Биһиги, Степановтар дьиэ кэргэн, икки оҕолоохпут. Улахан оҕобут Яна Саха гимназиятын II кылааһыгар үөрэнэр, кырабыт Сережа икки саастаах.
Янам наһаа көхтөөх, барытыгар кыттар, туохтан да толлубат, дьону кытта (улахан да киһи буоллун, кыра да оҕо буоллун) уопсай биир тылы була охсор сытыы киһи. Ону атын төрөппүттэр көрөн ыйыталлар: “Кыыскын хайдах итинник сайаҕас, көхтөөх, кэпсэтинньэҥ, элэккэй гына ииттиҥ? Наһаа маладьыас оҕо дии”, – диэн.
Бастатан туран, мин оҕону төрөөбүт тылынан иитиэххэ наада дии саныыбын. Ол эбэтэр саха оҕото сахалыы толкуйдуу үөрэниэхтээх.
Биһиги куоракка олоробут. Онон оҕолорбут оонньуур, көрөр-истэр, сылдьар эйгэлэрэ нууччалыы тыыннаах. Ол иһин дьиэбит иһигэр сахалыы эрэ кэпсэтэбит. “Дьиэҕэ киирдэххитинэ, нуучча, омук тылын умнабыт. Эн уулуссаҕа тахсан баран, ханнык баҕарар тылынан саҥар, оттон ийэҕин, аҕаҕын, эһэҕин, эбэҕин, аймахтаргын кытта сахалыы эрэ сэһэргэһиэхтээххин”, – диэн этэбин, ону ирдиибин.
Сахалыы эйгэтин кэҥэтээри, оҕом Яна икки сааһыттан (эрдэ тылламмыта) күн аайы аатын-суолун, кимтэн кииннээҕин, туох буолуон баҕарарын, ким кини аттыгар баарын, тугу гыммытын, тугу сөбүлүүрүн сахалыы кэпсэттэрэр этим. Үһүн ааһыыта оҕом бэйэтэ дьоҥҥо күннээҕи сонунун, олоҕун туһунан сиһилии кэпсиир буолбута. Бары сөҕөллөрө.
Билигин аны толкуйдатар ыйытыылары биэрэбин: “Эн санааҕар тоҕо итинник буолбута буолуой?”, “Кини оннугар эн хайыаҥ этэй?”, “Туохтан сылтаан итинник быһыы-майгы таҕыста?”, о.д.а. Дьэ, онуоха кини ырытар, бэйэтин санаатын этэр уонна бүтэһигэр түмүк оҥорор.
Мин санаабар, итинник ньыма өйү, тылы, толкуйу сайыннарарга, санааны сааһылаан этэргэ, дьону кытта ирэ-хоро кэпсэтэргэ (коммуникабельность) үөрэтэр.
Аны туран, тылын чуолкай оҥороору, түөрт сааһыттан чабырҕахха үөрэтэн саҕалаабытым. Чабырҕаҕы ааҕыы – биһиги дьиэ кэргэн көлүөнэттэн көлүөнэҕэ бэриллэн иһэр үгэһэ. Мин ийэм аҕата олоҥхоһут этэ. Кини бэйэтэ айбыт чабырҕаҕын ийэбэр, ийэм миэхэ, мин оҕобор үөрэттим.
Кыра сылдьан чабырҕахтыыр буолан, билигин Яна уһун да кээмэйдээх хоһооннору чэпчэкитик үөрэтэр. Кылгастары уруоктан билэн кэлбит буолар. Сөбүлээн истибит ырыаларын эмиэ түргэнник өйдүүр уонна ыллыы сылдьар.
Өй-санаа, тыл-өс, би- лии-көрүү сайдыытыгар айылҕаны кытта алтыһыы хайаан да баар буолуохтаах. Маныаха аҕабыт оруола улахан. Кини бултуурун-алтыырын, тыаҕа сылдьарын олус сөбүлүүр. Айылҕаҕа биһигини илдьэ бардаҕына, онно да мээнэ сылдьыбаппыт, хайаан да тугу эрэ үөрэтэбит, эмиэ элбэхтэ кэпсэтэбит. Холобура, чыычаах аатын этэн, тоҕо оннук диэбиттэрин быһааран, балык хайдах кыһын уу анныгар тыынарын туһунан кэпсээн эҥин. Дьэ, ол кэпсиирбитин илэ харахтарынан көрөн, илиилэринэн таарыйан, өссө үчүгэйдик өйдүүллэр.
Онон эдэр төрөппүттэргэ сүбэлиэм этэ, оҕолоргутун кытта элбэхтэ кэпсэтэргитигэр. Ханнык да мультиктааҕар, көмпүүтэр оонньуутааҕар төрөппүт оҕону сэҥээрэн кэпсэтэрэ, элбэхтэ саҥардара, бииргэ алтыһара быдан туһалаах, оҕону сайыннарар.
Анна Степанова.
Дьокуускай.