Муус устар 24 күнүгэр Улуу Кыайыы 80 сылыгар ананар ыйытыктарбытыгар Чурапчы улууһун баһылыгын солбуйааччыта Мария Филипповна Кронникова хоруйдаата.
– Үбүлүөйдээх Кыайыы 80 сылын Чурапчы улууһа хайдах көрсөр былааннааҕый?
Кыайыы күнэ саамай ытык бырааһынныпыт буолар, 80 сыл ааспытын да үрдүнэн бу күҥҥэ диэри «харах уулаах бырааһынньык» диибит. Чурапчы улууһун тыыл, көһөрүллүү бэтэрээнэ, Анастасия Петровна Филиппова: «Ханнык да бырааһынньыктартан, ханнык да ытык күннэртэн Кыайыы күнэ – саамай үрдүкү турар, хаһан да умнуллубат харахпар хатаммыт бырааһынньык» диэн бу аҕыйах хонуктааҕыта этэн турардааҕа. Бу үбүлүөйдээх бырааһынньыкпыт хаамыытын туһунан 2024 сыл саҕаланыаҕыттан былаанныыр үлэ барбыта, сыл устата ыытыллар дьаһыллар барыта эрдэттэн улуус баһылыгынан бигэргэнэн үлэ бара турар. Саамай сүрүн сорук: Аҕа дойду Улуу сэриитин историята олох умнуллуо суохтаах. Оскуолаларга араас кылаас чаастара, уруоктар буолаллар. Ити барыта эдэр ыччат, кэлэр көлүөнэ дойдубут историятын умнубатын туһугар ыытыллар дьаһаллар. Саха сириттэн барбыт дьоннор ааттарын үйэтитии үлэтэ эмиэ күүскэ бара турар. Билигин биһиги улууспутугар 36 тыыл бэтэрээнэ, 230 сэрии кэмин оҕолоро уонна 2 сэрии бэтэрээнин огдооболоро бааллар. Бу ытыктыыр дьоммутугар болҕомтобутун сыл устата уурабыт. Тыыл бэтэрээннэригэр көмө харчы көрүллүбүтэ, ону таһынан тыыл бэтээрээннэригэр уонна сэрии кэмин оҕолоругар улуус дьаһалтата «Кыайыы мэтээлэ» оҥорон турар, ыам ыйын 9 күнүгэр туттарыллыахтара. Араассыыйаттан эмиэ мэтээл баар, ону таһынан улуус бэйэтэ эмиэ оҥордо.
Ыам ыйын 7 күнүгэр, Дьокуускай куоракка, кыайыы скверыгар биһиги аатырбыт улахан артеллеристпыт, элбэх боевой наҕараадалардаах, уордьаннардаах Гавриил Дмитриевич Протодьяконов паматанньыгын аһабыт. Бу паматанньык норуот күүһүнэн оҥоһулунна, Чурапчыбыт дьоно өйдөөн-өйөөн, үбүн биэрэн күүс-көмө буолбуттара. Ким төһөнү биэрэринэн хомуйаммыт улахан үлэ ыытыллан Кытайга оҥоттордубут.
Ыам ыйын 8-9 күннэригэр анал программанан сарсыардаттан киэһээҥҥэ диэри дьаһаллар ыытыллаллар. Ыам ыйын 8 күнүгэр, бастатан туран Сэбиэскэй армияны саамай кыайыыга сирдээбит Кыһыл знамя – Кыайыы знамята таһаарыллар. Ол күн Семён Андреевич Новгородов аатынан Чурапчы орто оскуолатын 1000 оҕолоох хора кэлэн үс ырыа толороллор. Быйыл уһуйаан оҕолоро кэлэн хаамыыларын көрдөрүөхтэрэ, быыстапкалар туруохтара. Бу икки күн устата сатаан кэлбэт тыылбыт бэтэрээнээригэр уонна сэрии кэмин оҕолоругар массынанан сылдьан «Автоконцерт» тэрийэн ырыанан эҕэрдэлиэхтэрэ, мэтээллэрин туттарыахтара. Киэһэтин «Айылгы» норуот айымнытын дьиэтигэр норуотнай театр испиктээкил туруорар. Ону таһынан Россия үрдүнэн барар «Свеча памяти» акция ыытыллар. Сылын аайы «Кыайыы паматынньыгар» ыытар этибит, быйыл элбэх киһини хабар гына киин болуоссакка буолуоҕа. Сарсыҥҥы күнүгэр улахан военнизированнай парааппыт болар. Параакка баран иһэммит Кыайыы болуоссатыгар торжественнай митинг оҥоробут, сүгүрүйэммит сибэкки дьөрбөтүн, гирляндабытын уурабыт. Сарсыардатын «Өлбөт үйэлээх полк» акцияҕа кыттабыт. Парааппыт «Боотур Уус» стадиоҥҥа буолар, 23 колонналаах Чурапчы сэлиэннэтин бары тэрилтэлэринэн кытталлар. Военнизированный парад кэннэ Чурапчы нэһилиэгин 4 оскуолаларын оҕолоро хордуохтара. Күнүс Киин болуоссакка эдэр ыччат уонна Чурапчы сэлиэнньэтин художественнай самодеятельнаһын кэнсиэрэ буолуоҕа. Ол кэннэ «Кыайыы оһуохайа», онтон Аҕа дойду улуу сэриитин туһунан киинэ көрдөрүүтэ былааннанар. Киэһэтин «Негасимый свет» улахан киинэ-кэнсиэр буолуоҕа.
