“Кэскил” медиа оскуола юнкордара Чурапчыга буолбут Оҕо аймах ыһыаҕын кэмигэр улуус баһылыгын Степан Анатольевич Саргыдаевы кытта көрсөн кэпсэттибит. Маҕаайы алааска оҕо аймах дьоллоох күлүүтүн ортотугар атах тэпсэн олорон, оҕо саас, ыра санаа, доҕордуу сыһыан, төрөөбүт дойду, ситиһиилээх киһи туһунан кэпсэттибит.
ЫРА САНААЛААХ КИҺИ СЫАЛЛААХ-СОРУКТААХ БУОЛАР
– Степан Анатольевич, эһиги хантан төрүттээххитий—уустааххытый? Төрөппүттэргит кимнээҕий?
– Мин төрөөбүт сирим Чурапчы улууһун Үрүҥ Күөл нэһилиэгэ. Аҕам география учууталынан үлэлээбитэ. Кэлин салайар үлэҕэ сылдьыбыта. Саха өрөспүүбүлүкэтин Бырабыыталыстыбатыгар кадры иитэн таһаарар департамент солбуйааччытынан үлэлээн, билигин пенсияҕа тахсан олорор. Ийэм иитээччи идэлээх. Олоҕун оҕо иитиитигэр анаан, Чурапчы нэһилиэгин «Кэскил» уһуйааныгар үлэлээн, пенсияҕа тахсыбыта. Ийэлээх аҕам билигин оҕолорун, сиэннэрин көрөн Дьокуускайга олороллор.
– Биһиги сааспытыгар сылдьан туох ыра санаалаах этигитий?
– Эһиги сааскытыгар сылдьан, оскуолабын бүтэрэн ханнык үөрэххэ киирэбин диэн толкуйдуур этим. Аҕам бастаан үлэтин учууталынан саҕалаабыт буолан, мин эмиэ экзамен туттаран, үөрэххэ киирэн педагогическай институту бүтэрбитим. Оттон кыра сылдьаммын тыа хаһаайыстыбатын үлэһитэ эбэтэр эколог буолуохпун баҕарар этим. Эколог буолан айылҕаны көрүөхпүн-истиэхпин наада диэн санаа миэхэ баара. Онтукам тосту уларыйан, учуутал буолан хаалбытым. Ханнык баҕарар киһи оҕо сааһыгар, эдэр сааһыгар, орто да сааһыгар ыра санаалаах буолуохтаах. Ыра санаалаах киһи сыаллаах-соруктаах буолар. Онон эһиэхэ олоххут устата ыра санаалаах буолун диэн этиэхпин баҕарабын.
– Үлэһит, үөрэхтээх киһи буолан бараҥҥыт оҕо сааскыт доҕотторун кытта төhө билсэҕитий? Кинилэр эһиги олоххутугар туох суолталаахтарый?
– Мин олохпор доҕотторум, дьиэ кэргэммин аахпатахпына, саамай улахан сабыдыаллаах дьонум буолаллар. Оскуолаҕа бииргэ үөрэммит, устудьуоннаабыт доҕотторбун кытта билиҥҥээҥҥэ диэри олус истиҥник билсэбит. 2027 сылга оскуоланы бүтэрбиппит 30 сылын бэлиэтиэхтээхпит. 25 сылбытыгар манна Маҕаайы алааһыгар түмсэммит ыһыахтаабыппыт. Эбээ, эһээ буолбут дьон 30 сылбытыгар аны сиэттэрбитин, оҕолорбутун илдьэ кэлэммит, көрсүөхпүт диэн былаанныыбыт. Кырдьык, ким доҕордоох – ол дьоллоох. Онон доҕотторгутун сыаналаан, кинилэринэн киэн туттун. Доҕотторгут үөрүүлэрин, хомолтолорун тэҥҥэ үллэстэр дьоһун дьон буолун. Доҕордуу сыһыан диэн салайааччы, дуоһунас диэн буолбакка, бу хардарыта ытыктабыл, убаастабыл.
– Аҕа саастаах көлүөнэттэн истибит, кинилэртэн өйдөөн хаалбыт сүбэҥ ханныгый?
– Мин эбээҕэ, эһээҕэ иитиллибит оҕобун. Эһээ оҕото этим. Кини: “Хаһан даҕаны албыннаама, дьон иннигэр чиэһинэй буол, кими да үөҕүмэ, эппит тылгын сыыска-буорга тэпсибэккэ инники хайысханы тутуһаҥҥын баран ис”, – диэн эппит тыллары миэхэ күүскэ иҥпиттэр. Олохпор тутуһар сүрүн сүбэм ити буолар. Киһи бэйэтин ининигэр, дьон иннигэр чиэһинэй буолуохтаах.
