«Алаас ааттаах, дойду сурахтаах» дииллэринии хас биирдии улуус, нэһилиэк холобур буолар үтүө дьонноох буолар. Бэс ыйын 24 күнүгэр 2№-дээх СӨ Бырабыыталыстыбатын дьиэтин аактабай саалатыгар СӨ норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ, СӨ Бочуоттаах тутааччыта, Уус-Алдан, Горнай улуустарын бочуоттаах олохтооҕо, СӨ Ытык кырдьаҕастарын Үрдүкү сэбиэтин чилиэнэ, Уус-Алдан муниципальнай оройуонун 2003-2008 сс. аҕа баһылыгынан үлэлээбит Иннокентий Васильевич Бочкарев икки кинигэтин биһирэмэ буолан ааста.
Иннокентий Васильевич Бочкарев — өйүнэн-санаатынан, сүрэҕинэн, үлэтинэн, олорор олоҕунан дьиҥ патриот киһи. Дойдум, өрөспүүбүлүкэм, улууһум туһа диэн бэриниилээх, кыһамньылаах, таһаарыылаах үлэтэ ону бэркэ диэн туоһулуур.
Уус-Алдан Дьоруойдар дойдулара диэн аатырыан аатырар, сураҕырыан сураҕырар. Иннокентий Васильевич 2003-2006 сс. Уус-Алдан улууһун баһылыгынан үлэлии олорон биир дойдулаахтарын ааттарын үйэтитиигэ күүскэ үлэлээбитэ. Бу кэмҥэ кини «Уус-Алдан Дьоруойдар сирдэрэ» бырайыагы олоххо киллэрэн, улууска Дьоруойдар аллеяларын тутары ситиспитэ. Ол саҕана Уус-Алдан аҕыс Дьоруойдааҕынан биллэрэ. Билигин тохсус Дьоруойунан аан дойду үрдүнэн хорсун быһыытынан биллибит «Алеша» танк экипаһын оператор-наводчига Алексей Михайлович Неустроев буолар. Киниэхэ 2023 с. Арассыыйа Дьоруойун аата иҥэриллибитэ. Онон билигин Уус-Алдан улууһа тоҕус Дьоруойдаах дойду.
«Ыччаты патриотизмҥа иитиигэ наһаа дьарыктаммыт киһибин. Ол курдук, Горнайга 1986 с. улахан пааматынньык туруорбуппут, билигин нэһилиэк ытык сирэ, дьон сөбүлээн сылдьар скверэ буолан турар. Ону тэҥэ Уус-Алдаҥҥа баһылыктыы сылдьаммын, аҕыс Геройдаах улууспутугар республикаҕа бастакынан Геройдар аллеяларын туппуппут. Онтон салгыы бу аллея хайаан даҕаны оҕону, ыччаты иитиигэ туһалаатын диэн санааттан, улууспутугар 2006 с. дьаһал таһаараммыт Уус-Алдан улууһун Геройдарын күнэ диэн олохтообуппут. Бу улахан суолталаах бэлиэ түгэн, билигин кыралыын-улаханныын сыл аайы бэлиэтиибит. Девиһэ «Геройдар курдук геройдуу үлэлиэххэ» диэн. Онтон Геройдар күннэрин олохтообуппут кэннэ, биир сыл буолан баран В.В. Путин Россияҕа Аҕа дойду Геройдар күннэрин бэлиэтиир күнү олохтообута», — диэн Иннокентий Васильевич кэпсиир.
Билигин хас сылын аайы балаҕан ыйын 25 күнүгэр Уус-Алдан улууһугар Геройдар күннэрэ бэлиэтэнэр.
Бу дьыл муус устар 3 күнүгэр Иннокентий Васильевич 75 сааһын томточчу туолла. Кини ытык сааһыгар дириҥ ис хоһоонноох олоҕу олорон кэллэ. Киһи быһыытынан үтүө майгылаах, үлэҕэ бэриниилээх, ылсыбыт дьыалатын тиһэҕэр тиэрдэр салайааччы, общество интэриэһин үрдүктүк тутар, дьон-норуот туһа диэн санаанан салайтаран үлэлиирин биһирэмҥэ кэлбит үөлээннээхтэрэ, биир кэмҥэ бииргэ алтыспыт дьоно этэн аһардылар.
