктээн, түҥ – таҥ ыытарбыт. Ыксаан буолуо, сытан эрэ: ”Оһоххутун
эргийэ сиэттиһэн баран, мин ыллыырбын үтүктэ – үтүктэ оһоххутун эргиччи хаамыҥ”, — диирэ уонна сытан эрэ оһуохай тылын этэрэ. Биһиги аны оһуохайдаан дьиэни ылан кэбиһэрбит. Сороҕор кэпсээн кэпсиирэ. Элбэх сырыыга — айаҥҥа сылдьыбыт быһыылааҕа. Билигин өйбөр Сэттэ Дабаан туһунан кэпсиирэ эрэ хаалбыт. “Сэттэ Дабаан диэн киһи улаханнык саҥарбат сирэ этэ. Ол сыыр анныгар кэлэн тохтоон сынньанан сир аһатан баран тахсарбыт. Улаханнык саҥардахха тыал түһэрэ, оһол тахсара “, — диэн кэпсиирэ өйбөр хаалан хаалбыт. Оччотооҕу санаабар сыыр үрдүгэр, тоҕо эрэ, дьахтар абааһы дьон сыыһа туттарын, саҥарарын кэтээн олорор курдук өйдүүрүм. Билигин ол Сэттэ Дабаан диэн сир Ааллаах Үүҥҥэ баран истэххэ баар сир буолуо дии саныыбын. Радиоҕа биэрэр олоҥхолору сөбүлээн истэрэ. Олорон эрэ: “Ноо!” диэн сэргээн биэрэн иһэрэ . “Тоҕо эһээ “ноо” диирий?”- диэн ийэбититтэн ыйыттахпытына:”Мэһэйдээмэҥ,истиҥ,” — диэн буойан кэбиһэрэ. Өлөр ыарыытыгар ыалдьан үлэттэн тохтоон баран, балтым Маша биһигини оҕус сыарҕатыгар олордо сылдьан косилка тииһин алдьатыахтара диэн оттуур ходуһаны ыраастыыра. Билигин бу суруйа олорон хайдахтаах курдук урукку кэмҥэ дойдуларын бэйэлэрин тус дьиэлэрин- уоттарын курдук санаан харыстыы, кини салгыы сайдарын,тупсарын туһугар күүстэрэ – кыахтара тиийэринэн үлэлээбиттэрин сөҕө –махтайа саныыбын. Эһэбит туһунан олус кыра өйдөбүл баарыттан, олоҕун үчүгэйдик билбэппититтэн хомойобут. Билигин биһиги эһэбитин санаатахпытына, арыый уһуннук олорон күүһүн, доруобуйатын харыстаабакка үлэлээбит олоҕо тупсарын көрөн баран, бу дойдуттан арахсыбыта буоллар диэн хомойо саныыбыт,”-диэн ийэм хос эһэм туһунан кэпсииригэр курутуйа ахтар.
Сэтэми аҕатын ууһун бастыҥ үлэһит дьоно саҥа Советскай былааһы үөрэ көрсүбүтэ. Ленин “Былааһы – Совекка, сири – бааһынайдарга, фабриканы, заводу государствоҕа” диэн лозунун син биир атын Россия дьонун курдук үөрэ көрсүбүттэрэ. Сири дууһа быһыытынан үллэстибиттэрэ, тыаны солоон бааһынаны кэҥэппиттэрэ.
Сэрии кэмигэр тыыл үлэһиттэрэ колхозтарын баайын – дуолун харыстаан хаалларбыт эрэ буолбатахтара, фроҥҥа бэйэлэрин үптэринэн — харчыларынан, аһынан – үөлүнэн, малынан – салынан о.д.а. тиһигин быспакка көмөлөспүттэрэ.
Бэйэлэрин олорор кэмнэрин былааһын туһугар, Кыайыы туһугар күүстэрин, доруобуйаларын харыстаабакка үлэлээн биһиги билигин олорор олохпутун оҥорсубут дьон ааттара – суоллара умнуллубакка өрүү инники күөҥҥэ сылдьыан баҕарабын.
Хос эһэм Винокуров Николай Иннокентьевич – Ыстахаанап аата Курбуһахха эрэ буолбакка билигин үүнэр көлүөнэ дьоҥҥо, ыччакка холобур буолуо диэн эрэнэбин.
Ааспыты эргиллэн көрүөххэ, наадалааҕын, туһалааҕын бэйэҕэ ылыныахха, олоххо туһаныахха.
Лебедева Алина., 0 «а» кылаас
Тырахтарыыс эбэбинэн киэн туттабын
Мин эбэм Варвара Иннокентьевна Крылова 1923 сыллаахха Уус-Алдан оройуонун Хоро нэһилиэгин Крыловтар аҕа уустарыгар төрөөбүтэ. 18 бииргэ төрөөбүттэртэн саамай кыралара буолар. Кини оҕо сааһа Куотука алааска ааспыта. Эбэм Чараҥ оскуолатын үөрэнэн бүтэрбитэ.
