Ааспыт үйэ 90-с сылларын саҥатыгар республикаҕа үөрэхтээһин эйгэтигэр национальнай концепция олоххо киирэн барбыта. Саҥа хайысханы, саҥа үөрэх технологиятын көрдүүр, айар, ону олоххо киллэриигэ үлэлэһэр сонун үөрэх тэрилтэлэрэ улуус-улуус аайы аһыллан барбыттара. Биһиги улууспутугар үөрэх салаатын үлэһиттэриттэн уонна улуус бастыҥ учууталларыттан айар бөлөх тэриллэн, ырытыы, үөрэтии саҕаламмыта. Түмүгэр, физиканы, математиканы дириҥэтэн үөрэтэр гимназияны аһарга диэн быһаарыы ылыллыбыта.
Бутэһиктээхтик быһаарынаары, бу үлэҕэ эппиэттээх киһи буоларбынан, куоракка министерствоҕа уонна аһыллан үлэлээн эрэр улуустааҕы гимназияларга кэлии-барыы элбээтэ. Үөрэх министрин үбүлээһиҥҥэ солбуйар А.К. Павлованы кытта биир көрсүһүүбэр маннык диэн эттэ: “Эһиги аҥардас уолаттар гимназияларын аһан көрбөккүт дуо?” Маныаха маарынныыр санаалар урут да охсуллан ааһаллар этэ. Саҥа идеяны бары өттүттэн ырытан көрүү, суот-учуот саҕаланна. Уолаттар гимназиялара аһыллар гына салалтаны кытта быһаарсан, улуус баһылыга Мигалкин А.В. 1994 сыл кулун тутар 29 күнүгэр 104 №-дээх дьаһала тахсыбыта. Муус устар ыйга миигин саҥа гимназияҕа директорынан анаатылар.
Бу гимназия тэриллиитигэр бүтүн улуус атаҕар туран көмөлөспүтэ. Үөрэнэр дьиэ боппуруоһун улуус баһылыга А.В. Мигалкин эрэ баар буолан быһаарбыта диэн өйдөбүллээхпин. Муус устартан саҕалаан, 4-5 эрэ ый иһигэр үөрэнэр корпуһу туттара охсубута. Оскуолалар бастыҥ учууталлара гимназияҕа көһөллөрүн утарсыбатахтара, баар кыахтарынан, ордук учебнай пособиенан, мебелинэн көмөлөспүттэрэ.
Харса суох хамсаныы, сүүрүү-көтүү түмүгэр 1994-1995 үөрэх сыла саҕаланыытыгар атын оскуолалартан итэҕэһэ суох, сорох өттүгэр ордук даҕаны, анал оборудованиенан, толору комплектаммыт учебнай кабинеттарынан, нагляднай пособиенан, бэртээхэй библиотеканан хааччыллыбыт “Уолан” гимназия үлэтин саҕалаабыта.
Үөрэх сыла саҕаламмытын кэннэ чугас табаарыстарым П.П. Матвеев биригэдьиирдээх Тандаттан киирэн, нэдиэлэ иһигэр босхо кэриэтэ бэйэлэрин мастарынан үс боксалаах гараж тутан дьэндэттилэр. Спортивнай залбыт суоҕун эмиэ быһаарбыт курдук буоллубут. Майаҕас ферматын дояркаларга ананан тутуллубут дьиэтин атыылаһан, көһөрөн киллэрэн, аҥарын спортивнай зал, аҥарын мастерской оҥоһуннубут.
Элбэх нэһилиэктэн, республика улуустарыттан хомуллубут оҕолор интернат эрэ баар буоллаҕына үөрэнэр кыахтаахтара биллэр. Улуус администрацията биир тыла суох уруккута интернат, гостиница буола сылдьыбыт икки этээстээх дьиэни биэрэн, күн бүгүнүгэр диэри үлэлии турар.
