Саха норуотун суруйааччыта Серафим Романович-Эллэй төрөөбүтэ 120 сылынан үлэ суруйбуппут. Үлэни суруйа сылдьан араас кинигэлэри, матырыйааллары аахтыбыт, хаһыстыбыт, олус элбэҕи биллибит. Дьокуускай куоракка олорор кыра кыыһын Наталья Серафимовнаны уонна уолун Иосиф Серафимовичтыын кытта көрсөн, билсэн, атах тэпсэн олорон кэпсэттибит. Бу үлэнэн «Барҕарыы» научнай-практическай конференцияҕа кыттан 3-с истиэпэннээх диплом аатын ылбыппыт.
Серафим Романович Кулачиков – Эллэй 1904 сыллаахха сэтинньи 19 күнүгэр Таатта улууһугар төрөөбүтэ. Саха дьонугар Эллэйи билбэт, кини хоһооннору аахпатах киһи, суох буолуо. Кини үйэ аҥаарыттан ордук кэмҥэ төрөөбүт норуотугар дылы мэлдьи биир үлэҕэ сылдьыбыта. Кини — поэт. Айар үлэтин маассабай революционнай ырыаларын тылбаастааһынтан саҕалаабыт. Саха поэзиятыгар инверсияны киллэрбитэ. Хоһооннору сэргэ поэма жанрыгар үлэлэһэрэ. Олортон Гражданскай сэрии тиэмэтин арыйар «Буурҕа, буулдьа дьылыгар» поэмата ордук чорбойор. Кини айымньылара нууччалыы, сэбиэскэй норуоттар тылларынан элбэхтик бэчээттэммиттэрэ. Эллэй саха поэзиятын Аан дойду, Сэбиэскэй Сойуус таһымыгар таһаарбыта.
С.Р.Кулачиков — Эллэй оҕо сааһа иллээх дьиэ кэргэҥҥэ ааспыта. Кини төрөөбүт алааһа – Мойуона. Аҕата Роман Иванович, нууччалыы ампаар дьиэлээх, икки ынахтаах, мас ууһа, булчут киһи, оттон ийэтэ Татьяна Сергеевна иистэнньэҥ, асчыт дьахтар эбит. Иккиэн үөрэхтэрэ суоҕа. Алта оҕолоохторо, олортон үстэрэ — уолаттар. Аҕата уонна ийэтэ уһун кыһыҥҥы киэһэлэргэ оҕолоругар остуоруйалаан иһитиннэрэллэрэ, таабырыннаһаллара, ийэлэрэ сахалыы өс хоһоонун ымпыктаан билэрэ. Бу улахан иллээх, ыалдьытымсах, сэниэ ыал этилэр, арыт сут дьылларга аччыктыыллара, баайдарга оттоон айахтарын ииттэллэрэ. Аҕалара сыарҕалаах мас аты оҥорон биэрэрэ, мындыр мас ууһа этэ.
Аҕыс сааһыгар Эллэйи Чычымах түөрт кылаастаах оскуолатыгар үөрэххэ биэрбиттэрэ , кини оскуола пансионыгар олорбута. Оскуола дьиэтиттэн үс биэрэстэ буолан, субуота ахсын аҕата оҕустаах кэлэн дьиэтигэр илдьэрэ.
«Биирдэ аҕам хойутаан хаалла, оҕуһа көстүбэтэ. Таһырдьа хараҥаран барда. Мин дьиэбин ахтан ытамньыйа олордум… Хата, кэмниэ-кэнэҕэс аҕам син кэллэ. Кини кэһии аҕалбыт — миэхэ саҥа сиидэс ырбаахыны кэтэртэ. Олус да үөрбүтүм, ити киэһэни хаһан да умнуом суоҕа»
— диэн поэт ахтан суруйбута баар.
Эллэй ийэлээх аҕатыгар олус истиҥ хоһооннору анаабыта.
Хаар бөҕө түһэрэ
Харахпар элэҥниир.
