Күн оройо уһаан турар кэмигэр педагогическай мастырыскыайга бэрт истиҥ көрсүһүү ыытылынна. Сайдыы саҥа үөрэҕин төрүттээччи Иоган Егорович Максимов биир санаалаахтарын, сирдьиттэрин истиҥ сэһэргэһиигэ муста. СӨ үөрэҕириитин үтүөлээх үлэһитэ, педагогическай мастырыскыайы тэрийээччи, эко духубуонас «Кут Дабаан» ассоциациятын педагог-наставнига Любовь Семеновна бырайыак чэрчитинэн, үөскэтэр-үксэтэр «Күн» педагогическай дьарыгы ыытта.
Бу күн саха үгэһинэн үрүҥ күнү көрсүү буолла. Аныгы кэмҥэ киһи, оҕо сайдыытыгар саҥа концепцияны Саха сиригэр киллэрбит учуонай-атомщик Иоган Егорович Максимов «Айылҕа ситиминэн Айыы тыыннаныы» диэни ис хоһоонноохтук сэһэргээтэ. Иоган Егоровоһы бэйэлэрэ туспа көрүүлээх дьон мустан концепция олоххо киирэригэр үлэлэһэллэр. Маннык дьон холбоһон – ассоциация тэриллибитэ. «Бастакылар» уопсастыбаннай хамсааһын сүрүн соруктара — саха киһитин дьиэ кэргэнэ төрдө силистээх, ситимнээх, инники ыралаах, кэнэҕэски ыччаттаах буоларыгар туһаайыллар. Уопсастыбаннаһы, дьиэ кэргэни кытта үлэлэһэ олороллор. Бу биир эрэ сылтан тахсар үлэ буолбатах. Буорга сиэмэ олордон, уу кутан, күн көрөн — онно, сырдыкка, тардыһан үүнэрин, тулалыыр эйгэни туох эрэ үчүгэйгэ угуйарын курдук тэҥнээх. Ол аата улахан, кэмнээх үлэттэн, бырайыактартан, түмсүүттэн турар.
Норуот педагогикатын ньымаларыгар олоҕуран, оҕо сайдыытыгар эскперимент ыытыллан 30 сыл устата элбэх үлэ барда, барар. Мэҥэ Хаҥалас улууһун Бэдьимэ орто оскуолатыгар аһаҕас экосоциальнай үөрэхтээһин киинэ арыллыбыта. В.С. Яковлев-Далан «Тыгын Дархан» романа оҕо иитиитигэр уонна «Айылҕа дьоһун педагог» диэн кинигэлэр тахсыбыттара. Дьокуускай куорат 14-с №-дээх оскуолатыгар эксперимент түмүгүнэн эдэр учууталлар оскуолалара баар буолбута, дьиэ кэргэн култууратын киинэ олохтоммута. Онтон сыыйа-баайа Любовь Семеновна дьиэ кэргэн сүбэһитэ буолбута. Бу күн түгэнинэн туһанан, Любовь Семеновна педагогическай мастырыскыайын «Сандаарыйа Эбээ тусаһата» диэн ааттаатылар. Доруобай буолууга , уһун үйэлэниигэ араас хайысхалаах үлэлэр барыахтаахтар.
Биһиги суолбут маннык диэн 30-ча сыл ыытыллыбыт үлэ информационнай презентациялаах истиэндэҕэ иһилиннэ, этилиннэ. Эскпериментэн саҕалаан «Кут Дабаан» ассоциациятыгар дылы улахан үлэлэр барбыттар.
Суолталаах түмүк
Любовь Семеновна 30 сыл устата дьиэ кэргэн педагогикатынан дьарыктанан үс маннык түмүккэ кэлбит:
Бастакытынан, киһи тииһин ыраастанарын, суунарын-танаарын курдук ааҕыахтаах. Ааҕыы туһалаах үөрүйэх (привычка) буолуохтаах. Оччоҕо — интеллект баар буолар,билии кэлэр.
Иккиһинэн, дьиэҕэ киһи бэйэтин үөһээ тыынарыттан, хараҕыттан, сирэйиттэн тугу гынарын билиэхтээх, киһи этинэн-хаанынан, сүрэҕинэн билэрэ сайдыахтаах.
Үсүһүнэн, таптал. Таптал диэн атын киһи сыаннастарын убаастааһын. Барыта тапталтан оҥоһуллуохтаах. Оччоҕо алаадьы да тахсар, үүнээйи да үүнэр, тэлгэһэ да көҕөрөр.
Саҥа сорук
Билигин саамай улахан сорук — 3 томнаах кинигэни оҥоруу диэн Любовь Семеновна бэлиэтээтэ:
1 том – аймахтаһыы педагогикатын сирдэринэн.
Аймахтарбын, Бэдьимэлэри, Матталары, Төҥүлүлэри уонна чугас дьоннорбор анаабыт хоһооннорбун, үөрэммит уонна үлэлээбит сирдэрбин кииллэриэхпин баҕарабын.