Иннокентий Васильевич бэйэтэ тутуу үөрэхтээх, Алдан политехническэй техникумун 1971 c. үөрэнэн бүтэрбитэ. Үлэтин Дүпсүҥҥэ «Октябрь» колхуостан саҕалаабыта. 1974-1980 сс. Дьокуускайга «Якутмежколхозстрой» холбоһукка үлэлээбитэ. Бу кэмҥэ кини СГУ инженернэй-техническэй факультетын үөрэнэн бүтэрэр. 1983-1991 сс. «Атамай», «Дүпсүн» сопхуостарга киэҥ далааһыннаахтык үлэлээбитэ. Биһирэмҥэ кэлбит дьон оччотооҕу кэмнэри ахтан-санаан аастылар уонна хайдах 33 саастаах эдэркээн киһини биэс нэһилиэги холбуур улахан сопхуоска эрэнэн, итэҕэйэн анаабыттарын сөҕөн-махтайан, бэлиэтээн эттилэр.
Ол туһунан Иннокентий Васильевич бэйэтэ ахтан аһарда: «Горнай улууһун дьоно-сэргэтэ миигин сүрдээх үчүгэйдик ылыммыттара, олус үчүгэйик таһаарылаахтык үлэлээбиппит. Сүөһү иитиитин хаһаайыстыбата барыта тупсубута. Сүөһү орто ыйааһына 330 киилэҕэ тиийбитэ. 1700-1800 л үүтү ыан, былааны куоһарар этибит. Ити элбэх үлэттэн тахсар: элбэх сүөһү аһылыгын бэлэмниэххэ, үлэ тэрээһинин тупсарыахха, дьон үлэтин тэрийиэххэ, дьон олорор усулубуйатын тупсарыахха наада. Итиннэ саамай кыайбыппыт диэн — бэдэрээд ньыматынан үлэлиири ситиспиппит, ол аата туох баар ыанньыксыттар, сылгыһыттар, табаһыттар, отчуттар, оту-маһы тиэйэр дьон, бары, бэдэрээдинэн үлэлээммит таһаарыылаах үлэни ситиспиппит».
Иннокентий Васильевич Бочкарев 1999 с. Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бастакы Бэрэсидьиэнэ М.Е. Николаев ыйааҕынан «2000 үтүө дьыала» өрөспүүбүлүкэтээҕи хамсааһынын ведомстволар икки ардыларынааҕы ситэриилээх дирекциятын дириэктэринэн анаммыта. Бу дуоһунаска кини талааннаах тэрийээччи уонна государственнай деятель быһыытынан биллибитэ. Иннокентий Васильевич салалтатынан бу хамсааһын өрөспүүбүлүкэ бары улуустарын уонна куораттарын хаппыта. Бу бырагыраама үлэлиир сылларыгар тыһыынчаттан тахса социальнай суолталаах объектар тутуллубуттара.
Иннокентий Васильевич бу дуоһунаска үлэлээбит ситиһиилэрэ өрөспүүбүлүкэ инники сайдыытыгар бигэ акылааты уурдулар уонна дьоһун суолталаах суолу арыйдылар. 2020 сыллаахха Ил Дархан Айсен Николаев көҕүлээһининэн хамсааһын сайдыы саҥа саҕахтара ылыллыбыта: «Төрөөбүт нэһилиэгим уонна куоратым» олохтоохтор кыттыылаах гражданскай көҕүлээһиннэри өйүүр үтүө дьыала хамсааһына өрөспүүбүлүкэтээҕи бырайыакка холбоммута. Оттон хамсааһын ыытар бары тэрээһиннэрэ өрөспүүбүлүкэ сайдыытын бырагырааматыгар киирбиттэрэ.
«Мин үлэлээн бүтэн бараммын толкуйдуур этим, бииргэ үлэлээбит дьоммун хайаан даҕаны ааттарын үйэтитиэххэ, үлэлэрин сурукка-бичиккэ киллэриэххэ диэн. Биэнсийэҕэ тахсаат бу манан күүскэ дьарыктаммытым. Үлэлээбит «Атамай», «Дүпсүн» сопхуостарын үлэһиттэрин туһунан кинигэ таһаарбытым, икки кинигэ иккиэн 600 сирэйтэн тураллар. Аны сайылыктарга үлэлээбит дьоннор ааттарын үйэтитэр санааттан мемориальнай пааматынньыктары олоххо киллэрбиппит. Бу ыччаты иитиигэ эмиэ улахан суолталаах сүҥкэн үлэ», — диэн этэр Иннокентий Васильевич.
Туруу үлэһит, дьиҥ патриот Иннокентий Васильевич Бочкарев «Үтүөнү түстээбит, алгыстаах олоