Бүгүн, ахсынньы 11 күнүгэр, Саха Өрөспүүбүлүкэтин политическай диэйэтэлэ, Егор Афанасьевич Борисов, 70 сааһыгар аналлаах «Инники идэҕэ хардыы» эдэр чинчийээччилэр XVIII форумнара буолла. Форум хас да секциянан арахсан үлэлээтэ.
«Тыа, ойуур хаһаайыстыбата.Ветеринария уонна зоотехния» диэн секцияҕа уопсайа 14 устудьуон өрөспүүбүлүкэ араас кэллиэстэриттэн – Уус Алдантан, Чурапчыттан, Сунтаартан, Үөһээ Бүлүүттэн, Тааттаттан, Дьокуускайтан кыттыыны ыллылар. Форум кыттыылаахтара тыа хаһаайыстыбатыгар аналлаах, чуолаан нэһилиэнньэ, дьон үлэтин чэпчэтэргэ араас, туһалаах бырайыактары оҥорбуттарын билиһиннэрдилэр.
Уус Алдан техникумун устудьуона Дарина Мамаева олохтоох бородууксуйа үүтүн хаачыстыбатын дьиэ усулуобуйатыгар быыһаарыы туһунан сиһилии кэпсээтэ. Холобур, үүккэ крахмал баарын билэргэ биир хааппыла йоду кутуохха сөп. Үүт халлаан күөх өҥнөннөҕүнэ, крахмал баарын туоһута буолар. Оттон үүт хаачыстыбатын билэргэ биир хааппыланы көнө сиргэ таммалатыахха сөп. Хаачыстыбалаах үүт тарҕанан хаалбат. Маннык курдук, үүт уунан убатыллыбытын, үүккэ мыыла баарын, төһө саахардааҕын туһунан элбэҕи чинчийбит. Эдэр чинчийээччи дьон, эдэр ыччат үүтү сатаан талан атыылаһарыгар бу үлэ улахан көмө буоларын тоһоҕолоото.
Мэҥэ Хаҥалас Төҥүлү техникумун устудьуона Александр Сотников бэйэ илиинэн куурусса түүтүн үргүүр аппарат толкуйдаан таһаарбыт. Кыттааччы этэринэн, түү үргүүр собуот аппарата ортотунан 32-33 тыһыынча солк. буоллаҕына, кини оҥорбут аппарата холбоон 3 тыһ. солкуобай. Салгыы үлэтин куска, дьиэ көтөрүгэр туһанар баҕалааҕын, ону тэҥэ баҕалаахтарга уруһуйдаах, бэлэм буклет тарҕанарын эттэ.
Олус тоҕоостоох бырайыагы Үөһээ Бүлүүтээҕи техникумун устудьуона Сергей Николаев кэпсээтэ. Форумҥа кини олохтоох нэһилиэнньэҕэ баһаартан сэрэтии үлэтин хайдах ыытылларын, тугу гыналларын кэпсээтэ.
— Үлэҥ туһунан кылгастык кэпсээ?
— Үлэбит сыала — ойуурга хайдах харыстабыллаахтык сыһыаннаахпытын, билиҥҥи эдэр ыччакка, оҕолорго кэпсээһин, үөрэтии. Биһиги Үөһээ Бүлүүтээҕи лесничествоны кытта тэҥҥэ үлэлэһэбит. Нэһилиэктэри кэрийэ сылдьан араас хабааннаах тэрээһиннэри ыытабыт. Холобур, оскуола оҕолоругар викториналары, араас оонньуулары ыытабыт. Квадрокоптерынан, дронунан күрэхтэргэ сылын аайы кыттабыт. Кураанах чаҕылҕаннар диэннэр бааллар. Тыаҕа ол түстэҕинэ баһаар барар. Ону билээри дрону үөһээ көтүтэн ханна буруо баарын маныыбыт, көрөбүт, сэрэтэбит.
— Салгыы туох былааннааххыный?
— Билигин «лесное хозяйство» диэн идэҕэ үөрэнэ сылдьабын.Инникитин үөрэхпин бүтэрэн баран, идэбинэн үрдүк үөрэххэ туттарсыахпын баҕарбын. Бу идэбин олус сөбүлээтим, элбэҕи биллим. Нэһилиэнньэҕэ олус туһалаах идэ эбит дии санаатым. Салгыы өссө сайдыахпын, үлэлиэхпин баҕарабын.
Чурапчытааҕы аграрнай техническэй кэллиэс устудьуоҥката Виктория Ковбаса сүөһүнү идэһэлииргэ, астыырга аналлаах тэрил толкуйдаабыт.
— Сүөһүнү идэһэлииргэ аналлаах аныгылыы, тупсарыллыбыт, куттала суох тэрил бырайыагын толкуйдаатыбыт Бу үлэм нэһилиэктэргэ, улуустарга наадалаах. Холобур, кырдьаҕас дьоҥҥо улахан сүөһүнү өлөрөргө улахан ыарыхаттардаах. Станокпут лебедканан көтөҕүллэр. Киһи хонтуруоллуур, быһаҕынан көннөрөн биэрэр. Үлэбитин бу сыл балаҕан ыйыттан саҕалаабыппыт. Салгыы өссө да элбэх үлэ ыытыллыахтаах. 3D принтерга бэчээттэтэ биэрбиппит. Сотору металлоконструкциятын барытын хомуйан, боруобалаан көрүөхпүтүн баҕарабыт Бырайыакпытын оҥорон баран Чурапчы Одьулуунугар опрос ыыппыппыт, олохтоох нэһилиэнньэ олус сэҥээрбитэ.
Павел Федоров, эксперт, биология институтун научнай сотруднига:
—Оҕолор бэйэлэрин таһымнарыгар сөптөөх, интэриэһинэй үлэлэр бааллар. Оҕолорго, эдэр чинчийээччилэргэ, салаайыччыларга кыһалҕаны иһиттэн ыраахха дылы көрүөххэ наада диэн сүбэлиибин. Чинчийэр үлэҕэ анал үөрэхтээх специалистары кытта баран кэпсэтэн, туохха, ордук болҕомто уурулларын, хайдах чинчийиэхххэ сөбүн туһунан сүбэ ылыахха наада.
Маны таһынан, Саха сиригэр моркуоп араас суордун үүннэрии, улар этин туһатын, Таатта улууһун тииттэрин көрүҥнэрин, ойуур баһаарын содулун туһунан араас үлэлэр бааллар.
Саха сиригэр тыа хаһаайыстыбата сайдарыгар, айылҕа харыстабылыгар эдэр чинчийээччилэр хас биирдии үлэлэрэ, бырайыактара, чинчийиилэрэ дьоһун кылаат буолуохтара. Кыайыылаахтар салгыы Арассыыйатааҕы форумҥа кыттар чиэскэ тиксиэхтэрэ. Эдэр чинчийээччилэргэ саҥа арыйыылары, ситиһиилээх идиэйэлэри!