Олунньу 6 күнүгэр Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бырабыыталыстыбата 2024 сылга ыыппыт үлэтин отчуота Эмис нэһилиэгэр Е.А. Захарова-Саха Күөрэгэйэ аатынан култуура киинигэр буолан ааста.
Отчуоттуур мунньах киирии чааһа Арассыыйа, Саха Өрөспүүбүлүкэтин, Амма улууһун өрөгөй ырыаларын бары сүһүөхпүтүгэр туран толорууттан саҕаланна.
Отчуоттуур бөлөх салайааччыта – СӨ экология, айылҕаны туһаныы уонна ойуур хаһаайыстыбатын миниистирэ Евгений Андреевич Перфильев. Бөлөх састаабыгар СӨ ветеринария управлениетын салайааччыта Игнатий Владимирович Колодезников, Уу ресурсатын Федеральнай агенствотын Өлүөнэ тардыытынааҕы салалтатын салайааччыта Петр Михайлович Аргунов, СӨ экономика министиэристибэтин Департаменын салйааччыта Евгений Николаевич Дедюкин, СӨ транспорт уонна суол хаһаайыстыбатын министиэристибэтин Департаменын салайааччыта Александр Петрович Данилов, СӨ экология, айылҕаны туһаныы уонна ойуур хаһаайыстыбатын министиэристибэтин ойуур хаһаайыстыбатын Департаменын салайааччытын солбуйааччыта Андрей Сергеевич Корнилов, СӨ экология, айылҕаны туһаныы уонна ойуур хаһаайыстыбатын министиэристибэтин экологическай сырдатыыга, ураты харыстанар сирдэр территорияларын дьыалаларын Департаменын кылаабынай специалиһын э.т. Елизавета Семеновна Иванова, СӨ култуура уонна духуобунай сайдыы министиэристибэтин судаарстыбыннай функциялары хааччыйар отдел салайааччыта Иван Иванович Прокопьев, СӨ доруобуйа харыстабылын министиэристибэтин кылаабынай специалиһа Александра Владимировна Уарова, СӨ промышленность уонна геология министиэристибэтин Департаменын салайааччытын солбуйааччыта Спиридон Спиридонович Соловьев, СӨ үөрэх сайдыытын хааччыйар тирэх киин дириэктэрэ Албан Иннокентьевич Стрекаловскай, СӨ тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтин «Саха ынаҕа» ГКП дириэктэрин солбуйааччыта Егор Иванович Посельскай бааллар.
2024 сыл түмүгүнэн өрөспүүбүлүкэҕэ ыытыллыбыт үлэни истэн баран, нэһилиэк олохтоохторо баар кыһалаҕалар тула боппуруостары көтөхтүлэр.
Ол курдук, ааспыт сыллааҕы отчуокка курдук, бастакы боппуруоһунан оскуола-саад тутуута турда.
Төрөппүттэр ааттарыттан өрөспүүбүлүкэ салалтатыгар аадырыстаммыт аһаҕас суругу Герой-Ийэ Туяра Петровна Устинова туттарда.
Маны таһынан олохтоохтор улахан дьон, оҕолор доруобуйаларын кэтээн көрөөһүн, саха тылын уруогун чааһын элбэтии, учуутал хамнаһын, сиртэн баайы хостуур тэрилтэлэр үлэлэрин, тыатааҕы элбээбитинэн ону бултааһын, аныгы кэм түөкүттэрэ киһини албынныыр, хабалаҕа ылар сиэрэ суох дьайыыларын, тыа сиригэр уоту араарыы туһунан ыйытыылары биэрдилэр.
Отчуоттуур мунньахха тыа сиригэр үлэлии кэлэр эдэр үлэһиккэ, бастатан туран, олорор усулуобуйатын быһаарыы турарын туһунан эттилэр. «Билигин төһө да олох сайдыбытын иһин, тыа сиригэр олорор кэккэ ыарахаттардаах. Ол иһин үөрэхтэрин бүтэрбит оҕолорбут киэҥ сирдэргэ, куораттарга үлэлии хааллалар», – диэн санааларын үллэһиннилэр.
