Алын сүһүөх кылааска үөрэнэр кэмнэрбэр, эбэбин кытта биһиги дьиэ кэргэн баһылаабыт идэлэрин өбүгэлэрбититтэн саҕалаан үөрэтэн, Аал луук маска тиһэн оҥорбуппут. Ол онно көстөрүнэн сүрүн хайысха механизатордар уонна сибээс эйгэтин идэлэрэ быһылаабыттар. Манна көстөрүнэн биһиги аймах историятыгар Ньурба оройуонун сайдыыта эрэ буолбакка, дойдубут сайдыыта эмиэ арылыччы көстөр, онтон ханнык баҕарар история дьон дьылҕатыттан турар.
Дмитриевтар-Титовтар механизатор идэлээх династия уопсай үлэлээбит ыстаастара 139 сылга тэҥнэһэр. Тырахтарыыс идэтин бастакыннан баһылаан династияны саҕалаабыт киһинэн хос эбэм Дмитриева Дария Семеновна буолар. Ньурбаҕа механизация сайдыыта холкуостааһын саҕана саҕаламмыта, ол курдук 1931 сыллаахха бастакы МТС (машинно-тракторная станция), онтон 1932 сыллаахха иккис МТС тэриллибит эбит. 1939 сыл бүтүүтүгэр Ньурбатааҕы МТС-ка СХТЗ-15/30 көлүөһүнэй тыраахтыр 18 устуука бааллара, сүрүн үлэлэрэ сир хорутааһына, ойууру солоон бааһына сирин кэҥэтээһинэ буолара. Аҕа Дойду Улуу сэриитин ыар кэмнэригэр, хос эбэм Дария Семеновна, холкуоска от охсуутугар үлэлии сылдьан тырахтарыыстар биир муунтаннан нуорума лэппиэскэни элбэҕи ылалларын бэлиэтии көрөн тылланан туран Ньурбаҕа тырахтарыыстар куурустарыгар үөрэнэн 1943 сыллаахха МТС-ка үлэлии киирэр. Оччолорого холкуостар, бааһыналар Ньурбаттан тэйиччи буолан, тырахтарыыстар үлэлэригэр күчүмэҕэйдэри көрсөллөр этэ, бааһыналарын барытын хоруттаран баран аны төттөрү Ньурбаҕа МТС-тарыгар айанныыллар. Ол да буоллар хос эбэм от охсууга, бааһына хорутуутугар былаанын аһара толорбутун иһин «Үлэҕэ килбиэнин иһин» мэтээлинэн наҕараадаламмыта. Ол мэтээл норуокка биллибит аата «Сталин мэтээлэ» диэн эбит.
Хос эһэм Титов Серафим Николаевич, Империалстическэй Японияны утары сэрии кыттыылааҕа, Забайкальскай байыаннай фронт 61 танковай Краснознаменнай дивизиятыгар ПП С 15811 нүөмэрдээх байыаннай чааска, аатырбыт БМ-13 «Катюша» старшай минометчик-суоппарынан сылдьыбыта. Кини Ньурбаҕа бастакы байыаннай суоппар буолар. Сэрииттэн 1950 сыллаахха төннөн кэлэн эмиэ Ньурбатааҕы МТС-ка суоппарынан үлэлии киирэр. 1950 сыллар саҕаланыыларыгар көлүөһүнэй СХТЗ-15/30 тыраахтырдары гусеничнай ДТ-54 тыраахтырдар солбуйан барбыттара. МТС-тары сабыталаан, баар техниканы холкуостарынан тыыран саҕалаабыттара. Ол түмүгэр суоппардар, тырахтарыыстар холкуостаах буолбуттара. Хос эһэм суоппарынан үлэлии сырыттаҕына, тырахтарыыстар, суоппардар тиийбэттэринэн сибээстээн, райком уурааҕынан 1955 сыллаахха кинини «Инники этэрээт» холкуоска аныыллар. Бу холкуос Маалыкай, Хатыы, Малдьаҕар, Чукаар уонна Өҥөлдьө нэһилиэктэрин хабар эбит. Серафим Николаевич бу нэһилиэктэргэ бастакы тырахтарыыс уонна суоппар буолар. Маалыкайга бастакы массыына ЗИС- 5 массыына буолар. Онтон Чуукаарга бастакы ГАЗ-51 массыынаны аҕалар. Олохтоохтор кинини ытыгылаан «Суоппар Тиитэп» диэн ааттыылар үһү, кырдьаҕастар кэпсииллэринэн «Тиитэп аартыга» диэн баар эбит, сабаҕалааһын быһыытынан Малдьаҕар Маалыкай хайысханнан буолуон сөп.
