Олунньу 13 күнэ – Ийэ тыл уонна сурук-бичик күнэ
Бүгүн, Ийэ тыл уонна сурук-бичик күнүгэр, дьоммутун-сэргэбитин кытта медиа эйгэҕэ ыыта сылдьар үлэбитигэр олоҕуран, кэтээн көрүүлэрбитин, санааларбытын үллэстиэхпитин баҕарабыт.
Н.Е. Мординов-Амма Аччыгыйа аатынан «Кэскил» оҕо бэчээтин кыһата дириҥ историялаах «Бэлэм буол» хаһыат үлэтин-хамнаһын салҕааччы, утумнааччы буолан туран, уопсастыба бары сүһүөх тэрилтэлэрин кытта ситимниир үлэни тэрийиигэ мэлдьи кыһаллабыт. «Кэскил» хаһыаппыт, «Бэлэм буол», «Чуораанчык», «Колокольчик», «Юность Севера» сурунаалларбыт, keskil14.ru саайпыт ис хоһоонноругар тирэҕирэн, Саха Өрөспүүбүлүкэтин үөрэх уонна наука министиэристибэтин, кини салайар тэрилтэлэрин кытта оскуолаҕа киириэн иннинээҕи саастаах оҕолор, 1-11 кылаас үөрэнээччилэрин ортолоругар этнокултуурунай эйгэни тэрийиигэ, ис хоһоонун байытыыга бииргэ үлэлиибит.
Үөрэх, иитии федеральнай бырагыраамаларын киэбигэр олоҕуран, региональнай ис хоһоонноох дьарыктары оҥорон үөрэх тэрилтэлэригэр тарҕатабыт. Хас бэнидиэнньик аайы ыытыллар «Разговоры о важном» дьарык федеральнай тиэмэлэрин уларыппакка алтыһыннары тутан, сахалыы тылынан «Дьоһуннааҕы кэпсэтии» дьарыктарын бэлэмниибит, өрөспүүбүлүкэ сахалыы тыллаах кылаастарын салайааччылара киэҥник туһанар буоллулар.
2024 сыл балаҕан ыйын 1 күнүттэн А.Г. уонна Н.К. Чирээйэптэр ааттарынан Дьокуускай куорат национальнай гимназиятын алын кылааһын кафедратын учууталларын, «Росдетцентр» ФГБТ «Оҕо саас сирдьиттэрэ» регионнааҕы тирэх киинин кытта алын кылаас үөрэнээччилэрин сайыннарар «Орлята России» федеральнай бырайыак «Өксөкү сиэннэрэ» диэн Саха сиринээҕи бырагырааманы оҥорон олоххо киллэрдибит. Бу улахан эппиэтинэстээх үлэни олоххо киллэрэрбитигэр суолбутун-ииспитин ыйан, сүбэлээн-амалаан биэрэр киһибит, научнай салайааччыбыт этнопедагог, педагогика билимин хандьыдаата, наставникпыт Екатерина Петровна Чехордуна буолар.
Быйыл тохсунньу ыйтан аны оскуолаҕа киириэн иннинээҕи саастаах оҕолорго «Орлята-дошколята» федеральнай бырайыак Саха сиринээҕи «Өксөкү сиэннэрэ. Чы-чып-чаап» бырагырааманы бэлэмнээн таһаардыбыт. Утум-ситим дьайыытыгар олоҕуран, билигин орто уонна улахан саастаах оҕолорго аналлаах «Саарыннар сиэннэрэ» бырагырааманы бэлэмнии сылдьабыт.
Арассыыйа норуоттарын, кинилэр төрүт үгэстэрин, тылларын-өстөрүн билиһиннэрэр «Орлята России: дружим всей страной» оҕону иитиигэ, сайыннарыыга туһуламмыт мультимедийнэй бородууксуйабыт оҥоһуллан, апробацияны ааһан, олоххо киирэргэ бэлэм буолла.
ФГОС киэбинэн оҥоһуллубут «История родного края» диэн саҥа учебниктарга дидактическай матырыйаалларын оҥорууга бэлэмнэнии үлэлэри ыыта сылдьабыт. Маныаха тутуһар сүрүн сорукпут биир — учуутал, үөрэнээччи уонна учуонай биир кэлим үлэлэрин тэрийии.
