Олунньу 18 күнүгэр Үөһээ Бүлүү улууһун Дүллүкү нэһилиэгэр Саха өрөспүүбүлүкэтин Бырабыыталыстыбатын ааспыт 2024 сыл түмүктэрин отчуоттуур мунньаҕа буолла.
Отчуотуур бөлөх салайааччыта Транспорт уонна суол хаһаайыстыбатын миниистирэ Владимир Михайлович Сивцев. Бөлөх састаабыгар Виктория Александровна Захарова, СӨ үөрэҕин уонна наукатын миниистирин солбуйааччы, Сардана Васильевна Самсонова, СӨ үлэҕэ уонна социальнай сайдыыга министерствотын демография уонна дьиэ кэргэн политикатыгар департаменын салайааччытын солбуйааччы, Ульяна Егоровна Апросимов, СӨ олох-дьаһах коммунальнай хаһаайыстыбатын уонна энергетикаҕа министерствотын коммунальнай комплекс департаменын салайааччытын солбуйааччы, Сахаяна Афанасьевна Павлова, СӨ тыа хаһаайыстыбатын уонна ас-үөл политикатыгар миниистири солбуйааччыта бааллар. Улуустан Егор Дмитриевич Иванов, «Үөһээ Бүлүү улууһун баһылыгын бастакы солбуйааччы, Николай Николаевич Николаев, улуус Сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ, Мария Прокопьевна Васильева, киин балыыһа кылаабынай бырааһын солбуйааччы, Михаил Дмитриевич Сибиряков, социальнай сулууспа үлэһитэ, Кирилл Васильевич Гаврильев, тыа хаһаайыстыбатын управлениетын салайааччыта, Леонид Николаевич Огочонов, улуустааҕы үөрэх салалтатын начаалынньыгын бастакы солбуйааччыта бааллар.
Быраабыыталыстыба сыллааҕы үлэтин сиһилии сырдатар видео-отчуот кэнниттэн Владимир Сивцев улууспутугар, нэһилиэкпитигэр сыһыаннаах иһитиннэриилэри оҥордо. Ол курдук, өрүс уҥуоргу нэһилиэктэри гааһынан хааччыйар бырагырааммаҕа СӨ Ил Дархана Айсен Николаев илии баттаабытын, 2026 сылтан саҕалаан «Тамалакаан – Дүллүкү» магистральнай газопровод тардылларын, Дүллүкүгэ амбулатория тутуутун сайаапката дойду таһымыгар үлэлиир «Национальнай бырайыакка» 2028 сылга турарын эттэ. Дүллүкүгэ саҥа оскуола тутуутун докумуона көннөрүүгэ сылдьарын, 160 миэстэлээх оскуола бырайыагын оҥоһуллар үбүн улуус дьаһалтата көрбүтүн туһунан иһиттибит.
Салгыы нэһилиэк олохтоохторо араас эйгэҕэ сүрүн кыһалҕаларын ыйыталастылар, кэпсэтиигэ кытыннылар, баҕа санааларын этттилэр.Олохтоох дьаһалта тыа хаһаайыстыбатын специалиһа Николай Седалищев улууска мелиорацияҕа туох үлэтэ бара турарын ыйытыытыгар СӨ тыа хаһаайыстыбатын миниистирин солбуйааччы Сахаяна Павлова маннык эппиэттээтэ:
— «Мелиорация» тэрилтэ 7 филиаллаах. Онтон биирэ Үөһээ Бүлүүгэ баар. Кэккэ сылларга «Ороһу-Ньэгэдьээк» систиэмэҕэ үлэлээн кэллэ. Быйылгыттан өрүс уҥуоргу нэһилиэктэргэ сири таҥастааһыҥҥа болҕомто ууруллуо. 2024 сылга өрөспүүбүлүкэҕэ улуустар сайаапка биэрэннэр, 1000 гектар иэннээх сиргэ уу кутар систиэмэ тарҕанаары сылдьар. Ол 50% чэпчэтиилээх. Курааҥҥа олус туһалаах буолуоҕа. Бу сылларга «Программа кормопроизводства» үлэлээн кэллэ. Манна Үөһээ Бүлүү улууһа эмиэ кыттар. Былырыын бу программанан техника модернизациятыгар, сиилэс дьааматын оҥорууга, күрүө тутуутугар элбэх көмө оҥоһуллубута. «КТР» программа үлэлиир. Сайаапка түһэрдэххитинэ, дулҕа быһыытыгар, талаҕы быһыыга 50 %-наах субсидия көрүллэр.
