Сахабыт сирин бастакы Бэрэсидьиэнэ Михаил Ефимович Николаев баара буоллар, 88 сааһын бэлиэтиэ этэ.
Михаил Ефимович киһини мөхпөтөр-эппэтэр даҕаны, киһи сүрүн баттатар салайааччыта этэ. Ол курдук, кини ытык-мааны, дьоһун киһи этэ. Аан бастаан 1990 сыллаахха Көр-күлүү тыйаатырын тэрийэр соруктаах, ону кэпсии-билиһиннэрэ, өйөбүл ылаары оччолорго Верховнай Сэбиэт Президиумун бэрэссэдээтэлигэр Михаил Ефимовичка киирбиппит. Ол киириибитин, Михаил Ефимович аппараатын эппиэттээх үлэһитэ, мин оскуолатааҕы хомсомуолум сэкэрэтээрэ Христина Егоровна Татаринова (Иванова) Михаил Ефимовиһы кытта кэпсэтэн, болдьоһон киллэрбитэ.
Михаил Ефимович биһигини болҕойон истибитэ уонна: «Биһиги билигин бэйэбит билэбит ханнык тыйаатырдаах буоларбытын, онон кытаатыҥ тэрийиҥ, үлэлээҥ. Тыйаатыргыт аатыгар хайаан даҕаны «национальнай» диэн тыл баар буолуохтаах», —диэбитэ. Биһиги атахпыт сири билбэт буола үөрэн-көтөн, долгуйан, дьоллонон тахсыбыппыт.
«Хайдах гынан саханы элбэтэбит?»
Биирдэ Михаил Ефимович приемнайыттан төлөпүөннээн, Бэрэсидьиэн ыҥырар диэн буолла. Эппит бириэмэлэригэр приемнайга киирбитим, опера ырыаһыта, Арассыыйа норуодунай артыыһа Иван Прокопьевич Степанов кэлэн олорор эбит. Онон, иккиэн Михаил Ефимовичка киирэр буолбуппут. Кабинекка киллэрбиттэригэр, Михаил Ефимович үлэ-хамнас туһунан кэпсэтэ олорон эмискэ ыйытта: «Хайдах гынан саханы элбэтэбитий?», — диэн. Мин соһуйан хааллым, ону эрэ ыйытыа диэбэккэ олордоҕум дии. «Эдэр ыаллар үлэлээх, үчүгэй хамнастаах уонна бэйэлэрэ бас билэр дьиэлээх буолуохтарын наада. Киһи усулуобуйалаах буоллаҕына эрэ оҕолонор уонна үлэтэ тахсыылаах буолар ээ», – диэни эрэ толкуйдаан эттим. Бэйэм 36 сааспар бас билэр дьиэлэнэн, үлэлииргэ усулуобуйаламмыппын санаан. Иван Прокопьевич туох диэн хоруйдаабытын өйдөөбөт эбиппин.
Көрү-күлүүнү сөбүлүүрэ
90-с сыллар бүтүүлэригэр, Михаил Ефимович ыҥырыытынан, Саха сирин Бэрэсидьиэнин Администрациятын уонна Бырабыыталыстыбатын үлэһиттэрэ Саҥа дьылы көрсөр үөрүүлээх киэһэлэригэр кэнсиэр көрдөрөн, күллэрэн-үөрдэн турардаахпыт. Кэнсиэрпит Саҥа дьыллааҕы харыйа тула оһуохайынан түмүктэммитэ. Михаил Ефимович көрү-күлүүнү сүрдээҕин сөбүлүүр, өйдүүр эбит этэ.
«Тугунан көмөлөһүөхпүн сөбүй?»
Биирдэ, 2001 сыллаахха тыйаатырбыт Киров уулусса 25-гэр дьиэлэнэн, Бырабыыталыстыба үп-харчы көрөн, дьиэбит ис-тас өттүгэр үчүгэй капитальнай өрөмүөнү ыытаммыт, тыйаатырбыт дьиэтэ аһыллыытыгар ыҥыра Михаил Ефимовичка киирэ сылдьыбытым. Онно ыҥырыы ылан, улаханнык үөрбүтэ: «Тугунан көмөлөһүөхпүн сөбүй?», — диэн ыйыппытыгар: «Биһиги судаарыстыбаннай тыйаатыр буолан, уон сыл ситиһиилээхтик, тахсыылаахтык үлэлээн кэллибит, ол тухары үтүөлээх артыыс уонна үлэһит диэн ааттаах дьоммут суохтар, култуура, ускуустуба эйгэтигэр сүүрбэттэн тахса сыл үлэлээбит үлэһиттэрдээхпит», — диэтим. Ону: «Сөп, докумуоннарда бэлэмнээн киллэриҥ», —диэтэ уонна: «Дьиэҕит аһыллыыта хаһан буоларый?», – диэн ыйытта. Ону мин: «Тохсунньу 14 күнүгэр, сүллүүкүттэр ойбонтон тахсан күннүүр кэмнэригэр», — диэтим. Онно Михаил Ефимович күллэ, чахчы ити этиибин сөбүлээбитэ сирэйигэр-хараҕыгар көһүннэ. Күлэ-күлэ: «Чэ, оччоҕуна сүллүүкүттэр таҕыстахтарына көрсүөхпүт, хайаан даҕаны эһиэхэ тиийиэм», — диэтэ уонна остуолга баар халандаарыгар бэлиэтэннэ.
