Биһиги ыалдьыппыт — Ирина Ивановна Потапова, педагогическай үлэ, тыыл бэтэрээнэ, РСФСР уонна СССР үтүөлээх учуутала, Бүлүү куоратын бочуоттаах олохтооҕо. «Сэрии сылын оҕото» диэн тиэмэҕэ сэһэргэстибит.
— Ирина Ивановна, сэрии кэмигэр хас саастаах этигиний? Дьон сэриигэ барбытын өйдүүгүн дуо?
— Мин сэрии саҕаланарыгар 6 саастаах этим, дьон сэриигэ барарын өйдүүбүн. Сорох күн олохтоох дьаһалта дьиэтин таһыттан барар этилэрэ. Оччолорго мин ийэбин кытта ынах хомуйарбыт. Ийэм фермаҕа бостууктуур этэ. Миигин илдьэ сылдьара, сытыы буоламмын, ынахтары түргэнник үүрэн аҕаларым. Оннук сылдьан, биирдэ сэриигэ баран иһэр дьону көрсүбүппүт, ийэм кэпсэппитэ, быраһаайдаспыта. Эдэр баҕайы уолаттар баран иһэллэр этэ. Ийэм аһыйан ытыы хаалбыта, мин кини ытаабытыгар эмиэ ытаспытым, — диэн Ирина Ивановна үллэстэр.
Сэрии кэмин киһи тылынан эппэт ыар сыллара этилэрэ. Куруук аччык кэриэтэ сылдьарбыт. Оҕо буолан оонньообуппун өйдөөбөппүн. Дьиэбит буор муостата тымныыта бэрт этэ, онон наара ороҥҥо олорон тахсар этим. Оскуолаҕа бастакы кылааска 7-һи бүтэрбит оҕолор үөрэппиттэрэ. Учууталлар бары сэриигэ барбыттар этэ. Интернакка кыаммат ыаллар оҕолорун ылан, онно киирэн аһаан абыраммытым. Ийэм ыарыһах этэ, нэһиилэ сылдьан ыалтан куобах иһин аҕалбытын, сууйан наһаа минньигэстик сиэбиппин өйдүүбүн. Онтон олох кэлин биирдэ буһаран сиэн көрбүтүм, куһаҕан киһи сиэх буолбатах этэ.
Саас халлаан сылыйбытын кэннэ, ыам ыйын 16 чыыһылатыгар бурдук ыһыытыгар үлэлэтэллэрэ. Аҕыстаах хам аччык оҕо, атах сыгынньах тымныы буорга оҕус сиэтэрим. Кэннигиттэн улахан киһи булуугу анньан иһэр. Оҕус сиэтэр наһаа ыарахан буолара. Сайын аны окко оҕус сиэттэрэллэр. Бастаан сиилэс таһарбыт, онтон сиилэс оҥкучаҕар оҕуһунан от таһабыт. Күһүнҥү бурдук үүннэ инэ, ону сиэрпэнэн быстараллар. Сэрии кэмигэр ити курдук кыра оҕолор диэбэккэ, үлэни барытын үлэлэтэр этилэр. Улахан убайым оччолорго 20-лээх этэ, хараҕынан мөлтөх буолан сэриигэ ылбатахтара. Кини үлэлиирэ да, оччолорго харчы да, дохуот да диэн суоҕа. Ийэм эрдэ өлбүтэ. Аҕам 1942 с. Алдан диэки үлэ фронугар сылдьыбыта. Кыайыы буолбутун, сэриигэ барбыт сорох дьон кэлбитин кэннэ, 1946 сыллаахха кэлбитэ.
— Эдэр көлүөнэҕэ тугу этиэҥ этэй?
— Эдэр көлүөнэҕэ, оскуола оҕолоругар этиэм этэ — кинигэни элбэхтик ааҕыҥ. Киһи баҕа санаатын, бэйэтигэр туруоруммут сыалын ситиһэргэ үөрэниэхтээх, үлэлиэхтээх. Үлэ киһини киһи гынар, онон үлэни таптааҥ. Оскуолаҕа үөрэнэр кэмтэн саҕалаан успуордунан дьарыктаныҥ, доруобай буолуҥ. Ону таһынан, историяны үөрэтиҥ. Дойдугут историятын билиэхтээххит. Киһи төрөөбүт дойдугутугар туһаны аҕалыахтаах, төрөөбүт дойдута сайдарыгар, үчүгэй буоларыгар кыһаллыахтаах, үлэлиэхтээх дии саныыбын.
— Ирина Ивановна, сэһэргэспитиҥ иһин улахан махтал. Өссө төгүл Кыайыы 80 сылынан, өрөгөйдөөх бырааһынньыгынан, эҕэрдэлиибит! Доруобуй, чэгиэн сылдьаргар баҕарабыт.
Ирина Ивановна сэрии кэминээҕи оҕо сааһын уһуннук, сиһилии кэпсээтэ. Үөрэх тэрилтэтигэр 81 сааһыгар диэри омук тылын учууталынан, кэлин түмэлгэ — уопсайа 56 сыл үлэлээбит ытык кырдьаҕаспыт буолар.
Сиһилии видео-матырыйаалбытыгар көрүҥ:
Кэпсэттэ Акулина Протопопова, 11 кылаас үөрэнээччитэ,
Захар Ботусов видеоҕа устуута,
«Ориентир» медиа киин эдэр кэрэспэдьиэннэрэ,
Г.И. Чиряев аатынан Бүлүү 1-кы нүөмэрдээх оскуолата