Уус Алдан улууһун сэрии, тыыл бэтэрээнэ Иван Петрович Сыроватскай төрөөбүтэ 104 сыла
Биһиги аҕабыт Иван Петрович Сыроватскай 1921 сыллаахха Уус Алдан оройуонун II Өспөх нэһилиэгэр Петр Николаевич уонна Акулина Платоновна Сыроватскайдар диэн ыалга төрөөбүтэ. Бииргэ төрөөбүттэртэн 7 оҕо, киһи-хара буолан, сэрии, үлэ бэтэрээнэ ааты ылбыттара: Николай, Анна, Харитина, Елена, Дмитрий, Мотрена.
Эбээбит Өксүүнү, кыра уҥуохтаах гынан баран сүрдээх тэтиэнэҕин, сып-сытыы харахтааҕын, кырдьан баран, Бороҕон сыырын таах дабайарын өйдүүбүт. Былыргы дьон бары да, кытаанах эттээх-сииннээх буолан, сэриини, үлэни уйбуттара.
Аҕабыт төрөппүттэрэ кыра хаһаайыстыбалары холбооттооһун саҕана, 1934 сыллаахха, колхозка киирбиттэрэ. Аҕабыт 1940 сыллаахха Дүпсүн 7 кылаастаах оскуолатын үөрэнэн бүтэрбит. Аҕа дойду Улуу сэриитигэр барыан иннинэ, Дьокуускай куоракка ФЗУ-га подеревщик идэтин баһылаан, промкомбинакка үлэлээбит. Олоҕун туһунан үйэтин тухары ахтыылара уодаһыннаах, киһи өйүн-санаатын, уйулҕатын алдьаппыт уоттаах сэриини кытта сибээстээҕэ.
Кини олоххо олус дьулуурдаах, баҕалаах этэ. Ол иһин да сэрии хонуутуттан тыыннаах эргиллибитэ буолуо.
1942 сыл атырдьах ыйын 19 күнүгэр Чурапчы военкоматыттан Кыһыл Армия кэккэтигэр ыҥырыллар бэбиэскэни туппут. Сотору кэминэн сулууспалыыр чааһыгар, Даурия пограничнай станция чугаһыгар, 210-с дивизия 669-с артиллерийскай полкатыгар орудийнай номерынан сылдьыбыт.
1943 сыл олунньутугар арҕаа фроҥҥа сэриилэһэ барбыт. Казань куоракка кэлэн, 4 ыйдаах артиллерийскай полковой осуолаҕа үөрэммит, онно младшай сержант званиетын ылбыт. Онтон 1943 сыллаахха, Украинаҕа тиийэн, 228-с дивизия 653-с артиллерийскай полкатын 2-с батареятыгар орудийнай номерынан киириэҕиттэн уһун унньуктаах сэрии саҕаламмыт. Дьэ ити кэмтэн ыла, сынньалаҥа суох, икки өттүттэн харса хабыра суох, ынырыктаах, умнуллубат сэрии күннэрэ саҕаламмыттара.
Украина сиригэр, сэриилэһэ сылдьан, биир түгэҥҥэ, дөйөн, өйүн сүтэрэн баран, өйдөммүтэ, ытыс таһынар хараҥа, бииргэ сэриилэһэ сылдьыбыт дьоно ханна да суохтар үһү. Нэһиилэ, биир дьиэни булан киирэн, үссэнэн, тыыннаах хаалбытын ахтара, дьиэлээхтэргэ махтанара. Ол кэми хос сиэнэ Андрей уруһуйдаан үйэтиттэ.
Ол курдук, Сыроватскай И.П. Коршунов-Шевченскай тууһаайыыларынан сэриилэспитэ. Керчь куораты босхолоспут. Молдавияҕа Тирасполь куораты ылсыбыт. Днестр өрүскэ тиийбит. Онтон чаастарын ыйтан ордук кэмҥэ сынньаппыттар. Ол кэнниттэн Кишинев-Яссы туһаайыытынан Румыния границатыгар киирэн, Румыния киин куоратын Бухареһы босхолоон, кини улахан уулуссатын ортотунан сэриитин сэбин сүкпүтүнэн парадтаан турардаах. Онтон Венгрияны босхолуур кырыктаах кыргыһыыларга кыттыбыт. 1945с. олунньу ыйга Венгрия аатырбыт Баитон диэн күөлүн илин өттүнэн Чехословакия сиригэр сэриигэ киирбитэ. Кыайыы буолуо аҕыйах ый хаалбытын кэннэ, Чехословакияҕа ыараханнык бааһыран (өттүгүн снаряд оскуолката дьөлөн), Прага куоракка 5 ый госпитальга сыппыта. Брио диэн куоракка Кыайыы күнүн көрсүбүт. (Чехияҕа хос сиэнэ Андрей художник-дизайнер үөрэҕэр үөрэнэ сылдьыбыта). Ол кэминээҕи хаартысканы булан, сиэнэ уруһуйдаабытын манна көрдөрөбүт.
Туох баар Европа дойдуларын атаҕынан тэлэн, Германия Дрезден куоратыгар иккистээн бааһыран, үтүөрэн баран, Прага куорат таһыгар, атын артиллерийскай чааска, сулууспалыы сырыттаҕына, 1945с. бэс ыйын 26 күнүгэр, туох баар байыаннай техникаларын тиэйтэрэн, илин диэки айаннаппыттар. Польшанан, Белоруссиянан дойдутун арҕаа границатын туораан, Ис Монголия истиэптэригэр, аһаҕас платформаҕа байыаннай техникалар быыстарыгар олорон бэрт уһуннук айаннаан, 1945 сыл от ыйын 13 күнүгэр тиийбит.