“Кадр барытын быһаарар» диэн бэргэн этии күннээҕи олох чахчыта буолара көстөн иһэр. Бу гимназия атаҕар туруутугар үлэлэспит бастакы көлүөнэ кадрдар сүҥкэн оруоллаахтар. Үөрэх чааһыгар директоры солбуйааччынан Спиридонова (Кривошапкина) Ираида Иннокентьевна, иитэр үлэҕэ Егоров Сергей Данилович, психологынан Охлопкова Рея Васильевна, социальнай педагогунан Копырина Глафира Семеновна гимназия үтүө үгэстэрин төрүттээн, олоххо киллэриигэ бөҕө тирэҕи олохтоспуттара. Опыттаах учууталлар Винокуров А.А. (биология), Дорофеева Т.М., Леонтьева Л.Л. (французскай тыл), математиктар Максимова С.Е., Дьячковская М.Н. чиҥ билиини биэриини биэрэр бигэ акылааты уурбуттара.
Үлэ-хамнас научнай өттүнэн чочуллубатаҕына сымсах буолара чуолкай. Саҥа аһылларбытыгар научнай салайааччыбытынан үөрэхтээһиҥҥэ национальнай концепция автора Е.П. Жирков этэ. Элбэх сүбэни-аманы психологическай наука доктора А.П. Оконешникова оҥорбута. Үлэм бүтэһик сылларыгар научнай үлэҕэ салайааччыбыт педагогическай наука доктора Р.Е. Тимофееваны кытта олус тапсан үлэлээбиппит.
1997 сыллаахха Мүрүтээҕи уолаттар гимназиялара биир бастакынан Президент оскуолаларын ситимигэр киирбитэ. 1999 с. «Оскуола-1999» диэн республиканскай конкурска лауреат, 2001 с. үөрэх министерствотын методическай үлэҕэ тирэх киинэ буолар. 2007 с. Бүтүн Россиятааҕы уопсай үөрэх тэрилтэлэрин конкурсун кыайыылааҕынан тахсар уонна РФ Президенин Гранынан наҕараадаланар. 2008 с. гимназия Россия гимназияларын Союһун чилиэнинэн киирэр, ВКС көмөтүнэн Россия гимназияларын кытта ыкса сибээһи тутуһар. Дьэ, итинник сайдар суолу тутуһан, “Уолан” гимназия күн бүгүн үлэлии олорор.
Үйэ чиэппэрэ – дьоһун кэрчик кэм. Гимназия ситиһиилээхтик үлэлии олороро бу бырайыак олохтооҕун, бириэмэнэн ирдэнэрин туоһулуур. “Уолан” гимназия улуус, республика историятыгар киирдэ. Гимназия инники сайдыытын биһиги үөрэнээччилэрбит дьоһуннук салгыахтара диэн эрэнэбин. Онно бастакы хардыыны директор быһыытынан үчүгэйдик үлэтин саҕалаабыт Ф.Ф. Татаринов оҥордо. Күндү үөрэнээччибэр Федор Федоровичка — бэйэтэ гимназияҕа үөрэммит, гимназияҕа үлэлээбит, гимназия олоҕун этигэр-хааныгар иҥэриммит киһиэхэ — эркин курдук эрэнэбин, алгыыбын. Бастакы дьоһун ситиһиилэр кэллилэр: Гимназия Россия бастыҥ оскуолаларын ахсааныгар киирдэ, Федор Федорович Россия биир бастыҥ директорынан ааттанна, “Уолан” гимназия Российскай Федерация Үөрэҕин Министерствотын Гранын ылары ситистэ!
Филиппов Валентин Иванович, Мүрүтээҕи уолаттар
гимназияларын төрүттээччи уонна бастакы директор, СР
үөрэҕириитин туйгуна, РФ үөрэҕириитин туйгуна,
СР үөрэҕириитин Үтүөлээх үлэһитэ,
РФ Үтүөлээх учуутала, СР үөрэҕириитин
Бочуоттаах ветерана, Мүрү нэһилиэгин,
Уус-Алдан улууһун Бочуоттаах олохтооҕо