Аҕа дойду Улуу сэриитэ түмүктэммитэ быйыл 80 сыллаах улахан үбүлүөйүн бэлиэтээри бэлэмнэнэр. Бу буолаары турар улахан тэрээһиҥҥэ мин дьиэ кэргэним кыра да буоллар киллэрсибит кылаатын туһунан суруйар, кэпсиир ытык иэһим дии саныыбын. Биһиги дьоллоох олохпут туһугар бу ыар кэмнэргэ бэйэлэрин кылааттарын киллэрсибит аҕа уонна уол, мин хос эһэлэрим Аянитов Александр Алексеевич уонна кини уола Игнатий Александрович.
Хос хос эһэм Аянитов Александр Алексеевич олоҕо оччотооҕу аҕа көлүөнэ дьонуттан туох да уратыта суоҕа. Кини Үөһээ Бүлүү Балаҕаннааҕын олохтооҕо, “Кыһыл Үлэһит” колхоз чилиэнэ этэ. Сэрии инниттэн колхоз сүөһүтүн этин туттараары элбэхтик айаннаабыта. Алдан, Дьокуускай, Өлүөхүмэ суолларын уллуҥаҕынан мээрэйдээбитэ. Оннооҕор Охотскайга тиийэ сылдьыбыта. Ол сылдьан колхоз харчытын итэтэн хаайыыга түбэһэр. Ити 1943 сылга этэ. Хос хос эһэм Өлөксөөн оччотооҕу кэм кытаанах сокуонунан арҕаа ыстарааптаммыттар батальоннарыгар маршал Рокоссовскай армиятын састаабыгар 134-с ротаҕа түбэһэр. Уоттаах сэриигэ кини түөрт эрэ күн сылдьар. Ити күннэргэ кини уһулуччу хорсун быһыыны көрдөрөн өстөөх икки танкатын уматар. Ыстарааптаммыттары өстөөх таанкатын утары миинэ сүктэрэн инники кирбиигэ үүрэн киллэрэллэр эбит. Пулемёт, автомат буулдьатын, снаряд үлтүркэйин быыһынан таптарбакка инники сыылан киирэн немец аатырбыт, туох да кыайбат дэммит икки “Тигр” танкатын уматар. Төрдүс күнүгэр эмиэ сыылан киирэн сыа тилэҕэр улаханнык бааһыран кыайан хаампат буолар.
Хос хос эһэм Өлөксөөн дойдутугар 1945 сыл сааһыгар бойобуой уордьаннаах, мэтээллээх, атаҕар кыайан дугуммат киһи кэлэр. Кини сэрии кэнниттэн Нам нэһилиэгэр олохсуйар. Атаҕын бааһа оһор. Онно “Чолбон” колхозка сүөһү көрөөччүнэн, бостуугунан үтүө суобастаахтык үлэлиир. Кинигэҕэ сурулларынан багдаллыбыт улахан уҥуохтаах, модьу-таҕа киһи эбит. Куолаһа олус хатан эбит. Сүөһүнү үүрэн иһэн хаһыырдаҕына эһэ часкыырыттан туох да атына суох буолара үһү. Хос хос эһэбин Өлөксөөнү сэрии ветеранын быһыытынан биирдэ да чиэстээбэтэхтэр, арааһа ыстарааптаммыттар батальоннарыгар сылдьыбытын иһин буолаарай. Кини 1975 сыл кыһыныгар 80-тан тахсан баран олоҕо түмүктэммитэ.