Дүллүкүтээҕи ОДьКХ салайааччыта Михаил Тарасов кэтэх хаһаайыстыбаҕа субсидия туһунан ыйытыытыгар СӨ тыа хаһаайыстыбатын миниистирин солбуйааччы Сахаяна Павлова маннык быһаарда:
— Субсидия туһунан этэр эбит буоллахха, тыа хаһаайыстыбатын быйылгы үбүлээһинэ — 15,3 мөлүйүөн солкуобай. Сүөһү төбөтүн харчынан ылары эбэтэр үүт туттарары быйылгыттан нэһилиэк депутаттара олохтоох дьаһалта салалтатын кытта бэйэлэрэ миэстэтигэр быһаарар буоллулар. Тоҕо диэтэххэ, тыа хаһаайсытыбатын министиэристибэтэ тыа дьонун олохторо тубустун уонна миэстэтигэр түргэнник үп-харчы хамсаатын диэн бу боппуруос быһаарылынна. Маны сөпкө өйдөөн, бииргэ үлэлэһиэхтээхпит. РФ-ҕа кооперация ирдэнэр буоллар. Чааһынай киһи 39000 тыһ. солк. ылар эбэтэр 1л. үүтү 95 солкуобайга туттарар. Ыам ыйыттан балаҕан ыйыгар диэри биир ынахтан 150 тыһ. үүтү ыыр буоллаххытына, үүт туттарар ордук барыыстаах курдук буолан тахсар.
Дүллүкү орто оскуолатын дириэктэрэ Тихон Егоров ыйытыыта маннык этэ:
— Быйылгы үөрэх дьылыгар ОБЗР уонна үлэ уруоктара оскуолаҕа үөрэтиллэр буолла. Ол гынан баран, хааччыллыы өттүнэн мөлтөхпүт. Суоттаан көрдөххө, 800-тэн тахса тыһыынча наада буолар. Улууска 23 оскуола баар. Кабинеттары хааччыйыы хайдах барыай?
Виктория Захарова, СӨ үөрэх уонна наука миниистирин солбуйааччы:
— Бу сылга биһиги өрөспүүбүлүкэбит «Молодежь и дети» диэн саҥа бырайыакка кыттар. Итинэн сибээстээн, Федеральнай бюджеттан 43 мөлүйүөн көрүллэн турар. Бу суумма иһигэр 402 оскуоланы хаачыйыахтаахпыт. Ол аата биир оскуолаҕа 110 тыһ. солк. Ону таһынан, улуус үөрэҕириитэ эбэтэр олохтоох бүддьүөт оросхуоту үбүлүөн сөп.
Үөһээ Бүлүүтээҕи Киин балыыһа кылаабынай бырааһын солбуйааччы Марина Прокопьева олохтоохтор Дүллүкүгэ тоҕо балыыһа үлэлээбэтин туһунан ыйытыыларыгар маннык эппиэттээтэ:
— 2019-2020 сс. «Модернизация первичного звена» диэн ыытыллан, учаастак балыыһалара бары амбулаторияҕа көһөрүллүбүттэрэ, стационардар сарбыллыбыттара. Билигин Хоро балыыһата киин балыыһа отделениетын курдук буолар. Онно плановай ыарыһахтар сыталлар, онтон суһал көмөҕө наадыйааччы «Терапия 1» көһөллөр. 2-с терапия балыыһата эмиэ тохсунньуттан аһыллыбыта. Эһигини Хомустаах фельдшерэ, улуус кииниттэн терапевт быраас нэдиэлэҕэ биирдэ кэлэн көрөн бараллар. Дүллүкүгэ фельдшер вакансията баар. Быйыл Үөһээ Бүлүүгэ мэдиссиинэ кэллиэһин филиала арыллыаҕа. Онно олохтоох киһини фельдшер идэтигэр үөрэттэриэххитин сөп.
Маны сэргэ Дүллүкү нэһилиэгин баһылыга Николай Петрович Романов саҥа почта тутуутун боппуруоһун, сибээс, электроэнергия кыһалҕаларын эттэ, туруоруста.
