Чурапчыга буолан ааспыт Оҕо аймах уйгулаах ыһыаҕар оҕолор Улуу Кыайыыны уһансыбыт аймахтарын туһунан киэн тутта кэпсээтилэр.
Семён Андреевич Новгородов аатынан Чурапчы орто окуолатын 3-с кылааһын үөрэнээччитэ Яна Монастырёва салайааччытын Л.П. Хомподоеваны кытта олус улахан үлэни оҥорбуттар.
Яна бастаан оскуола иһинэн «Төрүччү» бырайыак чэрчитинэн ыытыллыбыт «Кыайыыны уһансыбат аймахтарым» диэн куонкуруска кыттыбыт. Салгыы профессор Георгий Прокопьевич Башарин аатынан Сылаҥ орто оскуолата тэрийэн ыыппыт улуустааҕы түһүмэххэ кыайыылааҕынан тахсыбыт.
Аҕа дойду Улуу сэриитин кэмигэр олорон, үлэлээн ааспыт, Улуу Кыайыыны уһансыбыт аймахтарын, кинилэр олохторун үөрэтэн-чинчийэн, төрүччүтүн, эбэтин, эһэтин ахтыыларынан Чурапчы оройуонун хоту көһөрүллүүтүн туһунан альбом оҥорбуттар.
Аҕа дойду Улуу сэриитигэр Чурапчы улууһуттан уопсайа 2185 киһи кыттыбыта. Кинилэртэн 1909 киһи уоттаах сэриигэ сылдьыбыта, 1032 киһи дойдуларыгар эргиллибэтэхтэрэ. 276 киһи үлэ фронугар сылдьыбыта.
Яна төрүччүлэрэ хорсун дьоннор. Ийэтин өттүттэн үс убайа сэриигэ барбыттар. Биэс улахан киһи уонна 8 оҕо хоту көһөрүллүүгэ сылдьыбыттар. Аҕатын өттүнэн үс убайа сэрии кыттыылаахтара. Көһөрүллүүгэ үс улахан киһини кытта биэс оҕо түбэһэн, Кэбээйигэ барбыттар.
Онон Яна аймахтарыттан Аҕа дойду Улуу сэриитигэр 6 киһи, хоту көһөрүллүүгэ 21 киһи барбыт. Кини ону барытын испииһэктээбит. Ол курдук уоттаах сэриигэ сылдьыбыт аймахтара: Монастырёв Иван Дмитриевич (1905-1943); Монастырёв Гаврил Дмитриевич; Монастырёв Афанасий Дмитриевич; Макаров Василий Иванович; Макаров Иван Иванович; Макаров Михаил Иванович.
Тыылга Кыайыыны уһансыбыт аймахтарын туһунан эмиэ барытын түмпүт. 1942 с. Чурапчы оройуонуттан барыта 41 холкуос, 1850 хаһаайыстыба, 5318 киһи хоту оройуоннарга көһөрүллүбүттэрэ. Кинилэр ортолоругар Яна Монастырева аймахтара эмиэ бааллара. Эдэр чинчийээччи ааттарын-суолларын, ханнык оройуоҥҥа көһөрүллүбүттэрин барытын ыйан туран испииһэктээбит. Ол курдук, Макарова З.И. – Кэбээйи; Макарова М.В. — Кэбээйи; эбэлэрэ Дьчковская Маайа – Кэбээйи; Дьячковскай М.А. – Кэбээйи; Дьячковская Ф.С. – Кэбээйи; Дьячковскай Г.М. – Кэбээйи; Дьячковская Е.М. – Кэбээйи; Макаров Н.З.-I – Кэбээйи; Макаров Н.З.-II – Кэбээйи; Дьячковская М.М. – Кэбээйи; Сидорова Е.М. – Кэбээйи; Гуляева М.В. – Булуҥ; Монастырёв А.Д. – Эдьигээн-Булуҥ; Монастырёва М.К. – Булуҥ; Михайлов С.С. – Эдьигээн; Михайлова Х.И. – Эдьигээн; Михайлов И.С. – Эдьигээн; Михайлова И.С. – Эдьигээн; Беляева А.Д. – Эдьигээн; Беляев Н.Д. – Эдьигээн; Монастырёв Г.И. – Эдьигээн.
Эбэтэ Зоя Захаровна Макарова 1933 сыллаахха төрөөбүт. Кини сэрии буоларыгар 8 саастааҕа. Эбэтэ көһөрүллүүгэ ийэлээх аҕатын кытта Кэбээйигэ сылдьыбыт. Онтон эһэтэ Афанасий Михайлович Дьячковскай 1929 сыллаах төрүөх. Көһөрүллүү саҕана 13 саастаах эбит. Биэс бииргэ төрөөбүттэрэ кыра оҕолор уонна ийэтэ, аҕата, эбэтэ – барыта 8 буолан барбыттар. 1944 сыллаахха дойдуларыгар эргиллэн кэлбиттэр.
Яна этэрин курдук, хорсун дьоммут тустарынан анал саайтарга киирэн көрөр кыах барыбытыгар баар. Сэрии историятын кэпсиир кинигэлэр, киинэлэр да элбэхтэр.
Онон төрүт ууспут хорсун-хоодуот дьоннорун үтүө ааттарын үйэтитиигэ элбэх үлэ ыытыллар. Ону барытын түмэн, дьоҥҥо кэпсиир мин ытык иэһим дии саныыбын, – эдэр чинчийээччи Яна Монастырёва санаатын үллэһиннэ.
Лилия МАРКОВА, VIII кылаас,
А.П. Илларионов аатынан Хайахсыт орто оскуолата, Чурапчы