2 том – ыал харааныгар.
Дьиэ кэргэн педагогикатыгар 30 сыл үлэлээтим, 20-чэ кинигэлээхпин. Ол кинигэлэрбэр киирбэтэх ыстатыйалары киллэртиэм.
3 том – сайдыы саҥа суолларынан.
3 тому эко духуобунаска аныыбын, сайдыы саҥа суолларынан. Быһаарыытын, кимнээх кыттыспыттарын суруйуом.
«Мындыр саас» — чэгиэнник кырдьыы кистэлэҥэ
Любовь Семеновна билиҥҥи үлэтэ «Мындыр саас» бырайыак. «Мындыр саас» — чэгиэнник кырдьыыны сайыннарар аналлаах. Аҕам саастаах дьон чөл олохтоох, сөптөөх аһылыктаах, мэдиссиинэлээх, баай духуобунастаах буолалларыгар көмөлөһөр.Былырыын педагогтар дьаарбаҥкаларыгар уопсастыбаннаска көрдөрөн, билиһиннэрэн баран төрөөбүт дойдутугар Мэҥэ Хаҥалас улууһугар үлэ ыытылла сылдьар. Бу бырайыагынан Бырабыытылыстыба грана ылыллыбыт. Бу үлэни өрөспүүбүлүкэтээҕи «Ытык сүбэ» (сал. Григорьева Люлия Николаевна), Мэҥэ Хаҥалас улууһун бэтэрээннэрин сэбиэттэрин бэрэссэдээтэлэ Решетникова Евдокия Савиччна этии киллэрэннэр, көмлөөн олохтоммут.
Доруобуйаны олох эрдэттэн харыстыахтаахпыт диэн Любовь Семеновна быҺаарар:
—«Төһөнөн эрдэттэн доруобуйаҕын ылсаҕын — оччонон бэйэҕин харыстанаҕын. Аҕыйах хонуктааҕыта «Мындыр саас» диэн бырайыакпынан СӨ үтүөлээх бырааһа идэлээх бииргэ төрөөбүт быраатым, кини кэргэнэ буолан кырдьыы култууратын туһунан дьарык ыыппыппыт. Иннигэр өбүгэлэр суолларынан диэн бэйэбит аҕабыт, ийэбит, өбүгэлэрбит алаастарынан сылдьыбыппыт. Ыраах, тэйиччи сытар улуустар онланй кыттыһыахтарын сөп. «Мындыр саас уратылара» диэн бырайыакка анал үлэһиттэр — кардиолог, невролог, терапевт, травматолог онлайн лекцияларын уста сылдьабыт.»
Билиҥҥи кэм учууталларыгар сүбэ
Николай Михайлович Гоголев «Педагогика науката — киһи киһиэхэ сыһыанын науката» диэн этиитин Любовь Семеновна холобурга аҕалар.
— «Дойдубут Президенэ В.В. Путин 2023 сыллаахха педагог-наставник сылын биллэрбитэ. Ол аата, биһиги уопуппут эдэр көлүөнэҕэ тискиэхтээх. Мин наставник буоларбынан киэн туттабын. 30-ча сыл устата наставниктыы аҕай сырыттахпына, олус үчүгэйдик санаабын таба таайбыт курдук этэн иһэр курдук. Онтон билигин духуобунай иитиигэ болҕомтону ууруҥ диир. Билигин оскуолаларга, кииннэргэ иитэр үлэҕэ сүбэһит баар. Ол аата саамай күүстээх билиилэээх киһи наставниктыыр. Билиигэ-көрүүгэ болҕомтону ууруохтарын наада, ханнык баҕарар идэҕэ ааҕыыны өрө тутуохха.Өс хоһооҥҥо этиллэринии «Билии баар — бараммат баай». Учууталлар оҕону иитиигэ саамай сүрүнэ — духуобунай сиэр-майгыны иитиигэ ууруохтаахтар. Манна барыта киирэр: удьуордааһын, экодуобунас о.д.а. Миигин кытта үлэлэспит киһи манныгы этэн турар: «Оҕоҕо төрөппүтү аһынар чувство баар буолуохтаах». Көлүөнэ көлүөнэ икки ардыгар сибээс олохтонуута — сүрүн болҕомтону эрэйэр. Эко духуобунас — билиҥҥи кэм үөрэҕэ. Биһиги дьиэ кэргэни, мындыр саастары, лабораторияны о.д.а. кытта үлэлиибит. Маннык тус туһунан тиэмэлэргэ үлэлээтэхпитинэ тугу эрэ оҥоруохпут дии саныыбын.»
Бу курдук, ассоциация элбэх туһалаах бырайыактарынан үлэлии олорор. Дьиэ кэргэн педагогическай билиитин үрдээһинигэр, ыал педагогикатыгар, доруобуйа, уһун үйэлэнии боппуруостарыгар консультациялары ыыталлар. Билиэн-көрүөн баҕалаахтар кыттыһыахтарын сөп.
keskil14.ru