С.А. Новгородов аатынан орто оскуола уонна С.К. Макаров аатынан Чурапчы гимназиятын юнкордара сынньалаҥ кэмигэр кыстыгы көрсө нэһилиэгин баһылыга Владимир Дмитриевич Сивцевы кытта көрсөн кэпсэттибит. Нэһилиэкпит олоҕун-дьаһаҕын туһунан туоһуластыбыт.
– Владимир Дмитриевич, үтүө күнүнэн! Чурапчы нэһилиэгэ кыстыкка төһө бэлэмий?
– Үтүө күнүнэн! Чурапчыбыт нэһилиэгэр газ ситимигэр киирии үлэтэ күүскэ бара турар, сылын ахсын элбэх ыал киин ититииттэн газ ситимигэр көһөр. Билэрбит курдук, быйыл сылаас күһүн туран сылааһы биэрии арыый даҕаны хойутуу саҕаланна. Сокуон этэринэн, үс күн устата халлаан туруга +8 кыраадыстан түспүт буоллаҕына биирдэ сылааһы биэрии үлэтэ саҕаланар. Биһиги нэһилиэкпитигэр балаҕан ыйын 10 күнүгэр сылааһы биэрии ыытыллыбыта, сорох административнай дьиэлэр балаҕан ыйын 15 күнүттэн холбоммуттара. Билиҥҥи күн туругунан, кыстыкка бэлэммит.
– Чурапчы нэһилиэгэр хас киһи олороруй?
– Биһиги институппутугар, колледжпытыгар элбэх сиртэн кэлэн үөрэнэллэр, ону таһынан чугастааҕы нэһилиэктэн кэлэн манна олороллор, сайын төрөөбүт дойдуларыгар тахсан сайылыыллар. Ол иһин Чурапчыбыт иһигэр быһа холоон 10 342 киһи олорор.
– Сыл ахсын киһи ахсаана төһөнөн эбиллэрий?
– Биһиги оройуон киинэ буоламмыт дьон көһөн кэлэр. Чурапчыбыт кэҥээн иһэр, сыл ахсын кэриэтэ кыбаартал арыллар. «Молодежнай», онтон учууталлар кыбаарталлара тутуллубута. Ол кэннэ «Кэнчээри» түөлбэтэ тутуллубута. Ити курдук, саҥаттан саҥа учаастактары тыыран-биэрэн иһэбит – ол аата биһиэхэ эдэр ыччат олохсуйар.
Манна олох таһыма үчүгэй. Киинэ тыйаатыра, икки успуорт саалата, колледж, спорт института бааллар. Ол иһин биһиги нэһилиэкпит дьонун ахсаана элбии турар.
– Эдэр ыччат тыаҕа кэлэн олохсуйарыгар туох үлэ ыытылларый?
– Үрдүк үөрэххэ үөрэнэн бараннар манна үлэлии кэлэллэригэр олорор усулуобуйаны оҥоро, тупсара сатыыбыт. Уопсай дьиэлэри тутабыт. Бэстээхтэн Чурапчыга диэри суолбут асфальт буолбута. Куораттан Чурапчыга диэри автобус сылдьар. Нэһилиэкпит иһигэр эмиэ суоллары тупсарабыт, пааркалары, болуоссаттары оҥоробут. Дьокуускайтан уонна атын улахан куоратттартан итэҕэспит диэн бассеймыт суох. Бассейн бырайыагын оҥоро сылдьабыт. Олоххо киирдэҕинэ олус бэрт буолуо этэ. Олох тупсан истэҕинэ эдэр ыччаттарбыт төттөрү кэлиэхтэрэ этэ буоллаҕа. Чурапчыбыт сайдарын туһугар элбэх үлэ ыытыллар.
– Эн санааҕар, тыа сиригэр олох хайдаҕый? Тыа сиригэр олох тупсан иһэр дуо?
– Тыа сиригэр олох тупсан иһэр бөҕө буоллаҕа. Мин тыа сириттэн ыраата барбатаҕым. Холобур, Дьокуускай куоракка бардахпына, тута дойдубун ахтыбытынан барабын. Мин санаабар, киһи төрөөбүт сиригэр олороро олус үчүгэй. Манна табаарыстарыҥ, аймахтарыҥ, ийэҥ-аҕаҥ, чугас дьонуҥ бары бааллар. Оҕо эрдэххиттэн билэр сирдэриҥ, үөрэммит эйгэҥ, барыта бэйэҥ киэнэ.