Маша СИБИРЯКОВА, Х кылаас,
С.К. Макаров аатынан Чурапчы гимназията
ОҔО ҮЙЭТИН БАТАР
– Степан Анатольевич, оҕо сааскыт саамай умнуллубат, өйдөөн хаалбыт түгэннэриҥ ханныгый?
– Сайын аайы эбэлээх эһэбэр сынньана барар этим. Оскуолаҕа үөрэнэ сылдьан “хаһан каникул буоларый?” диэн наһаа кэтэһэрим. Эбэлээх эһэбэр тиийэн оонньоон-көрүлээн, устудьуоннуохпар диэри оттоон-мастаан сылдьарым. Эбэлээх эһэбэр атаарбыт кэмнэрим – оҕо сааһым саамай умнуллубат түгэннэрэ.
– Эһиги санааҕытыгар, билиҥҥи кэм оҕолоро эһигиттэн туох уратылаахпытый?
– Оҕо үйэтин батар диэн этэллэрэ оруннаах. Олох сайдан аныгы үйэ оҕолоро төрүөхтэриттэн икки тылы тэҥҥэ билэ улатталлар. Бастатан туран – сахабыт тылын, иккиһинэн – нуучча тылын. Ону таһынан омук тылын билии – бу билиҥҥи кэм бэйэтин ирдэбилэ. Оҕолор ону бэркэ диэн өйдөөн туран, омук тылын үөрэтэллэр. Аныгы олох ирдэбилинэн, үчүгэйи, куһаҕаны араарарга кыра саастарыттан үөрэтэллэр. Онон эһиги, аныгы үйэ оҕолоро билиигит-көрүүгүт таһыма лаппа улахан. Мин санаабар, уратыбыт итиннэ сытар.
Лилия МАРКОВА, VIII кылаас,
А.П. Илларионов аатынан Хайахсыт орто оскуолата, Чурапчы
***
УЧУУТАЛЛАРБЫТ – ИККИС ИЙЭЛЭРБИТ
– Степан Анатольевич, эһигини оскуолаҕа үөрэппит учууталларгыт кимнээҕий?
– Ольга Петровна алын кылааска үөрэппит бастакы учууталым буолар. Онтон Чурапчыга көһөн кэлбиппэр алын кылааска салгыы Аграфена Дмитриевна, 5-тэн 9-ка диэри Татьяна Кононовна Матвеева, лиссиэйгэ киирбиппэр Любовь Ивановна Лаврентьева үөрэппиттэрэ. Учууталларбыт төрөппүт ийэлэрбит таһынан, оскуолаҕа иккис ийэлэрбит кэриэтэ дьон. Үөрэппит учууталларбар хас биирдиилэригэр куруук махталлаахпын.
– Үтүө санаа диэн тугуй, эһиги санааҕытыгар?
– Киһи олоҕор дьол уонна сор тэҥҥэ аргыстаһа сылдьаллар. Олох үчүгэйин батыһан, дьоҥҥо-сэргэҕэ төһөнөн үтүөнү баҕараҕын да соччонон дьол эйиэхэ төннөн кэлэ турар. Ол иһин бэйэм да оҕолорбор куруук этэбин, бүгүн эһиэхэ эмиэ этэбин – хас биирдии күҥҥүтүгэр, олоххут хас биирдии түгэнигэр, ийэҕитигэр, аҕаҕытыгар, эһээҕитигэр, эбээҕитигэр, доҕотторгутугар, эһигини тулалыыр дьонноргутугар махталлаах буолуҥ. Бэйэ-бэйэбитигэр үтүө сыһыаннаах буоллахпытына, үтүө санаа үксүү турар. Оттон куруук кыыһырса, өстөһө сылдьар буоллахпытына, куһаҕан куруук батыһа сылдьыа.
Карина СИВЦЕВА, VIII «А» кылаас,
Ф.Г. Охлопков аатынан Майа орто оскуолата, Мэҥэ Хаҥалас
КИИНЭ КИНИГЭНИ ААҔАРГА КӨҔҮЛҮҮР
– Степан Анатольевич, оҕо сылдьан кинигэни төһө ааҕар этигитий?