Бу 50-с сыллар бүтүүлэригэр холкуостары улаатыннарыы хампаанньа саҕаланар, ол курдук Ньурбаҕа бастакыннан 1957 сыллаахха Антоновка нэһилиэгэр саамай улахан «Ньурба», 1967 сыллаахха Маалыкайга Степан Васильев аатынан, 1982 сыллаахха Сүлэ сопхуостар тэриллэннэр техниканнан хааччыллыы тупсубута. ДТ-74, ДТ-75, МТЗ-50 (Беларусь), Т-40 тыраахтырдар, ГАЗ-53, УАЗ-469, КАМАЗ массыналары таһынан улахан самоходнай комбайннар баар буолбуттара. Кыстык оту бэлэмнээһиҥҥэ, бурдук үүннэриитигэр механизированнай звенолар тэриллэн барбыттара.
Серафим Николаевич уонна Дария Семеновна улахан уоллара Виктор, кыра сааһыттан аҕатын батыһа сылдьан, техникаҕа сыстаҕас буола улааппыта. Уулуссаҕа тыраахтары ыытан иһэр кырачаан уолу көрөннөр, дьээбэрэн «киһитэ суох тыраахтыр айаннаан иһэр» – диэн соһуйбута буолаллар эбит, ону таайым Виктор, баарын биллэрэн, атаҕар өндөс-өндөс гынан дьону күллэрэр эбит. Аҕата эрдэ өлөн, ыал бас-көс киһитэ буолан, оҕо сааһыттан тырахтарыыстаабыта. Эдэр тырахтарыыс туһунан «Ыстаал көлөлөөх Виктор» диэн ааттаах ыстатыйа 1965 сыллаахха «Бэлэм буол» хаһыакка тахсан турар. 1981 сыллаахха «Ньурба» сопхуос салалтата, Виктор Серафимович үлэлиир, дьону салайар дьоҕурун көрөн, кыстык оту бэлэмниир механизированнай звено салайааччытынан анаабыттара. Бу үлэлиир кэмигэр наставнига, үлэҕэ саҥа ньымалары туттууну киллэрбит новатор, рекордсмен отчут Григорий Николаевич Федоров сүбэтэ төһүү күүс буолбута. 1984 сыллаахха алта киһилээх Виктор Серафимович механизированнай звенота хас биирдии киһитигэр 1628 тонна оту оттоон Саха республикатыгар чемпион үрдүк аатын ылбыттара, онтон 1989 сыллаахха хас биирдии звено киһитигэр 929,4 тонна оттоммута. 1984 сыллаахха олохтоммут рекорд быйыл 40 сылын туолла уонна бу рекорду өссө да ким даҕаны куоһара илик. Улахан таайбар Виктор Серафимовичка төһө да Үлэ албан аат геройа иҥэриллибэтэҕин да иһин, кинини Ньурба олохтоохторо «Кыһыл көмүһэ суох норуот геройа» диэн ааттыыллар.
1996 сыллаахха Ньурба улууһугар сопхуостар ыһыллан тыа хаһаайыстыбатын кэпэрэтииптэрэ тэриллэн барбыттара. Серафим Николаевич уонна Дария Семеновна кыра уоллара Герман аныгы үйэҕэ сөп түбэһиннэрэн. Механизатордар династияларыгар саҥа хайысханы тобулан улахан кыамталаах массыыналарынан таһаҕас тиэйитинэн дьарыгырар урбаанньыт буолбута. Суоппар идэтигэр УАЗ-469, Камаз массыынаттан саҕалаабыт буоллаҕына, билигин Scania, Sitrak улахан грузовой массыыналарынан ыраах айан суоппара буолар. Маны таһынан дьиэ кэргэн династиятыгар бастакыннан ууннан устар техникалары баһылаан уу суолунан таһаҕас тиэйиитинэн дьарыктанар. Герман Серафимович кэргэнинээн Зоя Васильевналыын Ньурба улууһугар биллэр бастыҥ меценат буолаллар. Улуус дьонугар-сэргэтигэр эрэ буолбакка, анал байыаннай дьайыы фондатыгар көмөлөһөрүн таһынан, кыттыылаахтарга тус бэйэлэригэр эмиэ күүс-көмө буолар.
Түмүкпэр ордук бэлиэтиэм этэ хос эбэбин Дмитриева Дария Семеновнаны, кини сэрии ыар кэмнэригэр аччыктаан өлө сыһан, эдэр сааһыгар кэргэнэ Серафим Николаевич суох буолан, сэттэ оҕолоох, онтон улахан уола Виктор 14 саастаах, саамай кырата Герман 20 эрэ хонуктаах кыһыл оҕо, огдообо хаалар. Ол эрэн барыларын үлэни өрө тутар, ыарахаттартан чаҕыйбат гына иитэлээн таһаарбыт. Биэс уолаттар төрөппүттэрин туйаҕын хатаран бары механизатор идэтин баһылаабыттара, республикаҕа биллэр тыа хаһаайыстыбатын бочуоттаах үлэһиттэрэ буолбуттара.
Билигин Дмитриевтар-Титовтар өбүгэлэрин дьарыктарын эдэр көлүөнэ салгыыр.
Сайаан ПОПОВ, VIII кылаас,
А. Н. Чусовской аатынан Ньурбатааҕы техническэй лиссиэй