Уолан: «РЛИ» оскуолатын үөрэнээччитэ Саша Монастырев: «Саха сиригэр медицинаны сайыннарар сыаллаахпын»

— Саша, дорообо! Ааҕааччыларбытыгар бэйэҥ туһунан кылгастык билиһиннэр.

— Дорооболоруҥ! 17 саастаахпын. Республикатааҕы лицей-интэринээт биолого-химическай хайысхатын 11 кылааһын үөрэнээччитэбин. Дьокуускайга төрөөбүтүм, улааппытым эрээри, Чурапчы Боотуруттан тардыылаахпын. Ийэм эмчит идэлээх. Дьиэ кэргэммэр соҕотох оҕобун.

— Иван Шамаев салайааччылаах «РЛИ» оскуолатын үгүс киһи билэр, Саха сирин киэн туттуута буолар, хаһан киирбиккиний?

— 2020 сыллаахха сайыныгар «РЛИ»-га туттарса сатааммын, кыһыҥҥы оскуолаҕа мэктиэлээһин ылбытым. 2021 сыл тохсунньутугар эксээмэн туттаран киирбитим. Сөбүлүүр предметтэрим — математика, биология, химия, экология, биохимия, төрөөбүт литература уонна саха сирин устуоруйата. Биир кэлим эксээмэҥҥэ туттарар предметтэрбин чинчийэн сиһилии үөрэтэбин. Кыһыл көмүс мэтээлгэ талаһабын.

— Оскуола бэрисидьиэнэ буолаҕын?

— Саас 2021 сыллаахха «РЛИ»-га докумуоннарбын туттара сылдьан элбэх оҕону кытта билсибитим, кинилэр истэригэр Афоня Афанасьев диэн оскуола бэрисидьиэнэ баара. Кинилиин бодоруһан, оскуола үөрэнээччилэр бэйэ салайыныы тэрилтэлэлэрин билбитим. Сэтинньигэ бэйэм хамаандабын хомуйан, быыбар иннинээҕи агитациялары, тэрээһиннэри тэрийэн хандьыдаакка туруоруммутум. Кыайыыны билэн, оҕолор интэриэстэрин көмүскүөм, туруорсуом диэн андаҕайбытым. Биэрбит тылбын толоро сылдьабын.

— Дьэ, наукаҕа киириэххэ. Бастаан хайдах, хаһан саҕалаабыккыный?

Бастакы научнай-чинчийэр үлэнэн 6 кылааска кыттыбытым. Саха сиригэр ойууннааһын хантан үөскээбитин уонна ханнык норуоттарга майгынныырын үөрэппитим. 7 кылааска, Саха сиригэр баар, наскальнай живописьтары(петроглифы) үөрэппитим. Хаспахха дьиэлэнэр кэмнээҕи өбүгэлэрбит тугунан дьарыктаналларын уруһуйдууллар эбит, онон кинилэр олохторун, дьарыктарын билиэххэ сөп. 9 кылааска экология олимпиадатыгар республика таһымыгар тахсаммын, «Индивидуальный проект» предмеккэ Дьокуускайга босхо сылдьар ыттарга хайдах көмөлөһүөххэ сөбүн үөрэппитим. Хас НПК ахсын кыайыы ситиһэр этим. Ол гынан баран, биирдэ, 7 кылааска, английскай тылы үчүгэйдик билбэт буоламмын, куонкуруска ситиһиилээх миэстэҕэ тиксибэтэҕим.

-Ааспыкка буолан ааспыт Норуоттар икки ардыларынааҕы интеллектуальнай оонньуулар иһинэн ыытыллыбыт «Science Fair»конференцияҕа ситиһиилэннигит?

Үһүс  «Науки о жизни, науки об окружающей среде и химические науки» секцияҕа иккис миэстэ буолбуппут. Салайааччыбыт Попова Александра Семёновна, «ЯНЦ СО РАН» улэлиир. Биһиги биэс оҕо араас-араас конференцияларга кыттабыт. Хамаандабыт аата: «GRAEAE BioTech». Социальнай ситимнэргэ суруйдаххытына, тахсыаҕа. Биһиги бырайыакпыт уопсай санаата туохха сытарый? Аан дойду үрдүнэн температура үрдээн иһэр буолан, тымныы сирдэргэ араас ыарыылар уонна уларыйыылар кэлэн эрэллэр. Ол ыарыылар үүнээйилэргэ эмиэ охсууну оҥороллор. Сыл ахсын Саха сирин айылҕата, тыатын хаһаайыстыбата мөлтүүр. Онон биһиги аныгы ПЦР (полимеразная цепная реакция) генетическай ньымалары туһанан, ыарыылары эрдэттэн сэрэтэр тест — систиэмэлэри оҥоробут. Үлэбитин тохтоппокко салгыы турабыт.

-Ханнык идэни баһылыаххын баҕараҕын? Уонна инникигин дойдуҥ кэскилин кытта хайдах көрөҕүн?

— Мин соҕуруу үөрэнэн, практикаланан үрдүк үөрэхтээх быраас буолуохпун баҕарабын. Саха сирин медицинатын күүһүрдэр, сайыннарар сыаллаахпын. Ону таһынан, бэйэм туспар улэлиир гына килииникэлээх урбаанньыт буолуом этэ. Билиҥҥи информационнай үйэҕэ элбэх уларыйыы кэлиэҕэ. Муҥура суох киэҥ Россиябыт бу бириэмэҕэ бэлэмнэнэ сылдьар. Эдэрдэр программированиены, искусственнай интеллектары баһылаан эрэллэр. Саастаах дьоннорбут хаалсыбакка, комьютердарынан тутталлар. Босхо үөрэх үгэнигэр утумнаахтык, дьаныардаахтык үөрэниэххэ наада. Сотору күрэстэһии (конкуренция) элбээн иһиэҕэ. Итернет ситимигэр элбэх оҕо үөрэҕин усулуобуйата үөскээн эрэр.

—Саша, бэйэҥ сааскар олус дьоһуннаахтык толкуйдуур, олоҕу, тулалыыр эйгэҕин сыаналыыр, ыраҥалыыр эбиккин. Эн кэскиллээх сыалыҥ-соругун туоллун, өрүү ситиһии арыаллаатын диэн баҕа санаабын этэбин. Сэргэх кэпсээниҥ иһин махтал!

— Эһиэхэ эмиэ улахан махтал! Ааҕааччылартан лаайктары күүтэбин!

Кэпсэттэ Эльдар САДОВНИКОВ