Онтон хос эһээм Аянитов Игнатий Александрович 1943 сыл бэс ыйыгар баара суоҕа 18 саастаах уол сэриигэ ыҥырыллар бэбиэскэни туппут. Маҥнай Тас Монголияҕа сулууспалыы тиийбит. Сахалар хас да эбиттэр. Олортон уонча уолу ол иһигэр мин хос эһээбин пулеметнай ротаҕа ылбыттар. 50-ча киилэни, 8 — 9 дискэни санныларыгар сүгэ сылдьан истиэп устун бараллар эбит. Ол кэннэ Чайваншаҥҥа мунньахха сырытыннаран баран Өктөөп бырааһынньыгын кэннэ Союзка бараҕыт диэбиттэр. Тимир суолунан товарнай вагонунан айаннаан Ивановскай уобаласка кэлбиттэр. Онтон Арҕаа фроҥҥа айаннаабыттар. Айаннаан иһэн көрдөҕүнэ сэрии буолан ааспыт Вязьма куоратыгар турбалар эрэ хороһон көстөллөр эбит. Уоттаах сэриигэ чугаһаан истэхтэрин аайы поезтара түүн эрэ айанныыр, күнүс турара үһү. Оннук айаннаан поеһы тохтоппокко эрэ кинилэри сүөкээбиттэр. Бу түүн. Хабыс хараҥаҕа биир землянкаҕа кэлбиттэр. Манна да сылдьар кэмигэр саҥа кэлбит саллааттары син биир үөрэтэллэрэ. Онтон 1944 сыл Кыһыл Армия күнүгэр уоттаах сэриигэ инники кирбиигэ киирбит. Пулеметнай ротаҕа новодчигынан сылдьыбыт. Кулун тутар 2-3 күннэригэр Чаус диэн сэлиэнньэни ылсыыга икки илиитин курдаттыы таптаран, нөҥүө илиитэ тостон Челябинскайга Троицкай куоракка эмтэнэн, хаан куттаран дойдутугар эргиллибит. “За боевые заслуги” диэн мэтээллээх уонна I степеннээх орденнаах.
Дойдутугар, төрөөбүт-үөскээбит Балаҕаннааҕар, эргиллэн кэлэн складчигынан, биригэдьииринэн, өр сылларга киномеханигынан үтүө суобастаахтык үлэлээбитэ. Олоҕун аргыһа Докторова Мария Гаврильевнаны көрсөн ыал буолан түөрт оҕону төрөппүттэрэ. Кини бултуурун, балыктыырын олус сөбүлүүр эбит. Оҕолорун, сиэннэрин, чугас ыалларын сайыннары эмис собонон күндүлүүрэ. Күһүн куобахха, муҥхаҕа дьону мунньара. Нэһилиэгэр бэтэрээннэр советтарын бэрэссэдээтэлинэн үлэлээбит.
Мин бу чахчылары Балаҕаннаах нэһилиэгин кинигэтиттэн, оскуола музейыгар уурулла сытар хос эһээм ахтыыларыгар, ийэм уонна эдьиийим, убайдарым оҥорбут дакылаттарыгар олоҕуран суру йдум. Музейга хос эһэм Игнатий эдэр ыччакка этэн хааларбыт кэс тыла аудиозаписька уһуллан уурулла сытар эбит. “Кинилэр дьоллоох саллааттар этэ” диэн Дмитрий Федосеевич Наумов кинигэтигэр мин эһэм туһунан эмиэ киирбитэ.
Хос хос эһээм Аянитов Александр Алексеевич сэриигэ төһө да кылгас кэм сырыттар, кини хорсун быһыыта уонна кини уола Аянитов Игнатий Александрович олорон ааспыт олохторо, биһиги аймахха сүрдээх сырдык үтүө өйдөбүл буолар. Хос эһээм альбомугар уурулла сылдьар хаартыскалар кинилэр олус сырдык дууһалаах, көнө дьон буолалларын кэпсииргэ дылылар. Биһиги аймах хос хос эһээбит уонна хос эһээбит өстөөҕү утары Аҕа дойду көмүскэлигэр бэйэлэрин кылааттарын киллэрсибиттэринэн олус киэн туттабын, кинилэри ытыгылыыбыт.
Билигин биһиги, кинилэр хос сиэннэрэ, эһэлэрбит тустарынан дьоммут кэпсээниттэн, кичэллээхтик уурулла сылдьар хаартыскалартан, хос эһэбит мэтээллэриттэн билэбит. Хас сыл аайы Улуу Кыайыы күнүгэр Бессметрнай полкаҕа кинилэр хаартыскаларын киэн тутта тутабыт. Биһиги дьоммут аҕаларыгар, эһэлэригэр тапталлара кинилэр кэпсээннэрин нөҥүө биһиэхэ эмиэ бэриллэн хос эһэлэрбитин олус таптыыбыт, кинилэри холобур оҥостобут.
Михайлова Маргарита,
Н.А.Габышев аатынан
Хомустаах сүрүн оскуолата, 8 кылаас, Үөһээ Бүлүү