Хас биирдии нэһилиэк тыыл бэтэрээннэригэр, сэрии оҕолоругар хайаан да болҕомтолорун уураллар, чиэстииллэр.
– Бу күн туругунан, ханнык дьаһаллар, тэрээһиннэр ыытыллыннылар?
Чурапчы 17 нэһилиэгэ, «Албан аат» түмэлигэр бары биирдиилээн кэлэннэр быыстапка туруора сылдьалаллар, бэйэлэрин нэһилиэктэрин историятын аҕалан кэпсииллэр, сырдаталлар. «Айхаллан-Чурапчы» диэн нэһилиэктэр икки ардыларыгар уус-уран самодеятельность көрүүтэ кыайыы 80 сылыгар анан ыытыллынна. Ону таһынан, хас биирдии хайысха бэйэтин өттүнэн: үөрэхтээһин, культура, спорт эйгэтигэр былааннаммыт дьаһыллара барыта ыытылла тураллар. Кыайыы 80 сылыгар анаммыт күрэхтэһиилэр олус элбэхтэр. ГТО туттарыыта эмиэ быйыл Кыайыы 80 сылыгар ананар.
– Үбүлүөйдээх сылынан сибээстээн ыам ыйын 9 күнүгэр өрөгөйдөөх параакка туох сонун сүүрээн киирэрэ былааннанар?
Быйыл Чурапчы улууһун нэһилиэктэрэ бары киирэллэр. Эрдэ аҕыйах чугас эрэ нэһилиэктэр киирэр эбит буоллахтарына быйыл үбүлүөйдээх параакка нэһилиэктэр бары кыттыы ылыахтара. Уонна быйылгы парад сүрүн уратыта диэн, Аҕа дойду сэриитигэр 10 фронунан сэрии хаамыыта барбыта, ол 10 штандартын барытын тутан киирэбит. Ону таһынан, «Кыайыы вальсыгар» 80 пара бары нэһилиэктэртэн кэлэннэр кыттыахтара.
Ыам ыйын 8 чыыһылатыгар Кыайыы 80 сылыгар анаан 80 ыччат 80км сүүрүөхтээхтэр. Чаачыгый диэн сиртэн Чурапчы нэһилиэгэр дылы сүүрэн кэллэхтэринэ оруобуна 80км буолар.
– Кэлэн иһэр Улуу Кыайыы 80 сылынан Чурапчы улууһун олохтоохторугар туох баҕа санааҕытын тиэрдиэ этигитий?
Бастатан туран, кэлэн иһэр үөрүүлээх-өрөгөйдөөх бырааһынньыкпытынан-Кыайыы 80 сылынан итиитик-истиҥҥик эҕэрдэлиибин. Баҕа санаабыт – биһиги ытык бэтэрээннэрбит, сэрии кэмин оҕолоро үйэлэрэ уһаатын. Үйэлэрэ уһууругар биһиги үлэбитинэн-хамнаспытынан кинилэри үөрдэ-көтүтэ туруохпут, онно дьулуһуохтаахпыт. Уонна саамай улахан баҕабыт диэн, анал байыаннай дьайыы тохтоон, күн сиригэр эйэ баар буоларыгар. Оҕолор, эдэр ыччат дойдугутун харыстаан, дойдугут историятын куруук үөрэтэ сылдьаргытыгар баҕарабын уонна дьоҥҥо-сэргэҕэ кэпсии сырдата туруҥ!
Ыам ыйын 7,8,9 күннэригэр Үбүлүөйдээх Кыайыы 80 сылын көрсөр тэрээһиннэр былааннарын Мария Филипповна бириэмэтин ууран туран сырдаппытын иһин барҕа махталбытын тиэрдэбит!
Макарова Арианна, Данилова Арияна
С.А.Новгородов аатынан
Чурапчы орто оскуолатын 10 кылаас үөрэнээччилэрэ