80-с, 90-с сылларга күннээҕи олоххо туттуллар өс хоһоонноро оччотооҕу кырдьаҕас дьон тылыгар үгүстүк иһиллэрэ. Кэнники олох уларыйан, кырдьаҕастар кэккэлэрэ аҕыйаан саха өһүн хоһоонноро умнууга хааллылар. Бүгүн эһиэхэ өйдөөн хаалбыт өс хоһооннорбун суолталарын быһаарыахпын баҕарабын.
Эбэм балтыларын уонна дьүөгэлэрин кытта күннээҕи кэпсэтиигэ үксүлэрэ мөкү эрээри наһаа көрүдьүөс, ураты суолталаах өс хоһооннорун, сомоҕо домохторун тутталлара. Бэйэни сэнэнии, киһини күлүү гыныы матыыптаахтар буолан баран, уот харахха этиллэр эбиттэр. Тугу өйдөөн хаалбыппын үллэстэбин.
Оҕо иитиитигэр сыһыаннаах өс хоһоонноро
Борооску борооску муоһуттан өлбөт — икки оҕо охсустаҕына, хайаларын да диэки буолбакка, кими да мөхпөккө, сэмэлээбэккэ этиллэр өс хоһооно. Икки тэҥнээх ааҕыстын, улаханнык эчэтиһиэ суохтара диэн суолталаах.
Тыла суох үөрэх үөрэтиэ — Киһи тылын истибэккин, олох көрдөрүө, улаханнык кэһэйдэххинэ бэйэҥ кэнники өйдүүр буолуоҥ диэн ис хоһоонноох этии.
Оҕо ытаан-ытаан оҕо буолар — Оҕо ытаатаҕына былыр уоскута, ааттыы барбаттар, оҕо ытыахтаах диэн өйдөбүллээхтэр.
Күтэрдээн аһаабыт — Сирэйэ киртийбит оҕону этэллэр.
Киһи-хара буол — Үлэһит, үөрэхтээх үтүө киһи буол диэн ис хоһоонноох.
Ойбоҥҥо баран оройгунан түс диэтэҕинэ түһээр — Кимиэхэ эрэ дьаһайтара, тугу эппитин толоро сылдьаҕын диэн үгэргиир өс хоһооно.
Аһыы олорор киһини оннооҕор абааһы тыыппат — Аһыы олорор оҕону сэмэлээмэ, мөҕүмэ диэн суолталаах.
Сиэр-майгы туһунан өс хоһооннор
Абааһы аһаабыт сириттэн арахпат — тугу эрэ туһаммыт киһи кэлэ турар, көрдөһөрүн тохтоппот диэн суолталаах.
Хараҕар харчы кыбыллыбыт — Урут ама, кэлин харчы ыарыытыгар ылларбыт киһини этэллэр.
Таас хайаны хаһар — Наһаа элбэх үлэлээхпин, үлэм ыарахан диэн сирэйдэнэн атын дьыаланы оҥорбот, сылайдаҕа аатыран дьиэҕэ тугу да гыммат киһини күлүү гынан этэллэр.
Сирэн-сирэн сиргидэххэ, талан-талан тайахтаахха — Бэйэтин аһары билинэн, кими да бэйэтигэр тэҥнээбэккэ өр кэмҥэ кэргэн тахсыбакка сылдьан баран, ыксаан түбэһиэх киһини кытта ыал буолбут дьахтары эбэтэр эр киһини этэллэр.
Суунан-суунан дьолун сууммут — Аһары ыраас туттуулаах, киһиттэн ураты чэнчис киһини этэллэр. Итинник киһи дьоло суох буоларын биттэнэр дииллэрэ.
Оннооҕуну — онно, маннааҕыны — манна — Тугу барытын онно-манна ыскайдыы сылдьар киһи туһунан этэллэр.
Олоҥхолоох остуоруйа — Эн ону оҥоруоххар дылы — олоҥхолоох остуоруйа. Кыра үлэни аһары уһуннук, наһаа өр оҥорор киһиэхэ анаан этиллэр.
Оруо маһы ортотунан — Оттомо суох, ньүдьү-балай киһини этэллэр.
Биир омурҕан (күүттэрдиҥ, буоллуҥ) — Кыра дьыаланы уһуннук, өр баҕайы оҥордуҥ.
Барбыты кытта барсар, кэлбити кытта кэлсэр — Дьону кытта көх-нэм буолан, аргыстастаҕа аатыран, кэрийэн тахсар киһини этэллэр.
Иҥсэ кэбистэрбит — Туох эрэ куһаҕан буолаары гыммытын биттэнэн киһиттэн таһынан аһыыр буолбут киһини этэллэр.
Олох-дьаһах туһунан өс хоһооннор
Оннооҕор кутуйах хороонноох — Хас биирдии киһи туспа дьиэлэниэн баҕарара баа буолбат диэн.