Мультимедийнэй борордууксуйалары оҥорон таһаарыыга көмөлөһөр дьоммут — оҕолорбут. «Бэлэм буол» хаһыат 1936 сыллаахха тэриллиэҕиттэн ыла юнкор оҕолору кытта ыытан кэлбит үлэтин утумнаан, юнкоровскай хамсааһыны сайыннарыы үлэбит биир тутула буолар. «Кэскил» медиа оскуола бүгүҥҥү күҥҥэ — оҕо сайдар уонна сайыннарар эйгэтин торумнуур сирэ.
Үс сүрүн соругу тутуһабыт:
- Оҕо ааҕар, анаарар, тугу билбитин-көрбүтүн дьоҥҥо-сэргэҕэ сиэрдээхтик тиэрдэр үөрүйэҕин сайыннарыы.
- Төрөппүтү уонна үөрэх тэрилтэтин ситимнээһин.
- Оҕо оскуола, нэһилиэк, улуус, өрөспүүбүлүкэ таһымыгар дьайар кыаҕын мээрэйдиир эйгэтин тэрийэргэ көмө.
Бүгүҥҥү күҥҥэ өрөспүүбүлүкэ 41 оскуолатыгар медиакииннэри үлэлэтэбит. Бу 41 оскуолаҕа 2022-2024 сс. Тыл судаарыстыбаннай бырагырааматын иһинэн сылга 77-лии тыһыынча солк. тиэрдэбит.
«Кэскил» медиа оскуола юнкордара үөрэх дьылын устата история, география предметтэригэр аналлаах 754 роликтары оҥорон таһаардылар. Сыл устата анаарар, ырытар, кэпсиир ис хоһоонноох 2434 суруйуулары бэлэмнээтилэр. 296 сааратар ис хоһооннох роликтары оҥордулар.
Сааратар роликтары бэлэмнээһин аҥардас көр-күлүү, ырыа-тойук, үҥкүү-битии диэн буолбатах. Манна оҕо толкуйдуур, хараҕар оҥорон көрөр кыаҕа улаатар, тус бэйэтин көрүүтүн уопсастыба тугунан тыынан олорорун кытта алтыһыннаран, бэйэ бодотун туораттан көрөн, дьоҥҥо-сэргэҕэ тиэрдэригэр табыгастаах ньыма буолар.
Медиакиин оҥорон таһаарар үлэтигэр «Кэскил» оҕо бэчээтин кыһатын үлэһиттэрэ, оскуолаҕа бэйэтигэр медиакиин салайааччыта, юнкордар, оскуола педагога, төрөппүт кыттыһаллар. Медиакиин үлэтин бырагыраамата түмсүүгэ уонна түмсүүнэн үлэҕэ олоҕурар. Үөрэх дьылын устата медиакиин ханнык предметтэргэ, ханнык тиэмэҕэ роликтары оҥоруохтааҕа, ханнык тиэмэҕэ суруналыыстыка ханнык көрүҥнэригэр анаарар, ырытар суруйуулары бэлэмниэхтээҕэ, оҕо хаһыатыгар, сурунаалларыгар сурутуулаах буолуохтааҕа — барыта былаан быһыытынан эрдэттэн оҥоһуллан тыырыллар.
Өрөспүүбүлүкэбит Ил Дархана А.С. Николаев 2024 с. ахсынньы 26 күнүгэр суруналыыстары кытта көрсүһүүгэ билии сыаннастарын туһунан олус чуолкайдык этэн турар:
«Билии сыаннастара аҥардас билиигэ буолбакка анаарар, айан таһаарар кыахха олоҕурар буоллулар».
Айсен Сергеевич бу этиитин үөрэх, иитии эйгэтигэр бүгүҥҥү күҥҥэ үлэлии-хамсыы сылдьар дьон өрөспүүбүлүкэ интеллектуальнай кыаҕын байытыыга, бөҕөргөтүүгэ сорудах гынан ылыныах кэриҥнээхпит. Тоҕо диэтэххэ, инникитин креативнай экономикаҕа бэйэбит миэстэбитин, оннубутун булунарбыт билии сыаннастарын оҕоҕо иҥэрэрбититтэн улахан тутулуктаах.
