Аҕа дойду Улуу сэриитин толоонугар олохторун да
харыстаабатах дьоннорбутугар үйэлэргэ албан аат буолуохтун!
Өлөөн оройуонугар сэрии уотун ортотунан ааспыт фронтовиктартан биирдэстэринэн мин хос эһэм Петр Лазаревич Васильев буолар. Кини 1910 сыллаахха ыам ыйын 15 күнүгэр Бүлүү оройуонугар Кыргыдай нэһилиэгэр төрөөбүтэ. Аҕа дойду Улуу сэриитин иннинэ Сиэгэн Күөл базатыгар суотчутунан үлэлээбит.
Үлэ үөһүгэр түбүгүрэ сылдьан иккис дойду оҥостубут тапталлаах Ээйигэр бочуоттаах сынньалаҥҥа тахсыбыт. Оҕолоругар олорон сиэннэрин көрсүбүт, олоҕун үөрүүтүн тэҥҥэ үллэстибит.
Хос эһээм 1941 сыллаахха атырдьах ыйыгар Ийэ дойду көмүскэлигэр ыҥырыллыбыта. Бастаан Чита куоракка радист куурсугар үөрэммит. Онтон 1942 сыллаахха кулун тутар ыйга арҕаа фроҥҥа атаарыллыбыт.
Сэриигэ бастакы сүрэхтэниитин Сталинград куорат көмүскэлин кыргыһыытыгар ааспыт. Сталинград куоракка тиийбиттэригэр айаннаан кэлбит эшелоннарын тус-туспа чаастарга араартаан, сэрии хонуутугар ыыталаабыттара. Кини зенитнай артиллерияҕа радиһынан сылдьыбыт.
Сэрии кэмигэр хос эһэм сержант званиетын ылбыт. Ол кэнниттэн сэрии бүтүөр диэри отделениены хамаандалаабыт.
1942 сыллаахха Адольф Гитлер сэриилэрэ Сталинград куоракка атырдьах ыйын иккис аҥаарыгар ыкса чугас кэлбиттэр. Өстөөх сэриилэрэ Сталинград куораты түргэнник ылаары быыстала суох артиллериянан ытыалаабыттар. Артиллерийскай канонадаттан сир-дойду ньиргийэн олороро үһү.. Куораты өстөөх сөмөлүөттэрэ быыстала суох буомбалыыллара. Зенитнай артиллериялар ытыалаһыннара түүн даҕаны тохтообото.
Биирдэ өйдөөбүппүт истиэпкэ өстөөх сүүһүнэн тааҥкалара, ол кэнниттэн сатыы сэриилэрэ кимэн киирэн иһэллэрэ. Куорат хоту өттүттэн күүстээх атаака тэнийбитэ. Дьэ манна буолбута улахан кыргыһыы. Ити кыргыһыы бириэмэтигэр мин разведкаҕа сылдьаммын минометунан ытыалаһыы кэмигэр атахпар бааһырбытым. Онон бэйэбит санчааспытыгар госпитальга сытарга күһэллибитим. Уһуннук эмтэнэн үтүөрбүтүм. Сталинград кыргыһыыта биһиги кыайыыбытынан олунньу ыйга бүппүтэ. Бу улахан кыргыһыыга биһиги сэриилэрбит өстөөх саамай күүстээх чаастарын эргийэн ылан баран урусхаллаабыттара. Ол кэнниттэн Кубаҥҥа үс ый буолбуппут. Онтон Ростов-на-Дону куоратынан эргийэн Таганорокка, онтон Украина соҕуруу өттүнэн эргийэн Жданов, Херсон уонна Николаев куораттарынан Молдавия сиригэр тиийбиппит. Итиннэ Кишенев куоракка тохтоон пополнение (ол аата сэрии саҥа чаастара) ылбыппыт. Ити ааттаталаабыт куораттарбынан ааһарбытыгар элбэх кыргыһыыларга киирсибиппит. Маҥнай сэриигэ киирэргэ сүрдээх кутталлаах курдуга, онтон кэлин үөрэнэн хаалан олох даҕаны кыһаллыбат буолбутум
– хос эһэм Аҕа дойду Улуу сэриитигэр кыттыбытын туһунан итинник кэпсээн хаалларбыта баар.
