Арианна Ариановна Голикова – А.П. Илларионов аатынан Хайахсыт орто оскуолатын физика учуутала, Александр Иванович Федотов аатынан куонкурус 2019 сыллаах муҥутуур кыайыылааҕа. Мин Арианна Ариановнаны көрсөн интервью ыллым.
– Үтүө күнүнэн! Бэйэҕит туһунан, баһаалыста, билиһиннэриҥ эрэ.
– Мин бэйэм Чурапчы нэһилиэгиттэн төрүттээхпин. Үөрэхпин бүтэрэн, билигин Хайахсыт орто оскуолатыгар физика уонна информатика учууталынан үлэлиибин.
– Арианна Ариановна, эһиги оскуолаҕа үөрэнэ сылдьаҥҥыт Александр Иванович Федотов аатынан куонкурус муҥутуур кыайыылааҕа буолбуккут. Ол туһунан ахтан-санаан аһыахха эрэ.
– Ити 2019 сыллаахха этэ. Оччолорго 10-с кылаас үөрэнээччитэ этим.
Александр Иванович Федотов ааҕыылар эмиэ үс түһүмэҕинэн ыытыллыбыта: физика, математика олимпиадата, литературнай ааҕыы, секцияларынан бырайыак көмүскээһинэ. Физика, математика өттүгэр дьоҕурдаах буоламмын, олимпиадаҕа бэлэмнээх кэлбитим. Бырайыак көмүскээһинигэр “Школа лидерства” диэн бырайыакпынан кыттыбытым. Бырайыакпар 2-с миэстэ, олимпиадабар бастакы миэстэ буолбутум. Онтон литературнай ааҕыыга Александр Иванович эдэр сааһын, олоҕун доҕоругар, тапталыгар Марианна Ивановнаҕа анаабыт “Үрүҥ түүн” диэн хоһоонун ааҕаммын бастакы миэстэ буолбутум. Түмүккэ “Федотовскай ааҕыыларга” муҥутуур кыайыылаах буолан тахсыбытым. Наһаа долгутуулаах этэ. Билигин алта сыл ааспытын кэнниттэн, «Федотовскай ааҕыыларга» эксперт быһыытынан үлэлии сылдьабын. Оҕолор кытта сылдьалларын көрөммүн тэҥҥэ долгуйдум. Бэйэм эмиэ хаһан эрэ кинилэр оннуларыгар кыттааччы буолан сылдьыбыт буоламмын, оҕолор тугу саныылларын, кыһаллан бэлэмнэнэн кэлбиттэрин билэр, сэрэйэр курдукпун. Оҕолору көрөн киһи үөрэр. “Федотовскай ааҕыылар” тохтообокко ыытыллаллара, саҥаттан саҥа оҕолору кытыннаран, көҕүлээн иһэллэрэ олус үчүгэй. Бу киһини хас да өттүн тэҥҥэ тутан сайыннарар куонкурус.
– Учуутал быһыытынан, физика предметин үөрэтиигэ ханнык ньымалары туһанаҕыный? Холобур, физика формулаларын үөрэтэргэ тугу сүбэлиэ этигитий?
– Саҥа учууталлаан эрэ буоламмын оннук улахан методиканы суруйа иликпин. Оскуолаҕа хайдах үөрэммиппин туһанабын. Оҕо эрдэхпиттэн физика уруогар интэриэстээх, баҕалаах этим. Ол иһин билигин оҕолору үөрэтэрбэр бэйэм хайдах үөрэммиппин, миигин физика предметигэр учууталларым хайдах умсугутан үөрэппиттэрин ону туһанабын. Холобур, физика формулаларын оҕолорбор үөрэтэрбэр, оскуолатааҕы сылларым курдук, карточка ньыматын туһанабын. Карточка оҥорон баран, формуланы онно суруйабыт, кэтэх өттүгэр бу формуланы хайдах өйдүүрбүтүн уруһуйдуубут. Оҕо бэйэтэ тутан-хабан, толкуйдаан уруһуйдаан оҥордоҕуна быдан үчүгэйдик өйдүүр. Тулалыыр эйгэбит, айылҕабыт – барыта физика. Ону холобурдаан көрдөрөн үөрэтэр эмиэ туһалаах.
– Арианна Ариановна, эһиги оҕо сылдьан дакылаат көмүскүүргүтүгэр, куонкурустарга, олимпиадаларга кыттаргытыгар долгуйаргытын хайдах суох оҥорор этигитий?
– Олимпиадаҕа наһаа долгуйбаккын. Тоҕо диэтэххэ, онно соҕотох олорон толкуйдуугун. Онтон литературнай ааҕыыларга үчүгэйдик дириҥник тыыныаххын наада. Кылаабынайа, ааҕар айымньын ис хоһоонун үчүгэйдик билиэхтээххин. Хоһоон хас биирдии тылларын бэйэҕэр хайдах киирбитин ону сценаҕа туран таскар таһаараҕын. Санаабын этэрбэр илиибинэн хамсанан (жестикуляция) көмөлөһүннэрэбин. Оччоҕо эмоциян, энергиян этэр санааҕын кытта биир тэҥник эргийэн тахса турар. Хамсаммакка көбүс-көнөтүк турдаххына, эмоцияҕын бэйэҕэр тутан кэбиһэҕин. Оччоҕо ыксыыгын, ыгылыйаҕын.
Онтон бырайыак көмүскээһинэ өйтөн ааҕыы буолбатах. Тугу үлэлээбиккин, тугу билбиккин кэпсиигин. Онно эмиэ илиигинэн хамсанарын (жестукляция) көмөлөһөр. Уонна хайаан даҕаны эйигин истэ олорор дьону кытта хараххынан, эмоцияҕынан сибээс олохтуугун. Эйиигин элбэх киһи көрөн олорор. Ким эрэ хайдах көрдөҕүнэ, ыһыллан хаалыаххын сөп. Ол иһин элбэх киһиттэн эйигин олус интэриэһиргээн истэ олорор киһини таба көрөн, киниэхэ анаан кэпсиир курдук сананнаххына, долгуйбутун ааһар.
– Арианна Ариановна, олус интэриэһинэй кэпсээнин иһин махтанабын.
Алена НОЕВА, VIII кылаас,
С.Д. Флегонтов аатынан Хадаар орто оскуолата, Чурапчы