Биһиги биир дойдулаахпыт, көҥүл тустууга ССРС спордун маастарыгар кандидат, Саха өрөспүүбүлүкэтин үөрэҕириитин туйгуна, бэйэтин кылгас олоҕор оҕо тустуутун тренеринэн ситиһиилээхтик үлэлээн ааспыт Илья Анатольевич Солдатов бүгүн, муус устар 22 күнүгэр, төрөөбүтэ 55 сылын туолар. Бэйэтин үлэтинэн-хамнаһынан дьоҥҥо-сэргэҕэ үтүө өйдөбүлү хаалларбыт тренер туһунан чугас дьонноро, доҕотторо ахтан-санаан ааһаллар.
Александра Константиновна Барашкова, Саха Өрөспүүбүлүкэтин үөрэҕириитин туйгуна, педагогическай үлэ бэтэрээнэ:
– Илья Анатольевич миэхэ оҕом кэриэтэ этэ. Кини аҕата Анатолий Константинович Солдатов бииргэ төрөөбүт убайым буолар. Ылдьыыска бастакы кылааһы бүтэрэригэр мин үрдүк үөрэҕи бүтэрэн, Чөркөөх оскуолатыгар учууталынан анаммытым. Бырааппын бэйэбин кытта илдьэ барбытым. Онон алын кылаастарга Чөркөөх оскуолатыгар үөрэммитэ.
Ийэлээх аҕалаах, бииргэ төрөөбүттэрдээх оҕону дьонуттан араарар сыыһа диэммит дьонугар аҕалан туттарбытым. Дойдутугар кэлэн салгыы оскуолаҕа үөрэнэн, алтыс кылаастан Аммаҕа спортивнай оскуолаҕа тустууга үөрэнэ киирэн, элбэх күрэхтэһиилэргэ кыттан, кэлин тустуу тренерэ буолан тахсыбыта.
Ылдьаа 50 сааһыгар тиийбэккэ, 2019 сыллаахха ыарахан ыарыыттан олохтон туораабыта. Биир дойдулаахтара бырааппын умнубаттарыттан үөрэбин. Икки сыл субуруччу Дагестан өрөспүүбүлүкэтигэр Хасавюрт куоракка, үһүс сылын дойдутугар Эмискэ кини аатынан оҕолорго тустуу турнирын тэрийэн ыыталлар.
Мин бэйэм педагог киһи буоларым быһыытынан, Илья Анатольевич киэҥ көрүүлээх, бэйэтин санаатын, тылын-өһүн оҕолорго тиэрдэр, оҕолор ылынар тренердэрэ этэ диэн сыаналыыбын. Кини оҕо ис кыаҕын өтө көрөн дьарыктыыр педагог аайы бэриллибэт ураты дьоҕурдаах этэ. Илья Анатольевич үлэтигэр бэриниилээх тренер этэ. Биир сиргэ тохтоон турбакка, саҥаттан саҥа хайысхалары тобулара. Бииргэ үлэлиир тренер доҕотторун кытта “Эрэл” кулууп тэрийэн, бииргэ ситимнээхтик үлэлииллэрэ. Бэйэтин тиэргэнигэр сайыҥҥы лааҕыр үлэлэтэн, атын улуус оҕолорун, тренердэрин кытта оҕолорун тэҥҥэ биир сүбэнэн дьарыктыыллара. Кэлин уонча сыл устата тиһигин быспакка Дагестаҥҥа Хасавюрт куоракка оҕолорун илдьэн дьарыктыыр буолбута. Билигин тустууга уһуйбут, үөрэппит оҕолоро олоххо оннуларын булбут, идэлээх, үлэһит дьон, ыал аҕалара.
Киһи астына истэрэ диэн “биһиги тренербит Илья Анатольевич этэ” диэн киэн тутта, астына этэллэр. Быраатым барахсан бэйэтин кылгас олоҕун аатын ааттатар курдук олорон ааспыта.
***
Ньургун Валерьевич Иванов, өрөспүүбүлүкэтээҕи адаптивнай киин дириэктэрэ, көҥүл тустууга Аан дойдутааҕы кылаастаах спорт маастара, Саха Өрөспүүбүлүкэтин үөрэҕириитин туйгуна:
– Биһиги Илья Анатольевичтыын Амма 1 №-дээх орто оскуолатын бииргэ үөрэнэн бүтэрбиппит. Оҕо эрдэхпититтэн бииргэ улааппыт, бииргэ дьарыктаммыт, соҕуруунан хотунан бииргэ сылдьан күрэхтэспит, кэлин бииргэ үлэлээбит доҕорум буолар.
Көрдөххө сымнаҕас, элэккэй киһи курдук эрээри, тустуу көбүөрүгэр олус кытаанах, ирдэбиллээх, тустууга оҕолор харахтарын уматар, эрчийэр оҕолорун иннилэригэр чопчу сыалы-соругу сатаан туруорар, бэйэтэ этинэн-хаанынан билбитин барытын оҕолорго тириэрдэр тренер этэ.
Кини бүгүҥҥү эрэ күнүнэн буолбакка, үлэтин инники өттүн өтө көрөн, онно сыаллаан-соруктаан, сааһылаан үлэлиир биир уратылаах этэ. Уолаттара имигэс буолууларыгар улахан болҕомтотун уурара. “Эмис тустууктара акробатикаҕа күүстээхтэр” диэн ойуччу тутан бэлиэтииллэрэ.