Кырдьык, Михаил Ефимович тыйаатырбыт дьиэтэ аһыллыытыгар тиийэн кэлбитэ. Мин кабинеппар олорон, үтүөлээх ааттары туоһулуур үс дастабырыанньаҕа илии баттаабыта. Ону барытын Бэрэсидьиэн дьаһалтатын наҕараадаҕа салаатын салайааччыта Лидия Иннокентьевна Платонова илдьэ кэлэн баттаппыта. Михаил Ефимович ол илии баттыы олорон миигиттэн: «Уопсайа төһө харчыга тыйаатыргытын өрөмүөннээтигит?», — диэн ыйыппыта. Ону: «Икки мөлүйүөн сэттэ сүүс тыһыынчаҕа», — диэбитим. Ити кэмҥэ Бырабыыталыстыба бэрэссэдээтэлэ Василий Михайлович Власов кэлэн, үлэ-хамнас туһунан кэпсэтэн барбыттара. Тыйаатыр көрөр саалатыгар киирэн иһэн, саала иһэ сахалыы ис хоһооннонон оҥоһуллубутун көрөн, астынан саҥа аллайа түспүтэ.
Тыйаатыр дьиэтэ аһыллыытын дьоро киэһэтигэр, Михаил Ефимович биһиэхэ, тыйаатыр үлэһиттэригэр, көрөөччүлэригэр күндү ыалдьыт буолан сыанаҕа тахсан, үс үлэһиппитигэр үтүөлээх диэн бочуоттаах ааттары туоһулуур наҕараадалары туттарбыта уонна: «Мин өрөспүүбүлүкэ олохтоохторун кытта көрсүһэрбэр өрүү ыйытабын, «ким эһиэхэ гостуруолга кэлэ сылдьыбытай», диэн. Ону куруук Алексей Павлов тыйаатыра дииллэр. Онуоха мин, «биһиэхэ оннук тыйаатыр баар үһү дуо», диибин. Онно ээ, «Наара суохтар», «Наара суохтар», диэн хардараллар. Ити буолар — эһиги улахан ситиһиигит, үлэҕит үтүө түмүгэ», — диэн, биһиги айар үлэбитигэр олус улахан, үрдүк сыанабылы биэрбитэ.
Үтүө түгэн түстэммит эбит
Эмиэ 2001 сыллаахха, сайын Сунтаар Ыһыаҕар ыҥырыллан кэнсиэртии сырыттахпытына, Михаил Ефимович Бырабыыталыстыба бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Екатерина Сидоровна Васильеваны кытта Ыһыахха ыҥырыллан кэлбиттэрэ. Ыһыах аһыллыытыгар бочуоттаах ыалдьыттар буолан, Михаил Ефимовиһы уонна Екатерина Сидоровнаны кытта бииргэ кэккэлэһэ хааман түһүлгэҕэ киирбиттээхпит.
Бэрэсидьиэннээн бүтэрин саҕана, Саха тыйаатырыгар атаарыы курдук тэрээһин буолбута. Онно кини көмөтүнэн, өйөбүлүнэн тэриллибит тэрилтэ буоламмыт, сыанаҕа тыйаатырынан бары тахсан ис сүрэхтэн истиҥник махтаммыппыт. Онно мин үрдүк сыанаттан: “Биһиги тыйаатыр Саха сирэ суверенитет ылыытын туоһута, хараҥаччыта буолабыт. Суверенитет ылыллан, биһиги тыйаатырбыт күн сирин көрбүтэ. Биһиги тыйаатырбыт баарын, үлэлиирин, көрөөччү иннигэр тахсарын тухары суверенитет кыайыытын туоһута буолан, үлэлии-хамныы, айа-тута сылдьыахпыт”, — диэн эппитим. Уонна саалаҕа сүүрэн түһэн, Михаил Ефимовичка тыйаатыр өйдөбүнньүк бэлэҕин туттарбытым. Онно кини илии тутуһан туран: “Сарсын күнүс биир чааска миэхэ кэлэ сылдьаар эрэ”, — диэбитэ.
Сарсыныгар эппит чааһыгар киниэхэ кабинетыгар киирбитим, улахан баҕайы глобус иннигэр, тугу эрэ толкуйдуурдуу көрөн турар эбит этэ. Остуол тула олорбуппутугар, сэкэрэтээрэ чэй киллэрэн биэрбитэ. Чэй иһэ-иһэ кэпсэтэ олорон, эмискэ: “Эйиэхэ норуодунай артыыс аатын иҥэрэр буоллубут. Миниистиргиттэн ыйыппыппар, “пойдет” диэтэ”, — диэн, олус соһуччу үтүмэн үөрүүлээх сонуну иһитиннэрдэ.
