Кулун тутар ыйга Саха сиригэр биллэр спортивнай комментатор Валериан Иннокентьевич Неустроевы кытта көҥүл тустуу икки улахан түһүлгэтигэр көрсөн аастым. Түгэни мүлчү туппакка, Валериан Иннокентьевичтан интервью ылбыппын эһиэхэ билиһиннэриэхпин баҕарабын.
– Валериан Иннокентьевич, бэйэҥ тускунан билиһиннэр эрэ. Ханна төрөөбүккүнүй, ханна үөрэммиккиний?
– Мин Мэҥэ Хаҥалас оройуонугар Сыымах бөһүөлэгэр 1956 сыллаахха алтынньы 22 күнүгэр төрөөбүтүм. Сыымах аҕыс кылаастаах оскуолатын, онтон Хорообут орто оскуолатын бүтэрбитим. Ол кэнниттэн сопхуоска үлэлээбитим. Онтон армияҕа барбытым. Владивостокка икки сыл сулууспалаабытым. Армия кэнниттэн кэргэн ылан, Бэдьимэҕэ көһөн кэлэн олохсуйбутум. Дьокуускайдааҕы 1 №-дээх педучилищены үөрэнэн бүтэрбитим. 1986 сылтан 2016 сылга диэри физкультура учууталынан, тренеринэн элбэх сиргэ – Төҥүлүгэ, Майаҕа, университекка үлэлээбитим.
– Эһиги көҥүл тустууга Саха сиригэр биллэр комментатор буолаҕыт. Оҕо сылдьан көҥүл тустуунан дьарыктаммыккыт дуо?
– Баһылай Петрович Уваров диэн үтүөлээх тренергэ эрчиллибитим. Оҕо сылдьан тустууга оройуоҥҥа миэстэлэһэр этим. 1989 сыллаахха Бэдьимэҕэ Егор Иннокентьевич Санников тренеринэн үлэлии кэлбитэ. Кини кэнниттэн тустуу тренеринэн үлэлии хаалбытым. Онтон Саха государственнай университетыгар хапсаҕай тренерынан үлэлии барбытым. Дьокуускайга 5 №-дээх оҕо спортивнай оскуолатыгар оҕолору тустууга эмиэ дьарыктаабытым.
– Валериан Иннокентьевич, эһиги көҥүл тустууга хайдах комментатор буолбуккутуй? Ыыппыт күрэхтэһиилэргитин барытын сурунан иһэр эбиккит.
– Төрөөбүт дойдубар «Дьулуруйар Ньургун Боотур» олоҥхону толорор, саха тыллаах барыта билэр Гаврил Колесов диэн уус тыллаах-өстөөх убайдаах этибит. Кини биһиэхэ кэллэҕинэ тула көтө сылдьан, сахалыы ыраастык саҥарарын, саха литературатын айымньыларын кэпсиирин сыыска-буорга түһэрбэккэ олорон истэр этибит.
Онон комментатор буолан тахсарбар Гаврил Колесов улахан оруолу оонньообута. Киниттэн мин олус элбэҕи иҥэриммитим.
«Күрэхтэһиини ыыт» диэн көрдөһүүлэри ылынан, комментатордаабытым 20 сыл буолла. Уопсайынан физкультура эйгэтигэр 35 сыл үлэлээбитим.
– Эһиги санааҕытыгар, урукку уонна билиҥҥи тустуу туох уратылааҕый? Тустууктар төһө уларыйдылар диэн көрөҕүтүй?
– Мин көрдөхпүнэ, билигин тустуу сүрдээх түргэн буолла. Урукку тустуулардааҕар сымса. Үксүн атахтааһынынан аллараанан тусталлар уонна функциональнай күүстээх, элбэх дьарыктаах дьоннор кыайаллар. Урукку тустууну өйдөөн көрдөххө, партерга үчүгэйдик үлэлииллэрэ. Урут үксүн техническэй албастары оҥорор буоллахтарына, билигин үксэ атахтааһыны туттан тусталлар. Уратыларын итиннэ көрөбүн.
– «Көбүөргэ киһи охсуһан буолбакка, тустан кыайар, киһи бэйэ-бэйэҕэ харыстабыллаах сыһыаннаах буолуохтаах» диэн Илья Анатольевич Солдатов төрөөбүтэ 55 сылыгар аналлаах оҕолорго тустуу күрэхтэһиитигэр элбэхтик эппиккит. Бу туһунан сиһилии кэпсиэххит дуо?
– Бэйэм оҕолордоох, сиэннэрдээх киһибин. Кинилэргэ уонна күрэхтэһиигэ кыттар оҕолорго анаан «киһи киһиэхэ сыһыана диэн көмүстээҕэр да күндү» диэн өбүгэлэрбит саҕаттан этиллэн кэлбит бэргэн этиини наар туттабын, түгэн көһүннэр эрэ куруук санатабын. Кырдьыга да оннук. Киһи киһиэхэ харыстабыллаах үтүө сыһыанын саҕа күндү бу олоххо туох да суох.
Олоххор тустуу кылгас кэмҥэ кэлэн ааһар. Ол кылгас кэмҥэ ким эрэ кыайар, ким эрэ хотторор. Табаарыскын кытта дуу, утарылаһааччыгын кытта куһаҕан баҕайтык сыһыаннаһан, быраабыла таһынан туох эрэ куһаҕаны оҥорон кэбистэххинэ, бэйэҕэр даҕаны, утарылаһааччыгар даҕаны куһаҕан өйдөбүл буолан, олоҕуҥ тухары хаалыан сөп. Онтон эн киһиэхэ киһилии сыһыанын куруук үтүө өйдөбүлү хаалларар. Комментатор буолан тураммын, оҕолорго итини өйдөтө сатыыбын.
Тустууга араас майгылаах оҕолор кэлэллэр. Кинилэр үчүгэйгэ, сырдыкка тардыстыннар диэн үөрэтэбин. Тустуу көбүөрэ диэн аҥардас күүс-уох эрэ буолбатах. Тустуу көбүөрэ киһиэхэ киһилии сыһыаны, дириҥ өйү-санааны эмиэ иҥэрэр. Орто дойдуга киһи барахсан былыт быһыыттан күн чаҕылхайдык тыган ааһарын курдук, кэлэн барар аналлаах. Ол аналгынан эн бэйэҥ кэннигиттэн кэлэр көлүөнэлэргэ үтүө сыһыаны хаалларар курдук олоруохтааххын, үлэлиэхтээххин, тустуохтааххын. Ити туһунан туста кэлэр оҕолорго иитэр үлэ курдук өйдөтөн куруук этэбин.
– Валериан Иннокентьевич, бириэмэ булан кэпсэппиккэр улахан махтал!
Өркөн СОЛДАТОВ, VIII «Б» кылаас,
академик Л.В. Киренскэй аатынан Амма лиссиэйэ