Мин билигин бэйэм адаптивнай спорт киинин салайан олоробун. Адаптивнай спорт киинэ доруобуйаларынан хааччахтаах дьону дьарыктыыр. Спортка олимпийскай, паралимпийскай, сурдоолимпийскай кэрчиктэр киирэн, билигин ирдэбил сүрдээҕин улаатта. Саха сириттэн 9 сурдоолимпийскай чемпионнаахпыт. Доруобуйаларынан хааччахтаах дьону сүүмэрдээн олимпийскай көрүҥнэргэ дьарыктыыбыт. Кэнники сылларга анал байыаннай дьайыыларга сылдьан доруобуйаларын эчэппит дьоннорбутун кытта күүскэ үлэлэһэбит, паралимпийскай көрүҥнэргэ дьарыктыыбыт. Быйыл армрестлиҥҥа Россияҕа призёрданныбыт.
Доруобуйаларынан хааччахтаах дьону үөрэтэр уустук үлэ. Онуоха анал үөрэхтээх тренердэр бааллар. Спорт эйгэтигэр баҕалаах дьону кытта күүскэ үлэлэһэллэр. Бастатан туран, киһиэхэ хайаан да баҕа, дьулуур наада. Ол баар буоллаҕына, киһи спортка элбэҕи ситиһэр.
Илья Анатольевич тренер быһыытынан оҕолорго кыра эрдэхтэриттэн тустууга, олоххо дьулууру күүскэ иҥэрэр этэ.
***
Егор Петрович Скрябин, тустуу тренерэ, Саха Өрөспүүбүлүкэтин үөрэҕириитин туйгуна, Чапчылҕан, Амма:
– Илья Анатольевичтыын 1998 сылтан билсибиппит. Кини дойдутугар Эмискэ, мин ыаллыы сытар Сатаҕайга оҕолору дьарыктыырым. Ити кэмтэн ыла билсэн, бииргэ үлэлээн, элбэх турнирдарга кыттан наар бииргэ сылдьыбыппыт. Кэнники Аммаҕа спортивнай оскуолаҕа үлэлии киирбитигэр, кини кэнниттэн мин эмиэ Аммаҕа көспүтүм. Онтон ыла наар бииргэ үлэлээн-хамсаан сылдьыбыппыт.
Илья Анатольевич ырааҕы өтө көрөр киэҥ көрүүлээхтик, былааннаахтык үлэлиир тренер этэ. Кини дьарыгар саҥаттан саҥа көрүҥнэри арыйан дьарыктыыра. Творческай үлэ диэн айар, суруйар эрэ эйгэҕэ буолбакка, ити тустуу көбүөрүгэр эмиэ баар хайысха. Илья Антольевич оннук творческай үлэлээх тренер этэ диэн сыаналыыбын.
Кини дьарыгар оҕолор умсугуйан, ис истэриттэн интэриэһиргээн, баҕаран туран сылдьаллара. Көбүөргэ оҕолору кытта утаппыттыы үлэлиирэ. Биһиги бииргэ эрчийэн таһаарбыт уолбут Андрей Мидловец эдэрдэргэ Европа чемпиона буолбута. Быйылгы турнирга ииппит уолун быһыытынан кэлэн эдэр бөҕөстөргө маастар-кылаас ыытта.
Илья Анатольевич: “Бу уолаттар бары тустуук, чемпион буолбатахтарын да иһин дьоҥҥо туһалаах дьон дьоно буолан тахсыахтара”, – диэн этэрэ. Эппитин курдук, уолаттара идэ ылан, дьиэ-уот тэринэн, үлэһит дьон буолан, ким дойдутугар, ким күтүөт буолан атын сиргэ этэҥҥэ үлэлии-хамсыы сылдьаллар.
***
Михаил Михайлович Неустроев, Н.С. Захаров-Сахаачча аатынан Амматааҕы оҕо спортивнай оскуолатын Сулҕаччытааҕы филиалын тренерэ:
– Мин Илья Анатольевичка эрчийбит уолаттарын кытта саастыы киһибин. Оҕо сылдьан күрэхтэһиилэргэ көрөр этим. Эмис тустууктара сытыы-хотуу уолаттар этэ. Үөрэхпин бүтэрэн, тренер буолан дойдубар кэлэн, Илья Анатольевичтыын бииргэ үлэлээбиппит. Оҕо диэбэккэ, төттөрүтүн бэйэтин тэҥнээҕин курдук көрөн-истэн, сүбэлээн-амалаан, бэйэтин кытта илдьэ сылдьыбыта. Мин киниттэн элбэҕи иҥэриммитим.
Оҕо тустуутун сайдыыта тренер үлэтиттэн улахан тутулуктаах. Оҕону иитиитигэр тренер төрөппүккэ даҕаны, учууталга даҕаны көмөтө улахан. Илья Анатольевич эрчийэр уолаттарыгар ийэ, аҕа, учуутал, тренер оруолун толорон, бары өттүнэн санаатын ууран үлэлиирэ. Кини элбэхтик айанныыр тренер этэ. Тугу билэн-көрөн кэлбитин, тустууга туох саҥа хайысха киирбитин эдэрдэри кытта сатаан үллэстэр киэҥ көрүүлээх киһи этэ. Тренер быһыытынан үлэлиирбэр Илья Анатольевич курдук наставникка түбэспиппиттэн үөрэбин. Киниэхэ куруук махталлаахпын.
Эрчим НИКОЛАЕВ, IX кылаас,
В.М. Новиков-Күннүк Уурастыырап аатынан Эмис орто оскуолата, Амма