Биһиги, медиа киин оҕолоро, өрөспүүбүлүкэҕэ, улууспутугар, нэһилиэкпитигэр грантовай өйөбүлүнэн үлэлиир бырайыактар бүгүҥҥү күҥҥэ хайдах-туох үлэлии олороллорун туһунан ыйыталастыбыт. Биһиги ыйытыыбытыгар Үөһээ Бүлүү улууһун баһылыгын бастакы солбуйааччы Егор Дмитриевич Иванов маннык эппиэттээтэ:
— Үөһээ Бүлүү улууһугар 2024 сыл түмүгүнэн эдэр ыалларга сертификат туттарылынна. Ол аата Федеральнай, Өрөспүүбүлүкэ уонна Үөһээ Бүлүү улууһун бюджетын үбүлээһининэн квартира, дьиэ ылыналларыгар көмөлөстүбүт. Тыа хаһаайыстыбатынан дьарыктанар дьоҥҥо кормопроизводство программатыгар 2024 сылга улууспутугар, Өрөспүүбүлүкэ Бырабыыталыстыбатын бырагыраамматын өйөбүлүнэн, 10 тыраахтыр ылан тарҕатан турабыт. Үүт туттарарга өрөспүүбүлүкэттэн 65 солк.,үүт тутааччы тэрилтэттэн 15 сол., улуустан эмиэ 15 сол. көрүллэр. Өссө эдэр учууталларга, быраастарга Правительство уонна Ил Дархан өйөбүлүнэн 4 квартира ылан олоробут. Атын улуустан кэлэн үлэлии сылдьар быраастарга 2 квартира, онтон 1 квартира психологическэй центр үлэһитигэр уонна учууталга биэрбиппит. 2024 сылга Ил Дархан Айсен Сергеевич өйөөһүнүнэн, психологический киин арыйдыбыт, онно икки саҥа үлэһит үлэлии кэллэ. Улууспутугар эбии 6 муниципальнай баһаарынай сулууспа арылынна. Уопсайа сулууспа 9 буолла, 54 саҥа үлэ миэстэтэ таҕыста. Бырабыыталыстыба өйөбүлүнэн, нэһилиэктэрбит туруорсаннар, 7,5 спорт инструкторын штата арылынна.
— Тыа сиригэр олороммут грантовай бырайыактарга хайдах кыттыахпытын сөбүй?
— СӨ Бырабыыталыстыбатын өйөбүлүнэн «Тыа сиригэр олоруҥ» диэн элбэх бырагырааммалар үлэлииллэр. «Эдэр дьиэ кэргэн», «Эдэр фермер» диэн бырагырааммаҕа кыттан 10 мөлүйүөҥҥэ диэри өйөбүлү ылыахха сөп. Барыта куонкуруһунан талыллан бэриллэр. Онон сөптөөх хайысханы талан кыттыахтарын сөп.
— Граны сөптөөхтүк туһанарга туох ирдэбиллэр баалларын билиһиннэриэххит дуо?
— Грант элбэх ирдэбиллээх. Ону биһиги үөрэтэн баран нэһилиэк дьаһалталарыгар сөпкө тириэрдэбит. Онно кытыннахтарына көмө бөҕөтө баар. Ол курдук, билигин ППМИ программатынан үлэ барарын бары билэҕит. Бу эмиэ грантовай систиэмэ буолар. Нэһилиэнньэ талбыт программатын Бырабыытылыстыба өйөөн, харчы көрөн, үлэ барарыгар көмөлөһөр.
СӨ Бырабыытылыстыбатын отчуотун истэн, элбэх кэпсэтии кэнниттэн Дүллүкү олохтоохторо сыллааҕы үлэ-хамнас хаамыытын биһирииллэрин биллэрдилэр. Отчуоту, кэпсэтиилэри истэн, биһиги олохпут бигэ туруктаах буоларын туһугар өрөспүүбүлүкэбит салалтата туох үлэни ыытарын уонна нэһилиэкпит дьоно кыһалҕатын хайдах туруорсарын биллибит-көрдүбүт.
Алина Санникова, X кылаас, Игорь Ан, VI кылаас,
«Эрчим» медиа киин Дүллүкү, Үөһээ Бүлүү