Сотору соҕус буолаат, Михаил Ефимович “норуодунай артыыс” бэлиэтин туттара, тыйаатыргытыгар бэйэтинэн тиийэр үһү диэн буолла. Долгуйуу, бэлэмнэнии бөҕө буола түстүбүт. Тыйаатырга кэлэринэн уонна Бэрэсидьиэннээн бүтэринэн сибээстээн, үчүгэйдик, өйдүү-саныы, кэлин кэрэ кэпсээн оҥосто сылдьар гына киһилии иһирэхтик махтаныаххайыҥ диэн буолла.
Михаил Ефимович тыйаатырга киирээтин кытта, «Наара суохчааннар» диэн оҕолорго устуудьуйабыт иитиллээччилэрэ сибэкки дьөрбөтүн утары уунан үөрэ-көтө көрүстүлэр. Михаил Ефимович оҕолор быыстарыгар туран хаартыскаҕа түстэ. Онтон тыйаатыр көрөр саалатыгар киллэрэн, бастакы эрээккэ олортубут. Сыанаҕа бастаан оҕо устуудьуйатын иитиллээччилэрэ Михаил Ефимовичка анаан хоһоон ааҕан, ырыа ыллаан махтаннылар, онтон тыйаатырга үлэлии киириэхтээх устудьуон оҕолорбут махтал тылларын эттилэр. Онтон дьэ биһиги тыйаатыр артыыстара махтанныбыт. Онон тыйаатыр үс көлүөнэтэ көһүннүбүт, тыйаатыр инники кэскиллээҕин көрдөрдүбүт. Ол кэнниттэн Михаил Ефимович сыанаҕа тахсан, гостуруолга сылдьарга диэн анаан, өрөспүүбүлүкэ аатыттан «Газель» микроавтобуһу бэлэхтиирин туһунан биллэрэн, үтүмэн үөрүүбүтүн өссө үрдэттэ. Дьоро киэһэ «Гулистан аптаах саада» диэн оҕолорго аналлаах остуоруйа испэктээкилбитин көрдөрүүнэн түмүктэммитэ. Мин ити испэктээкилгэ сүрүн оруолу — Мукра диэн ааттаах уолу оонньуурум. Кэлин, сыллар ааспыттарын кэннэ өйдөөтөхпүтүнэ, оҕолорго уонна ыччаттарга аналлаах тыйаатыр буоларбытын түстээбит үтүө түгэн буолбут эбит.
Сүдү, дьоһун саха саарына
2002 сыллаахха, Михаил Ефимович 65 сааһын Былатыан Ойуунускай аатынан Саха академическай тыйаатырыгар бэлиэтээбитэ. Ол дьоро киэһэтин мин уонна Бырабыыталыстыба бэрэссэдээтэлинэн үлэлээбит Василий Михайлович Власов иилээн-саҕалаан ыыппыппыт.
Сахабыт сирин бастакы Бэрэсидьиэнэ Михаил Ефимович Николаев “Наара суохтар” судаарыстыбаннай национальнай эстрада миниатюраларын тыйаатырын, кэлин Саха Өрөспүүбүлүкэтин Үүнэр көлүөнэтин судаарыстыбаннай тыйаатыра буолбут тыйаатыр тэриллиитигэр көмөтүн иһин, улахан өйөбүл, тирэх буолбутугар махталбыт муҥура суох. Улахан уонна сүдү, дьоһун саха саарынын кытта дьылҕам алтыһыннарбытынан сэмэйдик киэн тутта саныыбын.
Саха сирин култуурата уонна ускуустубата Аан дойду таһымыгар тахсыыта бастакы Бэрэсидьиэммит ырааҕы өтө көрөр былааннаах үлэтин түмүгэ уонна кыайыыта буолар. Кини кыһамньытынан саха сахатынан киэн туттар, төрөөбүт төрүт тылбытынан көҥүл саҥарар буолбута, санаабытын сайа этэр кыахтаммыппыт.
Алексей Павлов,
Арассыыйа култууратын үтүөлээх үлэһитэ, СӨ норуодунай артыыһа, Арассыыйа “Култуураҕа уонна искусствоҕа үтүөлэрин иһин” уордьанын кавалера, Федор Волков аатынан Арассыыйа Бырабыыталыстыбатын бириэмийэтин лауреата, Бүтүн Сойуустааҕы эстрада артыыстарын күрэҕин лауреата, СӨ култууратын уонна искусствотын бочуоттаах үлэһитэ, СӨ ыччакка бэлиитикэтин туйгуна, Саха хомсомуолун бириэмийэтин лауреата, Анемподист Софронов-Алампа аатынан норуот бириэмийэтин лауреата, Бүлүү улууһун, Бүлүү улууһун 1 Күүлэт нэһилиэгин, Чурапчы улууһун Хайахсыт нэһилиэгин ытык киһитэ.
keskil14.ru