2023 сыллаахха алтынньыга Чурапчы улууһун дьаһалтата уонна үөрэх управлениета олохтообут Гранынан патриотическай хайысхалаах «Боотур Уус сыдьаннара» диэн бырайыагынан Старай-Русса – Санкт-Петербург – Москва албан аат маршрутунан сылдьан кэлбитим.
Бу айан миэхэ ордук долгутуулаах этэ. Старай-Руссаҕа Ильмень кыргыһыытыгар охсуспут, муус анныгар тыыннарын толук уурбут буойуттарбытын кэриэстээбиппит. Мин эһэм Семен Николаевич Протодьяконов 19-с хайыһар биригээдэтигэр кыттыыны ылбыта.
Саха саллааттара Кыайыы туһугар сэриилэспит сирдэрин – Ильмень күөлү – долгуйа көрбүтүм. Күөл үрдүгэр туран эһэбин санаабытым. Төһө да бу кырыктаах кыргыһыыны дьон кэпсээниттэн, киинэттэн көрөн биллэрбин, харахпар бу баардык көрөн, саха буойуттарыгар анаммыт пааматынньыкка сибэкки дьөрбөтүн уурбутум.
Ийэм ахтыытыттан эһэм туһунан эһиэхэ кэпсиэхпин баҕарабын. Биһиги эһэбит Семен Николаевич Протодьяконов 1918 сыллаахха от ыйын 1 күнүгэр төрөөбүтэ. Дьиэ кэргэнигэр соҕотох оҕо этэ. Уорҕа оскуолатын алын кылааһыгар үөрэммитэ. Ол кэмнээҕи оҕолор курдук сайын аайы окко-маска, кыһынын дьонугар көмөлөһөн олорбут. Улаатан кэргэннэммит, икки оҕоломмут. Сэрии иннинэ хонуу бригэдьииригэр үлэлээбит. 1942 сыллаахха бэс ыйын 20 күнүгэр аармыйаҕа ыҥырыллар. Эһэм кэпсииринэн, икки ый 19-с хайыһар биригээдэтигэр үөрэммит. 1942 сыл ахсынньытыгар арҕаа фроҥҥа илдьибиттэр. 1943 сыллаахха тохсунньу ыйга Ленинградскай уобаласка икки ый устата кимэн ккириигэ сылдьыбыт. Олунньу ыйга Старай-Руссаҕа Ильмень күөл кыргыһыытыгар кыттыбыт. Саамай күүстээх сэриитэ олунньу 23-28 күннэригэр буолбут. Онно уҥа илиитигэр улаханнык бааһыран госпитальга киирэр. Икки ый эмтэнэн баран, дойдутугар төннөр. Эһэм үтүө аһыныгас киһи эбит.
«Ким да умнуллубат, туох да умнуллубат» диэн мээнэҕэ эппэттэр. Улууспут дьаһалтата, үөрэх управлениета «Боотур Уус сыдьааннара» бырайыагы тэрийэн, биһиэхэ ааспыт олох историятын ордук чугастык билиһиннэрэллэр, эһэлэрбит сэриилэспит сирдэригэр тиийэн сүгүрүйэр кыаҕы биэрэр.
Быйыл Кыайыы 80 сылыгар анаммыт патриотическай айаҥҥа биһиги оскуолабытыттан 8-с кылаас үөрэнээччитэ Петя Герасимов кыттыыны ыла сылдьар.
Марта ЛИСТИКОВА, X кылаас,
С.Д. Флегонтов аатынан Хадаар орто оскуолата, Чурапчы