Уо! Аҕам оҕонньор,
Туох тимир күүстээххин,
Өттүктээн сынньанар
Үгэһи билбэккин!
«Аҕам» диэн хоһоон 1928 сыллаахха суруллубута. Эһиилигэр аҕата ыалдьан өлбүтэ. Поэт ийэтин 1931 сыллаахха көмпүтэ, кини ийэтигэр эмиэ элбэх хоһоону анаабыта:
Күндүттэн күндүнү,
Кэрэттэн кэрэни ,
Күөх сирэм сир күнүн
Таптыаҕыҥ ийэни!
Ийэтин олус таптыыр уонна ытыгылыыр киһи тыллара, кини ийэтин «сир күнэ» диэн ааттыыр.
С.Р. Кулачиков-Эллэй Анфиса Иокимовналыын ыал буолан 7 оҕоломмуттара. Биһиги Эллэй кыра кыыһын Наталья Серафимовнаны уонна уолун Иосиф Серафимовичтыын кытта көрсүһэн, атах тэпсэн олорон кэпсэттибит.
Наталья Серафимовна аҕатын маннык ахтар:
«Эллэй олус боростуой, эйэҕэс, бэһиэлэй киһи этэ. Олус ыраас чэбир буолара. Мэлдьи үрүҥ ырбаахылаах сылдьара. Ийэбит оҕолорун олус ыраастык таҥыннарара, ыраастык туттарга үөрэтэрэ. Аҕабыт кыра эрдэҕиттэн үлэлиирин, бултуурун сөбүлүүрэ.Сайсары күөлүгэр уолаттарын кытта мундулаан, соболоон дьиэ кэргэнин күндүлүүрэ. Эллэй сүрдээх ыалдьытымсах этэ. Биhиэхэ үгүс ыалдьыт сылдьара: суруйааччылар, артыыстар, эмчиттэр, отчут-масчыт да дьон. Ийэбит собо ыһаарар кэмигэр оҕолор хабылыктаан, дуобаттаан аралдьыйаллара. Дьэ, ол кэннэ бары биир остуолга мустан чэйдиирбит».
Эллэй оҕолоругар биллиилээх дьон аатын биэрбитин олус интэриэһиргээтибит. Ол курдук,
- Иосиф – Иосиф Виссарионович Сталин;
- Владимир – Владимир Ильич Ленин;
- Наталья – Наталья Николаевна Гончарова (А.С. Пушкини кэргэнэ);
- Диана – булт таҥарытынан Диана.
Саха норуотун бастакы поэта С.Р.Кулачиков-Эллэй дьиэ кэргэнигэр туттуллар үгэстэрэ олус элбэхтэр эбит. Кини олус иллээх, ыалдьытымсах дьиэ кэргэҥҥэ төрөөбүт. Онтон бэйэтэ ыал буолан баран ол үгэстэри оҕолоругар сыһыарбыт. Бэйэ-бэйэҕэ истиҥ сыһыан, уолаттары булка илдьэ сылдьыы, кинигэни ааҕыы, тулалыыр айылҕаны сэҥээрии, остуол оонньуу арааһыгар интэриэһи үөскэтии – Эллэй дьиэ кэргэнин эйгэтэ. Манна эбэн эттэххэ, Серафим Романович оҕолоругар «мин ааппынан ханна да туһанымаҥ, үөрэҕи, үлэни бэйэҕит кыаххытынан, үөрэниҥ, үлэлээҥ» диэн этэр эбит.
Онон бу Наталья Серофимовнаны уонна Иосиф Серофимовиһы кытта кэпсэтэн кинилэр дьиэ кэргэн быһыытынан иллээх, эйэлээх олохторун иһиттибит, биллибит. Бары идэ ылан , дьиэ уот тэринэн, оҕо төрөтөн, эмиэ дьоннорун курдук иллээхтик олорбуттарын истэн олус үөрдүбүт, астынныбыт.
Юлиана Ефимова, Карина Романова, V«б» кылаас, 17 №-дээх орто оскуола, Дьокуускай