Онон аны Квантунскай армияны үлтүрүтүһэ иккис сэриитигэр кыттар. Онтон 1945 сыл атырдьах ыйын 8 күнүгэр, сарсыарда 8 чааска, радионан В.М. Молотов улахан этиитин истээт, тута границаны туораан, ото-маһа суох киэҥ нэлэмэн истиэп устун орудиеларын массыыналарынан состорон, салгыы сэриигэ барбыттар. Кинилэр чаастара, Халгин Гол өрүһү туораан, Малай Хин Ган диэн сиргэ 1945 сыл сэтинньи 3 күнүгэр сэрии бүппүтүн истэн үөрбүт-көппүт. Онтон салгыы Владивосток Курильскай арыыларыгар 1947 сыл ыам ыйын 15 күнүгэр диэри 107 мм орудие хамандыырынан сулууспалаабыт. 1947 сыллаахха бэс ыйын 21 күнүгэр төрөөбүт дойдутугар төннөн кэлбит.
Икки сэриигэ наһаа уһуннук сылдьан, эрэй бөҕөнү көрөн, өйүгэр-санаатыгар наһаа оҕустарбыт эбит. Кини уҥуоҕунан наһаа улахана суох, сөп эттээх-сииннээх гынан баран, сэрии кэмигэр эдэрэ, саха киһитин быһыытынан өссө да ситэ-хото илик кэмэ буоллаҕа. Артиллерист буолан наар пушкалары состорууга сыратын биэрбитин, илистэрин кэпсиирэ.
Иван Петрович кэнники сылларга, Уус Алдан улууһугар ойуур хаһаайыстыбатын директорынан үлэлии сылдьан, уоттаах сэрии алдьархайын туһунан оскуола үөрэнээччилэригэр, эдэр көлүөнэ ыччакка ирэ-хоро кэпсээн, кинилэри патриотическай тыыҥҥа иитиигэ улахан кылаатын киллэрсибитэ.
Биһиги ийэбитин, Анна Николаевнаны, көрсөр кэмигэр Аҕа дойду Улуу сэриитин ааспыт, Дьокуускай куораттааҕы педучилищены уонна тыа хаһаайыстыбатын техникумун бүтэрбит, олоҕу билбит киһи этэ. Аҕабыт, доруобуйатынан сыыллыбатаҕа буоллар, эмиэ учуутал буолан, ийэбитинээн биир идэлээхтэр дэниэх эбиттэр. Биһиги бииргэ төрөөбүттэр үһүө этибит. Бырааппыт Ганя, кэргэннэнэн, Николай Гаврильевич диэн соҕотох уоллаах, ол уола кэргэннээх, оҕолордоох. Ганя бэйэтэ эдэр сааһыгар бу олохтон күрэммитэ. Бороҕоҥҥо сыыр анныгар лесхоз дьиэтигэр олорбуппут. Дьоммут кыра эрдэхпититтэн сүөһү көрүүтүгэр көмөлөһүннэрэллэр этэ: сүөһүнү аһатыы, уулатыы, от оттооһун, ньирэйдэри хааччахтааһын.
Аҕабыт үлэ чааһын кэнниттэн Быйды диэн Бороҕонтон 7 биэрэстэлээх сиргэ баран от охсоро. Ону биһиги баран мунньарбыт, бугуллары туруорарбыт. Кыһынын салаасканан Мүрүттэн уу баһарбыт, аҕабытын кытта муус ылсар, мас эрбэһэр буоларбыт. Аҕабыт биһигини бэрээдэккэ, эппиэтинэскэ, үлэһит буоларга үөрэппитэ. Саамай өрө тутара үөрэх этэ. Лесхозка директордыы сылдьан, суукка сэтээтэллиирэ, элбэх общественнай үлэнэн дьарыктанара, саахыматтыыра, оскуолаларга элбэхтэ, лесхоз форматын кэтэн баран, Улуу сэрии туһунан ахтыы оҥороро. Биһиги форматын наһаа астынар, байыаннай киһи курдук саныыр этибит.
Ийэлээх аҕабыт, киин сиргэ олорор буолан, балыстарын, бырааттарын атахтарыгар туруоран, үөрэҕи баһылаан, үөрэхтээх дьон буолалларыгар сүбэ-ама биэрэн, күүс-көмө буолбуттара.
Аҕабыт олус көнө, чиэһинэй этэ. Сэрии кыттыылааҕын быһыытынан куоракка дьиэ ылбатаҕа, тэрилтэтэ дьиэ тутан биэрбитин эмиэ ылбатаҕа, хоччоххой хомуньуус быһыытынан барбыта.
Ийэ дойдутун чиэстээхтик көмүскээбитин иһин Аҕа дойду сэриитин 1 степеннээх орденынан, Хорсунун иһин, Германияны, Японияны кыайыы иһин диэн мэтээллэринэн наҕараадаламмыта. Икки сэриигэ кыттыбытын туоһутунан «За отвагу» мэтээлинэн, кэлин «Орден Отечественной войны I степени», «100 лет В.И. Ленина», «Ветеран труда» уонна элбэх үбүлүөйүнэй мэтээллэринэн наҕараадаламмыта. Лесхозка 25 сыл эҥкилэ суох үлэтин иһин «XX лет службы в государственной лесной охране СССР» знагынан бэлиэтэммитэ.
Кыргыттара Л.И. Сыроватская,
СР үөрэхтээһинин туйгуна, СР үөрэҕириитин бэтэрээнэ,
Л.И. Григорьева, РФ уопсай үөрэхтээһинин бочуоттаах үлэһитэ,
педагогическай наука кандидата, доцент