Мунньах кэмигэр Егор Николаевич Кузьмин, Елена Ивановна Ларионова, Илья Петрович Кириллин экология өттүгэр ыытар үлэлэрин иһин, Саҥа дьыл кэмигэр ититэр ситимҥэ тахсыбыт саахалы туоратыыга үлэтин иһин ОДьКХ Эмистээҕи филиалын салайааччыта Степан Петрович Новиков, Олоҥхо ыһыаҕар көмөтүн иһин Анастасия Степановна Степанова улуус дьаһалтатын аатыттан бэлиэтэннилэр.
Отчуоттуур мунньах кэнниттэн СӨ экология, айылҕаны туһаныы уонна ойуур хаһаайыстыбатын миниистирин Евгений Андреевич Перфильевы көрсөн кэпсэттим.
– Евгений Андреевич, экологическай үлэни күүһүрдүүгэ биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр грантовай өйөбүл оҥоһуллуута хайдах ыытылларый?
– Грантовай үлэ хас да хайысханан ыытыллар. Федеральнай, өрөспүүбүлүкэ, улуус суолталаах Граннар бааллар. Ирдэбил быһыытынан, граннарга кыттыы болдьохтоох. Ол туһунан нэһилиэнньэҕэ иһиттинэрэр, биллэрэр үлэлэр киэҥник бараллар. Бу үлэҕэ ким баҕарар кыттыан сөп. Хайысхалара олус киэҥ. Грант уопсастыбаҕа баар кыһалҕаларга олоҕуран суруллан, онно үп-харчы көрүллэр. Бу суруллубут грант чахчы уопсастыбаҕа туһалаах, дьайыылаах буолуохтаах.
Биһиги өрөспүүбүлүкэбит дьоно-сэргэтэ экология хайысхатыгар грантовай үлэҕэ көхтөөхтүк кытталларын бэлиэтиэхпин баҕарабын. Амма улууһугар «Амма кэскилэ» оҕо хамсааһына үчүгэй холобуру көрдөрөр.
Грантовай куонкуруска ким баҕарар кыттыан сөп. Хаһан хайдах, ханна ыытылларын, туох ирдэбиллээҕин туһунан информацияны саайка киирэн көрүөххүтүн сөп. Бэйэҕит нэһилиэккитигэр сөптөөх хайысхалары талан, бырайыак суруйан, грантовай өйөбүлү ылан, нэһилиэккитигэр көмөлөһүөххүтүн сөп.
– Евгений Андреевич, Граны кыайан баран, отчуотун ыарырҕаталлар эбит. Манна эһиги тугу сүбэлиэххит этэй?
– Грант диэн государствоттан көрүллэр харчынан өйөбүл. Онон граны сөптөөхтүк туһаныы улахан эппиэтинэс. Бырайыак суруйарга оҥорбут былааҥҥын, үпкүн-харчыгын хайдах тыырбыккын, уопсастыбаҕа туох туһаны аҕалалыахтааххын, ситиһиэхтээх көрдөрүүлэргин – барытын толоруохтааххын уонна отчуоттуохтааххын. Холобур, чиэһинэйэ суох туһанааччы баар буоллаҕына, кини син биир бэрэбиэркэни ааһар. Ол иһин граны ылан баран үлэтин барытын аһаҕастык, чиэһинэйдик толоруохтааххын. Холобур, күөл ыраастааһыныгар грантовай өйөбүлү ылан баран тугу да гымматах, харчыгын атыҥҥа туһанарын – сыыһа. Онон грант ылан баран эн улахан эппиэтинэһи сүгэҕин, ол эппиэтинэс соруктарын сөпкө толоруохтааххын.
– Евгений Андреевич, биһиги нэһилиэкпитигэр ыытыллыбыт отчуот туһунан туох санаалааххытый?
– Бүгүн Эмис нэһилиэгин олохтоохторун кытта аһаҕастык кэпсэттибит. Баар кыһалҕалары чопчулаатыбыт. Олохтоохтор өттүлэриттэн киирбит ыйытыылар – бу барыта өрөспүүбүлүкэ инники сайдыытын кытта ситимнээхтэр. Ити кыһалҕалары быһаардахпытына, тыа сирин олоҕун тупсарар кыахтаахпыт.
Отчуоттуур мунньах түмүгүнэн, Эмис нэһилиэгин олохтоохторо СӨ Бырабыыталыстыбата 2024 сылга ыытан кэлбит үлэтигэр «үчүгэй» сыананы туруордулар.
Эрчим НИКОЛАЕВ, IX кылаас,
В.М. Новиков-Күннүк Уурастыырап аатынан Эмис орто оскуолата, Амма