Сахабыт сиригэр быйыл үрдүк үөрэх кыһата арыллыбыта 91 сыла. 1934 сыллаахха Дьокуускай куоракка аан бастакынан үрдүк үөрэх кыһата — педагогическай институт тэриллибитэ. Институт бастакы директорынан Чөркөөхтөн төрүттээх, биир дойдулаахпыт, үөрэх наркомунан үлэлии сылдьар Иван Пудович Жегусов анаммыта.
Институт базатыгар 1956 сыллаахха Саха государственнай университета арыллыбыта. Университет бастакы ректорынан философскай наука доктора, профессор, биир дойдулаахпыт, биһиги оскуолабытын үөрэнэн бүтэрбит Авксентий Егорович Мординов ананан үлэлээбитэ. Университекка сылтан-сыл элбэх факультеттар, кафедралар аһыллан барбыттара. Бу кэмҥэ тас дойдулары кытта сибээс олохтоно илигэ.
РСФСР үөрэҕин министерствотын бирикээһинэн университекка алтынньы 1 күнүгэр 1969 сыллаахха омук тылын факультета аһыллыбыта. Факультет бастакы декана Лена Никитична Григорьева этэ. Омук тылын факультетыгар үрдүк таһымнаах, дириҥ билиилээх үтүмэннээх преподавателлэр үлэлээбиттэрэ. Бүгүн биһиги кэпсиир киһибит, элбэх көлүөнэ омук тылларын учууталларын үөрэппит уһулуччулаах преподаватель, ытыктабыллаах Светлана Митрофановна буолар.
Прокопьева Светлана Митрофановна — филологическай наука доктора, профессор, М.К. Аммосов аатынан Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай университет иһинэн үлэлиир «Тыл уонна культурология» институтун научнай-үөрэтэр киинин салайааччыта.
Светлана Митрофановна 1981-1986 уонна 1997-2002 сс. омук тылын факультетын немецкэй филология кафедратын сэбиэдиссэйинэн үлэлээбитэ. Германия международнай университетыгар Саха сириттэн аан бастакынан научнай стажировканы ситиһиилээхтик ааспыта. Германияҕа М. Лютер Галл-Витенберг аатынан аан дойдутааҕы бырайыак гранын «Tommon Voice“ кыайыылааҕа (2005 с.) буолар.
Милли Бау: Кини кимий?
Милли Бау омугунан немка. Кини Германияҕа Гессен куоракка 1906 төрөөбүтэ. Төрөппүттэрэ иккиэн үөрэхтээх дьон этилэрэ. Аҕата Людвил Виссман үөрэхтээх, бизнесмен, ийэтэ Кристина Виссман тыл үөрэхтээҕэ этилэрэ. Дармштадт куоракка көһөн кэлэн, олохсуйбуттара. Икки уолаттара оскуолаҕа киирэн үөрэммиттэрэ, Милли үөрэнэрин боппуттара. Ол эрэн, төрөппүттэрэ чааһынай оскуолаҕа киллэрэн, кыыстара үөрэхтэнэригэр суолу аспыттара. Тыл оскуолатыгар итальянскай тылы үөрэппитэ. Салгыы Гумбольд аатынан университекка үөрэнэн, филолог идэтин баһылаабыта.1932 сыллаахха Вальдемар Бауну көрсөн, кэргэн тахсыбыта. Кинилэр бастаан Америка Холбоһуктаах Штаттарыгар көспүттэрэ. Кэлин Гамбург куоракка 1939 сыллаахха төттөрү көһөн кэлбиттэрэ. Кэргэнэ ыарахан ыарыыттан 1940 сыллаахха өлбүтэ.
Милли Бау олоҕун сыалынан араас тыллары үөрэтии уонна тарҕатыы буолбута. Элбэх ахсааннаах араас дойдуларынан, континеннарынан сылдьан, омуктар дьылҕаларын, тылларын, култуураларын үөрэппитэ.
Милли Бау тыл үөрэхтээҕэ, кэлин профессор буолар. Ону таһынан, аан дойдуга биллэр суруналыыс буолбута.