Аҕа дойду Улуу сэриитин кэмигэр сэриигэр барбыт эр дьону солбуйан кыргыттар үлэлээбиттэрэ. Эбэм кинилэри кытары 1943 сыллаапхха муус устар ыйга тракторист-комбайнер идэтин ылбыта. 1944 сыллаахха Дьокуускай куоракка трактористары бэлэмниир кууруска үөрэммитэ. Күһүн 144 га сир үүнүүтүн хомуйтарбыта. Ити үлэтин иһин МТС салалтатын махталын ылбыта.
1946-47 сылларга Саһылыкааҥҥа “Севернай” комбайнҥа старшайынан, 1948 сыллаахха Хороҕо “Кыһыл агроном” холкуоска үлэлээн өлгөм үүнүүнү хомуйбута. Кэлин наар МТС коллективыгар үтүө суобастаахтык үлэлээбитэ. Олохтоох сэбиэккэ хас да төгүл депутатынан талыллыбыта.
Эбэм Варвара Иннокентьевна үчүгэйдик иистэнэрэ, иллэҥ кэмигэр элбэх бэргэһэ, унтуу тигэрэ. Оҕуруонан араас сиэдэрэй оһуордары, симэхтэри оҥороро.
Сэрии кэмигэр тыылга үлэлээбит кыргыттар тустарынан Дмитрий Андросов “Тыылга кыайыыны уһансыбыттара”, “Саха сиригэр тыа хаһаайыстыбатын механизациятын историятыттан” кинигэлэргэ ахтыллар. Маны таһынан 2009 сыллаахха Улуу Кыайыы 65 сылыгар, МТС тэриллибитэ 75 сылыгар, Мүрү нэһилиэгэ тэриллибитэ 50 сылыгар аналлаах Мындааба сэлиэнньэтигэр тыылга үлэлээбит кыргыттарга өйдөбүнньүк “Кинилэр тыылга кыайыыны уһансыбыттара” мемориал аһыллыбыта. Мин эбэм Варвара Иннокеньевна сэрии саҕана Саха сирин тыатын нэһилиэгэр, саха дьонун олоҕор-дьаһаҕар сүппэт-оспот суолталаах хамсааһыны таһаарсыбытынан киэн туттабын. Улуус бастакы тырахтарыыс кыргыттарыттан биирдэстэринэн, мин хос эбэм Варвара Иннокентьевна Крылованан, киэн туттабын!
Щелканова Саша, 6 «а» кылаас.
Аҕабыт бойобуой суолунан
Биһиги аҕабыт, Аргунов Иннокентий Иванович, Аҕа дойду сэриитин 1-кы, 2-с степеннээх орденнарын кавалера Арҕааҥы фронт састаабыгар киирэр 714-с стрелковай полкаҕа рядовой саллаатынан сулууспалаабыта. 1941 сыл сэтинньиттэн 1942 сыл тохсунньутугар диэри Тула куорат анныгар сэриилэһэр күүстэр тэҥнэһэн хаалан, сүрүннээн биир сиргэ турар кэмнэрэ эбит. Саҥаттан саҥа кимэн киириилэр, төттөрү охсуллуулар…
Аҕабыт Яснай Полянаҕа Лев Николаевич Толстой уһаайбатын, дьиэтин, онно хонон ааспытын, хайдах ньиэмэстэртэн босхолообуттарын туһунан бэрт элбэҕи кэпсиирэ. Дьэ ол иһин аҕабыт бойобуой суолун солоон, биһиги оҕолоро төрдүө буолан: үрдүк категориялаах ветеран учуутал Иннокентий Иннокентьевич, дьахталларга дуобакка Саха сириттэн бастакы маастар, норуот эмчитэ Альбина Иннокентьевна, Парасковья Иннокентьевна уонна мин культура туйгуна, бочуоттаах сибээс үлэһитэ, буоламмыт Туланан Яснай Полянаҕа барарга соруммуппут. Аҕабыт кэпсээбит, сэриилэспит сирдэрин илэ, уу харахпытынан көрөр, ол дойдуга сүгүрүйэн кэлэр баҕаттан суһал соҕустук хомунан айаҥҥа туруммуппут. Москваттан хоҥнор күммүтүгэр сарсыарда кыралаан ардыыр, былаттаах күн буолбута. Автобуһунан айаннаан Тулаҕа тиийэрбитигэр күн чаҕылыччы тыкпыта, халлаан кылбаарыччы ырааһырбыта. Бу автобуһунан үс чаас айаннаабыт кэммитин аҕабыт сэтинньи 7 күнүнээҕи Кыһыл болуоссакка буолбут парад кэнниттэн хас күн сатыы, “марш бросок” диэн аатырбыт тыын ыла, сынньана түһэр бокуойа суох айаннаан, хааман кэлбиттэрэ буолла?
