Сэтинньи 25 күнүгэр саха тылын, литературатын уонна култууратын учууталларын III Өрөспүүбүлүкэтээҕи сийиэһин чэрчитинэн АНА СС Гуманитарнай чинчийии уонна хотугу аҕыйах ахсааннаах омуктар проблемаларын институтугар «Оҕону чинчийэр үлэҕэ сыһыарыы ньымалара» өрөспүүбүлүкэтээҕи сэминээр ыытылынна.
Бу сэминээр үгүс учууталы түмтэ. Кэтэхтэн 66 киһи интернет ситиминэн холбонон уонна сийиэскэ кытта кэлбит дэлэгээттэр уопсайа холбоон 100-чэкэ истээччи буолла. Бу оҕону чинчийэр үлэҕэ сыһыарыы билиҥҥи кэмҥэ олус улахан суолталааҕын туоһуулуур. Мустубут учууталларга «Инникигэ хардыы» өрөспүүбүлүкэтээҕи научнай-практическай кэмпириэнсийэҕэ үлэлэһэр тыл, култуура үөрэхтээхтэрэ сүбэ ама биэрдилэр.
Егор Револьевич Николаев, тыл билимин хандьыдаата, саха тылын салаатын билим үрдүкү үлэһитэ. Инники 3 сыл иһигэр буолан ааспыт кэмпириэнсийэлэр түмүктүүр түһүмэхтэригэр ханнык улуустан хас оҕо кыттыбытын, ханнык тиэмэлэри үксүн чинчийбиттэрин туһунан кэпсээтэ. Ону таһынан, билиҥҥи кэмҥэ тыл билимин ханнык хайысхатыгар уонна ханнык тиэмэ ордук тоҕоостооҕун туһунан сырдатта. Ол курдук билигин чинчийэргэ тоҕоостоох тиэмэлэр:
- Кыраайы үөрэтиини кытта дьүөрэлээн тылы чинчийии;
- Нэһилиэк устуоруйатын чинчийии: олохтоох дьон тыла-өһө, сир-дойду ааттара, нэһилиэк аудио-видео кэллиэксийэтэ, уулуссалар ааттара;
- Биир барамай (экспонат) устуоруйата: тыл+култуура+устуоруйа;
- Суруйааччы олоҕун суоллаан;
- Архыып докумуонун сонордоһон;
- Айылҕа: тиэргэним эмтээх үүнээйилэрэ, хамсыыр харамай;
- Төрүт дьарык: харыс тыллар (булт-алт), биир ырысыап тула кэпсэтии о.д.а.
- Экспедиция.
Наталья Иннокентьевна Попова, тыл билимин хандьыдаата, саха тылын салаатын билим сүрүннүүр үлэһитэ. Үөрэнээччи тыллары тэҥнээн көрөр чинчийиилэрин сыаналааһын уопутуттан кэпсээтэ. Ол курдук, тыллары тэҥнээн көрүүгэ саҥа, кэрэхсэбиллээх хайысханан саха уонна монгол тылын тэҥнээн көрүү буолар. Саха тылыгар монгол тылыттан төрүттээх тыл үгүс.
Багдарыын Ньургун Сүлбэ уола, тыл билимин хандьыдаата, саха тылын салаатын билим үлэһитэ. Уруок тас өттүгэр оҕолорго ааттары үөрэтии туһунан сырдатта. Бэйэтин холобуругар, Амма улууһун Болугур нэһилиэгин түмэлигэр сопхуос саҕанааҕы сүөһү көрөөччүлэр сурунаалларын булан ол саҕанааҕы ынах-сүөһү ааттарын, дьүһүннэрин, саастарын, уратыларын туһунан бэлиэтэһиннэри булбутун кэпсээтэ. Бу курдук, түмэл экспонаттарыгар урукку ааттары булан чинчийэр үлэлэри таһаарыахха сөбүн эттэ.
Данилов Игорь Альбертович, социолингвистиканы чинчийэр киин билим алын үлэһитэ. Саха тылын социолингвистикалыы чинчийии тоҕоостооҕун бэлиэтээтэ. Социолингвистика – тыл үөрэҕин салаата. Аата этэрин курдук, социология уонна лингвистика ыпсыыларын быһыытынан үөскээбит билим. Ол иһин ити икки билим ньымаларын ордук туһанар, эбии этнология/антропология, социальнай психология, психолингвистика, политология уо.д.а. ньымаларын кыбытар. Тыл уонна уопсастыба хардарыта дьайсыыларын, ордук социальнай уратылар тылга сабыдыалларын, тылы ким, хайдах, ханна, тоҕо төһө туттарын, тыл бэлиитикэтин үөрэтэр.
Бу курдук, оҕо үөрэҕин таһынан чинчийэр үлэнэн дьарыгырарыгар туһаайыы, үөрэтии, сыһыарыы – оҕо инники олоҕор, киэҥ билии ыларыгар бастакы үктэл буолар. Үөрэхтээхтэр бары да кэриэтэ оҕо бэлэм үлэни кэпсииринээҕэр бэйэтэ интэриэһиргээн, тутан-хабан оҥорбута тута көстөр уонна ордук биһирэнэр диэн санаталлар.
Прокопий СОФРОНЕЕВ
keskil14.ru