Эдэр дьоҥҥо киэҥ сиргэ үчүгэй буолуо баҕар, ону мин барымаҥ-кэлимэҥ диэхпин баҕарбаппын. Ол эрээри тыа сиригэр билигин үлэлииргэ, үүнэргэ-сайдарга кыах баар. Билигин биһиги тыа хаһаайыстыбатын сайыннарар сыаллаахпыт. Саҥа хотон тутан эрэбит. Ынах, сылгы көрүөхтэрин сөп. Эбэтэр куурусса, сибиинньэ иитиэхтэрин сөп. Баҕалаах киһи Чурапчыга үлэлиэн сөп, үлэ суох нэһилиэгэ буолбатахпыт.
– Быйыл Чурапчы нэһилиэгэр төһө элбэх саҥа специалист үлэлии кэллэй? Ордук ханнык эйгэҕэ?
– Сыл ахсын үөрэхтээһин эйгэтигэр эдэр учууталлар кэлэллэр. Ону таһынан култуураҕа эмиэ саҥа үлэһиттэр эбиллэллэр. Билигин биһиги государствобыт култуураҕа олус улахан болҕомто уурар. Эдэр ыччат култуура өттүнэн барара сүрдээҕин элбээтэ.
Ону таһынан балыыһабытыгар саҥа корпус киирэн элбэх быраас, ону тэҥэ саҥа МРТ-га түһэр станциябыт аһыллан чопчу идэлээх специалистар эбиллибиттэрэ. Социальнай эйгэҕэ эмиэ саҥа специалистар кэллилэр. Эдэр ыччат нэһилиэккэ тардыһара, үлэлии кэлэрэ олуһун үөрдэр, хайҕабыллаах.
– Баһылык быһыытынан дьон-сэргэ туһугар үлэлиигит-хамсыыгыт. Ол чэрчитинэн ыйытыылаахпыт “День приема граждан” Чурапчы нэһилиэгэр буолбута дуо?
– Ыйга биирдэ хайаан да оҥоробут. Ол эрээри мин ааным мэлдьи дьоммор-сэргэбэр аһаҕас.
– Төһө элбэх киһи сылдьарый уонна тугу туруорсарый?
– Туруорсар боппуруостара арааһынай. Билиҥҥи кэмҥэ саамай дьиэ туһунан боппуруостар киирэллэр. Атын хайысхалаах эмиэ баар. Уопсастыбаннай суолталаахха, холобур, пааркабытын тупсарыаххайыҥ, олорон сынньанар ыскамыайканы элбэтиэххэ, уунан хааччыйар ситими өрөмүөннүөххэ диэн дьон туруорсар. Тус кыһалҕаларынан эмиэ киирэллэр. Биһиги боломуочуйабытыгар сөп түбэһэр боппуруостары барытын быһаарабыт.
– Кэлэр 2026 сылга туох саҥа былааннар баалларый?
– Чурапчыбыт сайдарын туһугар куруутун бары кыһаллабыт, үлэлэһэбит. Ол курдук, сыл ахсын үстүү бырайыагы көмүскээммит “Программа поддержки местных инициатив” диэн бырагырааммаҕа кыттабыт. Быйыл эмиэ 3 бырайыагы киллэрбиппит: сайыҥҥы уу ситимин оҥоруу уонна сыантырга турар биэс этээстээх дьиэлэр тиэргэннэрин, П.Е. Барахсанов аатынан култуура уонна сынньалаҥ пааркатын тупсарыы. Олоххо эһиил киириэхтээхтэр.
Бу курдук, саҥаттан саҥа үлэлэр бара туруохтара. Улахан ситиһиибит Куохара үрэх кытылын тупсарыыта буолар. Федеральнай бырагырааммаҕа киирэммит 50 мөлүйүөн суумманы ылары ситистибит. Биэрэк устун эдэр ыччаттар, кыра оҕолоох ыаллар, кырдьаҕастар сылдьар, сынньанар сирдэрин оҥоруохтаахпыт. Бу бырайыак эһиил үлэҕэ киирэрэ былааннанар. Чурапчыбытыгар эмиэ биир кэрэ көстүүлээх сир баар буолуо диэн эрэнэбит.
– Владимир Дмитриевич, кэпсэтииҥ иһин истиҥник махтанабыт.
Арианна МАКАРОВА, XI кылаас, С.А.Новгородов Чурапчы орто оскуолата,
Айыына КУО, VI кылаас, «Тумус кыһа» медиа-киин,
С.К. Макаров аатынан Чурапчы гимназията