Мальтаҕа сытан бойобуой бэлэми барар да кэммэр, сэриигэ киирэн да баран элбэхтэ аччыктыыр, быстарар да кэммитигэр Томмокко көмүскэ барбыт “буһуу- хатыы оскуолам” көмөлөспүтэ диэн кэпсиирэ. Ол “буһуу-хатыы оскуолатын” ыччаты бырамыыссылынаска сыһыарыы бэлиитикэтигэр сөп түбэһэн барбыт үһү. Оччотооҕу көмүс үлэтигэр ханна да баппатах дьон, күрүөйэх бандьыыттар, араас буруйтан-сэмэттэн, сокуонтан күрэнэ сылдьар дьон сытыылара, уһуктаахтара мустубут дойдута буоллаҕа. Сэттэ сыл устата ол дьону кытта алтыһан, туохха-туохха үөрэммэтэҕэ, туохха-туохха түбэспэтэҕэ буолуой?! Ол иһин нууччалыы балкыһан өйдөһөр, сытыы-хотуу саллааты бэлиэтии көрөн, хамандыырдара эрэспиэккэҕэ элбэхтик ыыталлара.. Сүрүннээн тыл ыллараары ыыталлар эбит. Онно мүччүргэннээх да, көрүдьүөс да түгэннэр тахсыбыттарын туһунан элбэхтэ кэпсиирэ. Холобур: хоно сытар землянкаларын сэмнэҕин иһигэр, харабыллары “устан” баран, фашистар гранаталары бырахпыттар. Куотар дьону аптамаатынан ытыалаабыттар. Онно тыас бөҕө
буолбутугар ойон туран куотан иһэн, снаряд боруоҥкатыгар түһэн хаалан, соҕотох тыыннаах ордубутум диир этэ. Аны биирдэ доҕотторун кытта миэлиҥсэҕэ сытан, фашистар иһэллэрин көрөн, тоһуйбуттар. Үчүгэйдик ытарын иһин ручной пулемету киниэхэ итэҕэйбиттэр. Уонтан эрэ тахсалар, биһигиннээҕэр эрэ элбэхтэр этэ диирэ. Чугаһатан баран хамандыыр бирикээһинэн ыппытынан барбыттар. Саҥа ытан истэҕинэ, дьоно ааҥҥа симсэ-симсэ таһырдьа ыстаммыттар. “Тугун куттаҕастарай?!”- дии санаан ылбыт уонна салгыы ытыалаабыт. Онто дьоно “тыл” ылаары сүүрбүттэр эбит. Онтон, доҕоор, эмиэ Уус-Алдан Тиит Арыыттан сылдьар Егоров Егор Егорович кимэн киирии кэмигэр, кэккэлэһэ сүүрэн иһэн, өлөн түспүтүн көрөн, симмэр түһэн хаһыытыы-хаһыытыы сүүрэн киириэх санаалар кииртэлииллэрэ диирэ.
Туох да сэрэтиитэ суох кэлбит дьону, биһигини, музей-дьиэ кэлэктиибэ наадабытын кэпсээбиппитигэр бэрт сылаастык, истиҥник көрүстүлэр. Элбэх кинигэни бэлэхтээтилэр, анал гид батыһыннара сылдьан кэпсээтэ, өссө наадыйар сирбитигэр сырытыннарар, сирдиир эдэр кыыһы биэрэн бэркэ көмөлөстүлэр, үөртүлэр. Кинилэр бэлэхтээбит кинигэлэригэр “Вот запись рассказа С.И.Щеголева:” 10 декабря чувствуется тревога (у немцев). В Ясной Поляне устанавливается тяжелая дальнобойная артиллерия, которая направлена в сторону Тула. Немцы говорят о русских сибирских войсках. Штаб свертывается… В полит донесении от 15 декабря сообщалось о том, что наши части очистили от противника более 25 населенных пунктов, первыми из них названы Косая Гора и Ясная Поляна. (Т.Н.Архангельская “Ясная Поляна в годы войны” стр 30, 39”. Оччотугар ахсынньы 15-16 күннэрин диэки Лев Толстой дьиэтигэр хонон турдахтара буолуо.