«Ис эйгэ суох буоллаҕына, тас эйгэ суох» диэн биһиги наставникпыт Екатерина Петровна Чехордуна этиитин Ийэ тыл уонна сурук-бичик күнүгэр өссө биирдэ санатан туран, Н.Е. Мординов-Амма Аччыгыйа аатынан «Кэскил» оҕо бэчээтин кыһатын иһинэн медиакииннэри тэрийэн үлэлэппит үс сылбыт иһигэр кэтээн көрүүлэрбитинэн инникитин туохха болҕомто ууруохтаахпытын туһунан санааларбын үллэстиэхпин баҕарабын.
Омук этнокултуурунай эйгэтин тэрийии ааҕыыны кытта быһаччы ситимнээх. Биһиги тиэрдэр ньымаларбытыгар кумааҕыттан ааҕыы 2,6 % өлүүнү ылар. Бу көрдөрүүгэ бибилэтиэкэ ааҕар саалатыгар учуоттанар сыыппаралары уонна телевидение эфирин киллэрбэтибит. Сахалыы ааҕыыны тэрийиигэ бибилэтиэкэ тиһиктэрин кыттыһыннарар эйгэни тэрийиигэ суолталаах, туһалаах буолуо этэ. Хас биирдии ааҕар саалаҕа төрөөбүт тылынан кумааҕы хаһыаты, сурунааллары ааҕар дьону бэлиэтэнэн, кинилэр ахсааннарын элбэтэргэ аналлаах дьайыы хаамыытын олохтуохха. Кумааҕыттан ааҕыы өлүүтэ 5-10% тиийэрин ситиһиэххэ.
Цифровой медиа диэн күннээҕи түбүк кэриэтэ. Ол иһин маны оҕону, ыччаты күннээҕи кэпсэтии тылыгар үөрэтэр ньыма быһыытынан туттуоххайыҥ. Оҕо кыратыттан иҥэриниэхтээх төрүт үөрүйэхтэрин кыайан сайыннарбатын билиниэххэ. Холобур, аралдьытарын, болҕомтотун ыһарын, сааратар ньыманан толкуйдуурга күһэйэрин.
Үс сыл устата суруйарга сыһыаннаах оҕолору батыһыннарыы үгүс сыраттан, үптээх-астаах буолан сатанна. Итиэннэ билии, толкуй, анаарыы, тиэрдии курдук дьайыылар ааҕыыга олоҕуралларын толору итэҕэттэ. Ааҕар оҕо медиа эйгэҕэ оҥорон таһаарар бородууксуйата хаачыстыбалаах, дириҥ ис хоһоонноох, дьон болҕомтотун тардар уонна саамай кылаабынайа, уопсастыбаны толкуйдатар буолар.
Ийэ тылбыт уонна сурук-бичик күнүгэр эһигини кытта үллэстибит санааларбын сыта-тура толкуйдаан, этнокултуурунай эйгэни тэрийиигэ ситимнээх үлэҕэ тахсыахпыт диэн эрэнэбин!
Ольга СЕМЁНОВА,
Н.Е. Мординов-Амма Аччыгыйа аатынан “Кэскил” оҕо бэчээтин кыһатын дириэктэрэ.
Ситимнээх, былааннаах үлэ түмүктээх
Антонина Ивановна Афанасьева, саха тылын уонна литературатын учуутала, «Эрчим» медиакиин салайааччыта, Дүллүкү, Үөһээ Бүлүү:
— Биһиги оскуолабыт «Кэскил» («Бэлэм буол») оҕо хаһыатын кытта үлэлээбиппит ыраатта. Ол ситиммитин быспакка, билигин медиа хайысхабытын туппутунан бииргэ үлэлэһэбит. «Саас» мобильнай сыһыарыыга анаан тэттик видеолары устан ыытабыт, бэриллэр тиэмэлэргэ сорудахтары толоробут. Оҕолор үөрэхтэригэр сыһыаннаах тиэмэлэргэ төрөөбүт тылларынан сценарий суруйарга, видео устарга, таҥарга үөрэнэллэр. Хамаанданан биир сыаллаах үлэлииллэр, оҥорбут матырыйаалларын ырыталлар, көннөрөллөр уонна саҥа соруктары туруоруналлар.