1985-1996 сылларга Милли Бау Саха сиригэр кэлэ сылдьыбыт уонна үлэлээбит кэмнэрэ эбит. Университекка студеннарга анаан элбэх лекциялары аахпыт. Бу туһунан иһитиннэриини биэрдэ Саха государственнай университетын омук тылын факультетын немец тылын кафедратын профессора, филологическай наука доктора, билигин научнай-үөрэтэр киин салайааччыта Светлана Митрофановна Прокопьева. Сааһыран да баран Милли Бау айанныырын тохтоппотоҕо. Тоҕус уон сааһыгар Саха сиригэр кэлэ сылдьан, Дьокуускай куоракка саамай истиҥ доҕотторун Светлана Прокопьеваны уонна Суорун Омоллоону кытта тиһэх көрсүһүүлэрэ буолбута. Бу кэмҥэ Светлана Митрофановна немецкай кафедра сэбиэдиссэйинэн үлэлиир кэмэ этэ. Интернет ситимиттэн биһиги Милли Бау туґунан бэрт элбэх туһалаах информацияны биллибит. Ол курдук, 1956-1974 сылларга «Silk Way» («Великий шелковый путь») дойдуларынан сылдьан, элбэх матырыйааллары хомуйан аан дойду историятыгар улахан кылаатын киллэрбитин туһунан бэлиэтээбиттэр. 10000 км уһуннаах улуу айаны Милли Бау бэйэтин дневниктэригэр суруйан хаалларбыта билигин даҕаны элбэх чинчийээччилэри дьиктиргэтэр эбит. Милли Бау 1970 сыллартан хаартыскаҕа түһэриинэн үлүһүйэр. Африкаттан Саха сиригэр тиийэ түһэрбит хаартыскаларын аан дойду биллиилээх галереяларыгар, музейдарыгар сылдьан көрүөххэ сөп. Саха сиригэр кэлэ сылдьан Милли Бау Дмитрий Кононович Сивцевы-Суорун Омоллоону кытта чугастык доҕордоспут эбит.
Ол курдук, Суорун Омоллоон Германия Дармштадт куоратыгар кинигэ бэчээттэммитин биллибит. Кинигэ аата «Балаҕантан дьиэҕэ» диэн тылбаастанар («Vom Zelt zum Haus»). Кинигэҕэ саха сирин былыргыта уонна аныгыта ойууланар. Киирии тылын немец профессора Милли Бау суруйбут.
Кинигэ икки чаастан турар: бастакы чааһыгар немец тылынан Саха сирин былыргыта уонна аныгыта суруллубут; аҕыйах ахсааннаах саха омук историятын, култууратын сайдыытын кэрдиис кэмнэрэ ойууланар, иккис чааһыгар – Суорун Омоллоон бэйэтэ түһэрбит хаартыскалара, музей матырыйааллара уонна Суорун Омоллоон уола Айсен Дойду түһэрбит хаартыскалара киирбиттэр. Барыта 287 хаартыска баар. «Asienarchive»-тан бу кинигэ 1996 сыллаахха бэчээттэммитин туһунан биллибит. Баҕар хаартысканан түһэрии интэриэһинэй уонна туһалаах дьарык бу икки улуу дьоннору ситимнээбит буолуон сөптөөх. Светлана Митрофановна кэпсииринэн, Милли Бау 2005 сыллаахха 99 сааһыгар бу күн сириттэн барбытын, биһиги ытыктыыр Суорун Омоллооммут курдук биир дьылҕалаахтарын иһитиннэрбитэ.
Түмүккэ, биһиги норуоппут Сүдү Киһитэ, биллиилээх суруйааччыбыт, биир дойдулаахпыт Дмитрий Кононович Сивцев-Суорун Омоллоон уонна немец профессора, биллиилээх айанньыт, журналист Милли Бау олорон ааспыт олохторун интириэһинэй кэрдиис кэмнэрин кытта билсиһэн, инникитин бу икки биир дьылҕалаах улуу дьоннор тустарынан ааҕар, дириҥник үөрэтэр уонна чинчийэр баҕа санаалаахпын.
Айтал Гуляев, П.А. Ойуунускай аатынан
Чөркөөх орто оскуолатын тохсус кылааһын үөрэнээччитэ, Таатта улууһа.
keskil14.ru