– Чиэһинэйдик этэбин, кинигэни батыһа сылдьан ааҕар оҕо буолбатах этим. Ол эрээри сөбүлээбит кинигэбин ис сүрэхпиттэн ылынан ааҕарым. Оҕо сылдьан саамай интэриэһиргээн аахпыт кинигэм – Иван Гоголев “Хара кыталык”. Аны Джек Лондон “Белый Клык” айымньытынан уһуллубут киинэни көрөн бараммын, дьиҥнээх кинигэтигэр суруллубута хайдах эбитий диэн тэҥнээн көрөөрү “Белый Клык” кинигэни наһаа сөбүлээн аахпытым. Онон киинэ кинигэни ааҕарга көҕүлүүр диэн этиэхпин сөп.
– Эһиги санааҕытыгар, төрөөбүт дойдуга таптал диэн тугуй?
– Төрөөбүт дойдуга таптал диэн бастатан туран, ийэҕэ, аҕаҕа махтал. Төрөөбүт дойдуга таптал бэйэҥ тиэргэҥҥиттэн, бу олорор мааны Маҕаайыбытыттан, сирбититтэн-уоппутуттан саҕаланар. Атын омук дойуларын хайгыырын хайҕаан эрээри, эһиги бэйэҕит нарын-намчы хатыҥнардаах дойдугутун, чиргэл тиит маскытын, төп-төкүнүк алаастаргытын таптыыр дьон буола улаатыҥ.
Алена НОЕВА, VIII кылаас,
С.Д. Флегонтов аатынан Хадаар орто оскуолата, Чурапчы
СИТИҺИНИ КИҺИ БЭЙЭТЭ ОҤОРОР
– Степан Анатольевич, саха киһитигэр сайын кэлиитэ, ыһыах биир саамай кэтэһиилээх кэрэ кэмнэрэ буолар. Сайын, ыһыах эһиэхэ туох суолталааҕый? Оҕо сылдьан ыһыаҕы төһө кэтэһэр этигитий?
– Тымныы, тыйыс айылҕалаах дьоҥҥо сайын кэлиитэ саамай кэтэһэр кэм. Ыһыах, алгыс, оһуохай, ыһыах үгэстэрэ, бүгүн Оҕо аймах ыһыаҕар көрбүт кымыс үрдүн охторуу – маны барытын биһиги норуот быһыытынан бэйэбитин кытта илдьэ сылдьыахтаахпыт. Ыһыаҕы төрүт үгэс быһыытынан тэрийэн ыытыы1990-с сылларга күүскэ киирбитэ. Ол иннинэ борустуой соҕустук ыытыллара. Сахалыы таҥаһы улаханнык кэппэт да этибит. Оччотооҕу кэмҥэ оҕолор ыһыахха спортивнай таҥастаах кэлэр этибит. «Адидас» диэн спортивнай көстүүмнээх, «Калифорния» диэн суруктаах бейсболкалаах буолааччыбыт. Билигин эһиги илин кэбиһэрдээх, бастыҥалаах, сахалыы таҥастаах олороргутун көрөр олус үчүгэй. Биһиги ыһыаҕы кэтэһэр этибит. Спорка чугас буоламмын, ыһыах күрэхтэһиилэригэр кыттар этим. Бирииспит наар мүһэ буолааччы.
– Ситиһиилээх киһи буоларга туох нааданый?
– Ситиһиини киһи бэйэтэ оҥорор. Ону оҥорорго эйиэхэ өй-санаа, үчүгэй үөрэх, үтүө доҕоттор уонна үлэ, элбэх үлэ наада. Ситииһини эйиэхэ ким да оҥорон биэрбэт – барытын бэйэҥ оҥороҕун. Холобур, спорт өттүгэр ситиһиилээх буоларгар эн бэйэҥ дьаныһан туран дьарыктаныахтааххын. Онуоха сүбэ-ама буолар тренерын, эйигин өйүүр-өйдүүр ийэҥ, аҕаҥ, чугас дьоннорун бааллар. Онтон атына – күүстээх эрчиллии, дьаныардаах үлэ – барыта бэйэҕиттэн тутулуктаах. Ситиһиилээх киһи буоларга кыһаллан үлэлиэххин наада. Оччоҕо эрэ ситиһии кэлэр.
Янис СЫСОЛЯТИН, VIII кылаас,
Лөгөй лиссиэй-интэринээт, Уус Алдан
***
Вадим Колесов видеота, ХI кылаас,
А.П. Илларионов аатынан Хайахсыт орто оскуолата, Чурапчы
Ити курдук Чурапчы улууһун баһылыгын Степан Анатольевич Саргыдаевы кытта олус үчүгэйдик кэпсэттибит. Бу күн олохпут биир умнуллубат түгэнэ буолла. Степан Анатольевичка бириэмэ булан биһигини кытта кэпсэппитигэр махтанабыт. Үлэҕэр ситиһиилэри баҕарабыт!