Саргылана Егоровна Прокопьева, «Проба пера» медиакиин салайааччыта, Чыамайыкы орто оскуолата, Мэҥэ Хаҥалас:
— «Кэскил» оҕо бэчээтин кыһатын кытта бииргэ үлэлээммит үгүс ситиһиилэрдээхпит. Оскуолабыт юнкордара өрөспүүбүлүкэ тэрээһиннэрин сырдатыыга үлэлээтилэр. Холобур, В.П. Ларионов аатынан «Инникигэ хардыы» научнай-практическай кэмпириэнсийэ, ааспыт сайын Аммаҕа буолбут Олоҥхо ыһыаҕа, биһиги улууспутугар Майаҕа ыытыллыбыт педагогическай дьаарбаҥка. «Гаджеппын көрүөххэ» видеоролик күрэҕэр кыттан, «Саха» НКИК ханаалыгар көһүннүлэр. «Кэскил» оҕо бэчээтин кытта дуогабардаһан, сыл түмүгүнэн төлөнөр харчыбытыгар медиакииммитигэр наадалаах оборудованиелары атыыластыбыт, юнкордар бары тэҥэ формаланныбыт. 2024 сыл түмүгүнэн биһиги юнкорбут Валерия Романова «Бастыҥ юнкор» аатын ылбыта. Онон «Кэскили» кытта бииргэ буолуу — сайдыыга, кэскилгэ!
Саргылана Прокопьевна Леонтьева, «Мичээр» медиакиин салайааччыта, А.П. Илларионов аатынан Хайахсыт орто оскуолата, Чурапчы:
— 2022 сылтан биһиги оскуолабыт «Кэскил» оҕо бэчээтин кыһатын кытта ситиһиилээхтик үлэлиир. Бу кэм устата оскуолабыт медиа өттүнэн биллэ сайынна. Оҕолор ыстатыйа суруйарга, видеоконтент устарга, каадырга үлэлииргэ, интервью ыларга, дьону кытта кэпсэтэргэ, аһаҕас буоларга үөрэннилэр. Видео оҥороллоругар матырыйаалларын бэйэлэрэ көрдүүр буоланнар, билиилэрэ да халыҥаата, тылларын саппааһа да байда. «Кэскил» оҕолорбутугар элбэх ситиһиини, саҥа доҕоттору, умнуллубат түгэннэри бэлэхтээтэ.
Саргылана Гаврильевна Маркова, «Тумус кыһа» медиакиин салайааччыта, С.К. Макаров аатынан Чурапчы гимназията:
— Биһиги медиа кииммитигэр үгүс оҕо сөбүлээн дьарыктанар. «Кэскил» оҕо бэчээтин кыһатын кытта үс сыл ситимнээхтик үлэлиибит. Оҕолорбут бары өттүнэн сайыннылар, үгүс ситиһиилэннилэр. Оҕолор үлэлиир усулуобуйаларын тэрийэбит. Дуогабарбытынан кэлбит харчыбытыгар фотоаппарат ылынныбыт. Оскуолабыт историятын, олоҕун-дьаһаҕын хаартысканан үйэтититигэ архыып оҥоробут, хаартыскаларбытын мунньабыт, түмэбит. Быйыл петличка, микрофон, сырдатар лаампалары, хард атыыластыбыт. Медиа кииҥҥэ дьарыктанар оҕолор араас тэрээһиннэргэ, күрэхтэһиилэргэ кыттан, дьону кытта кэпсэтэн, интервью ылан олус сайдаллар, бэйэлэрин суруналыыстыка өттүгэр холонон көрөллөр. Бу барыта ситимнээх уонна былааннаах үлэттэн тахсар. Сайдыыга сирдиир «Кэскил» оҕо бэчээтин кыһатыгар махталбытын тиэрдэбит.
keskil14.ru