Хаан биир да, хармаан туспа — Төһө да чугас аймаҕын буолбутун иһин, босхо көмөнү, өҥөнү оҥорор сыыһа диэн суолталаах.
Ороскуот оту-маһы кэрийбэт — Киһи ороскуоту көрсөрө, ночоотурара — буруйа буолбатах, ким баҕар хаһан баҕар туохха эрэ ороскуотуруон сөп диэн уоскутан этэллэр.
Олорбуппут сыччах — Туох эрэ соһуччу, күүтүллүбэтэх түгэн туһунан этиллэр.
Оонньообуккут оҕо буолаарай — ситэ билсибэккэ сылдьан, оҕо үөскээн хаалан дьиҥнээхтии сөбүлэспэт эрээри холбоһорго күһэллиэххит диэн сэрэтэр этии.
Омоллоон олоҕо диэн онно үһү — Элбэх киһи мустан бырааһынньктаабыт, охто сылдьыар диэри арыгылаабыт сирин этэллэр.
Суор-тураах курдук аһаатыбыт — Куһаҕаннык, ыһыллан-тоҕуллан, мөлтөхтүк тэринэн аһаатыбыт.
Сыа-сым курдук сиэтибит — Минньигэстик сиэтибит, барытын биирдэ бүтэрдибит.
Аккыырайга дылы — Уһуннук күүттэрэн баран кэлбит киһини этэллэр. Былыр дьону сүрэхтии, оҕоҕо аат биэрэ Таҥара дьиэтиттэн аҕабыт (аккыырай) өр буола-буола кэлэр эбит.
Киһи киһини кытта сыһыанын туһунан өс хоһооннор
Хабахха тыыннараары гынныҥ дуо? — Барыбытын ыган-түүрэн баҕарбыккынан дьаһайаары гыммыккын дии, тохтууруҥ буолуо диэн суолталаах өс хоһооно.
Муҥнаахтар мустан муоралаабыттар үһү — Мөлтөх, туохха эрэ кыайтарыылаах хаалбыт биир санаалаах дьону күлүү гынар этии.
Алдьархайтан ас таһаарыммыт — Дьон кыһалҕатыттан, туох эрэ айдаантан, айдаарсыыттан барыс ылбыт, улаханы туһаммыт киһини этэллэр.
Аһаабыт иһитигэр хотуолуур — Туһаммыт, көмөлөһүннэрбит киһитигэр махтаныан кэриэтэ үөҕэр, түһэрэр, куһаҕаны оҥорор киһи туһунан этиллэр.
Оннооҕор халлаан кыыһырар — Ким эмэ кыыһырдаҕына эбэтэр кыыһыраары гыннаҕына этиллэр. «Кыыһыран көрөөхтөө» диэн суолтаҕа.
Дугдуруй да оҕус — Саана-саана сылдьыма, оҥоруох буолбуккун оҥор, тылгар тур диэн ис хоһоонноох этии.
Элбэхтэн элбэх охтуо, аҕыйахтан аҕыйах охтуо — Улахан айдаан буолуон кэриэтэ аҕыйах киһини кытта быһаарсан, кырдьыгы булбут ордук диэн суолталаах. Былыр Нам улууһун кинээһэ Мымах улахан сэриини тардыбыттааҕар кыра бастаанньаҕа хотторбут ордук диэн эппит үһү дииллэрэ.
Бэс ыйыгар Бээчээн мунна үлүйбүт — Сайын ортото тумуулаабыт киһини күлүү гынан этэллэр.
Хас киһи айаҕын саба тутаары — Дьон тылын кыайа туппаккын.
Биир сиргэ ииктииллэр — Чугас доҕордуулар, үчүгэйгэ да, куһаҕаҥҥа да биир санаалаахтар. Ылсар-бэрсэр, бэригимсэх тойоттору эҥин күлүү гынан этэллэр.
Айахха биэрэ олорума — Саба саҥаран иһимэ, айахпын бүөлээмэ.
Өстөөххөр төһөнөн үтүөнү баҕараҕын да, соччонон кини кутурҕана улахан буолуо — Эйиэхэ куһаҕаны оҥорор киһиэхэ өстүйүмэ, санааҕар тутума диэн. Бэйэтэ кэлин кэмсинэр кэмэ кэлиэҕэ.
Таҥараҕа тиксибиккэ дылы үөрдэ — Туохтан эрэ улаханнык үөрбүт киһини этэллэр.
Ытаан ыраланыма — Куһаҕаны санаама, туолан хаалыа.
Ыт тэбиитин биэрэн баран ат тэбиитин ылаайаххын — Киһини сэнээн атаҕастаама, эппиэтин, иэстэбилин уйуоҥ суоҕа.
Ааптар: Сардаана Эверестова