Сэрии толоонуттан балтытыгар хаартыскатын ыыппыт.
Хаартыскатын кэннигэр маннык суруйбут: «Таптыыр балтым Бөдүөрэ! Көрө сылдьаргар күлүкпүн ыытабын. Быдан ыраах дойдуга, төрүөбүт дойдуну көмүскүүргэ сылдьар убайыҥ күлүгүн көрө сылдьаргар. Эн убайыҥ Бүөтүр. Чита куорат. Кулун тутар 16 күнэ 1942 сыл».
Хос эһэм салгыы Петр Лазаревич Европа дойдуларын босхолоспута. Румыния сиригэр Прут өрүһү туораан баран улахан утарсыыны көрсүбүттэр. Ити кэмҥэ Румыния хоруола бэйэтин дойдутун салайартан аккаастанан атын дойдуга күрээбит. Ол иһин Румыния сэриилэрэ немецтэргэ көмөлөспөт буолбуттара. Онон өстөөх биир союзнига Германияттан тэйбитэ. Румынияны ааһан аны Бузеу, Бухарест, Темир-Тау куораттарынан Венгрия сиригэр тиийбиттэр. Венгрияны босхолооһуҥҥа ордук Арад Мар, Дебрецерп уонна Будапешт куораттары өстөөхтөн босхолооһуҥҥа улахан хаан тохтуулаах кыргыһыыларга кыттыбыт. Ити кэнниттэн Австрия сиригэр чугаһаан эрдэхтэринэ өстөөх сэриилэрэ эмискэ утары кимэн киирэн биһиги сэриилэрбитин быстах кэмҥэ чугурута сылдьыбыттар.
Австрия сиригэр сэриилэһэн киирэн биир дэриэбинэҕэ тохтоон турдахтарына Кыайыы буолла диэн биллэрбиттэр.
Онтон хос эһэм сулууспалыыр чаастара Венаҕа киирбиттэр. Ол кэнниттэн кинилэри Венгрия столицатыгар Будапешка атаарбыттар. Манна кинилэр үс ый бэрээдэги олохтооһуҥҥа сылдьыбыттара.
1945 cыл алтынньы ый 20 күнүгэр Ийэ дойдутугар ытык иэһин толорон, демобилизацияланан дойдутугар айаннаабыта. Дьокуускай куоракка кэлэн баран Өлөөн оройуонугар Солоҕоон дэриэбинэтигэр радиһынан ананан кэлэн үлэлээбитэ. Сэрии кэнниттэн радиһынан 22 сыл үлэлээбит. Кини манна кэргэннэнэн, оҕолонон дьиэ-уот тэринэн олоҕун тиһэх күннэригэр диэри Ээйиккэ олорбута.
Кинилэр биэс оҕоломмуттара. Кинилэр олохторун сиэннэрэ, хос сиэннэрэ салгыыбыт. Хос эһэм Петр Лазаревич 1996 сыл бэс ыйын 6 күнүгэр 86 сааһыгар ыарахан ыарыыттан олохтон туораабыта. Көмүс уҥуоҕа Ээйиккэ хараллан сытар.
Хос эһэм бу орто дойдуга төрөөн, бэйэтин олоҕун чиэстээхтик олорон ааспыта. Өлөөн оройуонун Ээйик бөһүөлэгин олохтоохторо улаханнык убаастыыр этилэр. Ол иһин Ээйик биир улахан уулуссатыгар Петр Лазаревич Васильев аатын иҥэрбиттэрэ.
Хос эһэбинэн киэн туттабын, кини олорбут олоҕо, оҥорбут дьыалата биһиэхэ үтүө холобур буолар. Кини туһунан сырдык өйдөбүл куруутун тыыннаах буолуоҕа, куруутун өйдүөхпүт, саныахпыт, киэн туттуохпут. Кэм-кэрдии ааһан истэҕин аайы хос эһэм мэтээллэрэ, докумуоннара, хаартыскалара өйдөбүнньүк буолан, өссө күндүтүйэн иһиэхтэрэ.
Арсений ВАСИЛЬЕВ, VII «Б» кылаас,
Саха политехническэй лиссиэй, Дьокуускай
Салайааччы И.Н. Иванова, педагог-бибилэтиэкэр