Дьиэбититтэн анаан-минээн илдьибит алаадьыбытын Яснай Полянаны көмүскээһиҥҥэ өлбүт буойуттар памятниктарыгар уурдубут. Тиит Арыыттан илдьибит буорбутун эмиэ ол памятникка сибэкки үүннэрэр хоруудаҕа куттубут. Аҕабыт уҥуоҕар кутуохпут диэн, аҥар атаҕын курдары ыттаран хаанын тоҕон босхолоспут Яснай Полянатын буоруттан ыллыбыт. Тулаттан хоҥнубуппут кэнниттэн этиҥнээх ардах курулаччы кутан суолбутун сапта…
Эһэм Чобуо Чооруос-Гаврил Аргунов суруйуутуттан.
Аргунов Сарыал, 6 «в» кылаас
Сураҕа суох сүппүтэ
Мин хос эһэм Алексеев Иннокентий Дмитриевич Уус-Алдан оройуонун Тэбиик нэһилиэгэр, билигин Бээди сэлиэнньэтигэр, төрөөбүтэ. Кини уот сэриигэ 1942 сыллаахха Чурапчы байаҥкамаатынан ыҥырыллан барбыта. Кини сэриигэ барарыгар кэргэнэ Мария Прокопьевна түөрт кыра оҕолоох хаалбыта. Улахан уола Ваня 7, Андрей 6, Дима 3 саастаахтара. Кыралара Артур, мин эһэм, биир саастааҕа.
Хос эһэм 1943 сыл балаҕан ыйыгар сэрии толоонугар сураҕа суох сүппүтэ. Кэргэнэ, бииргэ төрөөбүт убайа көрдүү, ирдэһэ сатаабыттара да туох да биллибэтэҕэ. Кэнники интернет ситиминэн оборона министерствота сорох архивтарын кистэлэҥнэрин устан, аҕыйах сыллааҕыта билбиппит: хос эһэм Алексеев Иннокентий Дмитриевич 11-с гвардейскай стрелковай дивизия 27-с гвардейскай стрелковай полк 6-с стрелковай рота отделениетын командира, гвардия старшай сержана эбит.
1943 сыл атырдьах ыйын 10 күнүгэр 18№-дээх бирикээһинэн “Хорсунун иһин” мэтээлинэн наҕараадаламмыт. От ыйын 12 күнүгэр Орловскай уобалас Ульяново диэн дэриэбинэ таһыгар контратаака кэмигэр ньиэмэстэр флангаларыгар тиийэн автоматынан ытыалаан, паниканы тардан, бэйэтэ икки гитлеровеһы өлөрөн, 5 ньиэмэһи билиэн ылбыттар. Ол кэннэ хос эһэм барахсан баара-суоҕа отут эрэ сааһыгар сураҕа суох сүппүтэ. Мэтээлин ылбыта да биллибэт.
Биһиэхэ кини биир хаартыската баар. Ол хаартыскаттан биһигини эдэр киһи одуулуур. Эһэбит бэйэтин кэмигэр сүрдээх киириилээх-тахсыылаах, үөрэхтээх киһи эбитэ үһү. Сэрии буолбатаҕа буоллар, төһөлөөх үчүгэй, дьоллоох олоҕу олоруо этэй?
Мантан инньэ биһиги өссө даҕаны электроннай архивтары хасыһыахпыт, хос эһэбит туһунан баар информацияны көрдөөн булан, көмүллэ сытар сирин булуохпут диэн эрэнэ саныыбын.
Алексеева Надя, 6″в» кылаас.
Эһэм Өлөксөй
Эһэм Лазарев Алексей Кузьмич 1914 сыллаахха Нам оройуонугар Баакачча арыыга төрөөбүтэ. 1943 сыллаахха аармыйаҕа ыҥырыллыбыта уонна Читаҕа байыаннай үөрэххэ сылдьыбыта. 1946 сылга диэри Дальнай Востокка сылдьыбыта.1947 сыллаахха Новосибирскайга үлэ фронугар үлэлээбитэ уонна балаҕан ыйыгар дойдутугар этэҥҥэ эргиллэн кэлбитэ.
1947 сыл бүтэһигиттэн «Булуҥ» холкуоска фермаҕа биригэдьииринэн үлэлээбитэ.
1965 — 68 сс сылгы бостуугунан, 1969 — 1972сс субай сүөһү бостуугунан үлэлээбитэ. 1972 сылтан түүлээхчитинэн үлэлээбитэ. «Үлэҕэ килбиэнин иһин» мэтээлинэн наҕараадаламмыта.
Онон биһиги эһэбит Өлөксөй Кууһумус үйэтин тухары хотунан -соҕуруунан сылдьан үлэ бөҕөнү үлэлээбит киһи. Биһиги сиэннэрэ, хос сиэннэрэ чэрдээх илиилээх туруу үлэһит эһэбитинэн киэн туттабыт, кинини умнубаппыт, кэриэстиибит.
Бурнашева Ньургуйаана, 6 «в» кылаас.
Ааптар: Төрөөбүт тыл учуутала Валентина Ивановна Аммосова