«Уллуҥах да сири чугуйумаҥ»
Бу 1942 с. от ыйын 28 күнүгэр Иосиф Сталин таһаарбыт 227 №-дээх уурааҕа. Киһи аймах историятыгар саамай кырыктаах кыргыһыы Аҕа дойду Улуу сэриитин кэмигэр Сталинград куорат (билигин Волгоград) иһин буолбута. 200 күн устата – 1942 сыл от ыйыттан 1943 сыл олунньу 2 күнүгэр диэри салҕаммыт кыргыһыы Аҕа дойду Улуу сэриитигэр тосту уларыйыылары киллэрбитэ, сэбиэскэй норуот кыаҕын, тулуурун көрдөрбүтэ.
Сталинград иһин кыргыһыыга сэбиэскэй буойуттар геройдуу быһыыларын үйэтитэн, олунньу 2 күнэ Арассыыйаҕа Бойобуой албан аат күнэ бэлиэтэнэр. Сталинград 1945 с. ыам ыйын 8 күнүгэр Герой-куорат аатын сүкпүтэ.
I Наахараттан – уоттаах сэриигэ
I Наахара нэһилиэгиттэн 1941- 1945 сс. Аҕа дойду Улуу сэриитигэр 102 киһи ыҥырыллыбыта. Кинилэртэн 47-тэ сэрии толоонугар геройдуу охтубута. 55 киһи дойдуларыгар эргиллэн урусхаламмыт дойдуну өрө көтөҕүүгэ күүстэрин харыстаабакка үлэлээбиттэрэ.
Сталинград көмүскэлигэр
10-тан тахса тыһыынча саха саллаата кыттыыны ылбыта. Онтон биһиги нэһилиэкпититтэн – I Наахара нэһилиэгиттэн – сэттэ киһи кыттыбыта. Кинилэртэ 3-һэ сэрии толоонугар охтубута.
Михаил Тимофеевич Ильин,
рядовой, 833 стрелковай полка, п/п 907 ППС, байыаннай чааһа 100
1919 сыллаах төрүөх. Аармыйаҕа 1942 с. бэс ыйын 29 күнүгэр ыҥырыллыбыт. Сэриигэ ылбыт баастарыттан 1942 с. Сталинградскай уобаласка 39-с гв. медсанбатальоҥҥа тыына быстыбыт. Сталинградскай (Волгоградскай) уобалас Среднеахтубинскай оройуонугар Бурновка дэриэбинэтигэр «Огородник» холкуос саадын илин өттүгэр көмүллүбүт.
Леонтий Григорьевич Лебедев,
252-с стр. дивизия, 982-с полк, п/п 815, байыаннай чааһа 244
1909 сыллаах төрүөх. Аармыйаҕа 1942 с. от ыйын 29 күнүгэр ыҥырыллыбыт. 1943 с. тохсунньу 14 күнүгэр тыына быстыбыт. Сталинградскай уобалас Карповка сэлиэнньэтигэр көмүллүбүт.
Николай Самсонович Петров-II,
рядовой, 41 стрелковай полк
1908 сыллаах төрүөх. Аармыйаҕа 1942 с. атырдьах ыйын 20 күнүгэр ыҥырыллыбыт. 1942 с. кулун тутар 29 күнүгэр өлбүт. Сталинградскай (Волгоградскай) уобалас Городищенскай оройуонугар Паницино хуторга көмүллүбүт.
Тимофеев Ион Петрович
1908 сыллаах төрүөх. Аармыйаҕа 1942 с. атырдьах ыйын 18 күнүгэр ыҥырыллыбыт. Бастаан Забайкальеҕа, онтон Сталинград, Ленинград куораттары, Украинаны, Белоруссияны босхолооһуҥҥа сэриилэспит. Тимир суол байыаннай чааһыгар сулууспалаабыта. 1946 с. дойдутугар эргиллэн кэлбит. Аҕа дойду Улуу сэриитин II степеннээх уордьаннаах, «Сталинград оборонатын иһин», «Германияны Кыайыы иһин», «1941-1945 сс. Аҕа дойду Улуу сэриитин кэмигэр килбиэннээх үлэтин иһин» Сталин төбөлөөх мэтээллэрдээх.
Иннокентий Николаевич Александров
Аармыйаҕа 1941 с. от ыйын 14 күнүгэр ыҥырыллыбыт. Мальта станцияҕа байыаннай дьарыкка сылдьыбыт. 1942 с. олунньуга Сталинград куорат иһин кыргыһыыларга кыттыбыт. Илиитигэр бааһыран госпитальга эмтэнэн, дойдутугар эргиллибит. Холкуоска, кэлин сопхуоска үлэлээбит. «Бойобуой үтүөлэрин иһин», «Германияны Кыайыы иһин», «1941-1945 сс. Аҕа дойду Улуу сэриитин кэмигэр килбиэннээх үлэтин иһин» Сталин төбөлөөх мэтээллэрдээх.
Филипп Петрович Захаров
1915 сыллаах төрүөх. Аармыйапҕа 1942 с. ыҥырыллыбыт. Курскай Тоҕой, Дубно куорат иһин кыргыһыыларга сылдьыбыт. Дубно аннынан кырыктаах кыргыһыыга төбөтүгэр бааһырбыт. Өлөр өлүүттэн хамандыыра уонна табаарыһа быыһаабыттар. 40 хонук устата өйө суох сыппыт. 1945 с. дойдутугар эргиллибит. Аҕа дойду Улуу сэриитин II группалаах инбэлиитэ. Аҕа дойду Улуу сэриитин I степеннээх уордьаннаах, «Сталинград оборонатын иһин», «Германияны Кыайыы иһин» мэтээллэрдээх.
Петр Иванович Григорьев
1921 сыллаах төрүөх. Сталинград, Орел, Ленинград туһаайыытынан уоттаах сэрии толоонугар сылдьыбыт. Икки төгүл бааһырбыт. «Бойобуой үтүөлэрин иһин», «Германияны Кыайыы иһин», «1941-1945 сс. Аҕа дойду Улуу сэриитин кэмигэр килбиэннээх үлэтин иһин» Сталин төбөлөөх мэтээллэрдээх.
Ая АЛЕКСАНДРОВА, IX кылаас,
А.А. Пахомов аатынан Тиэлиги орто оскуолата, Мэҥэ Хаҥалас
Салайаачы Н.В. Пахомова, эбии үөрэхтээһин педагога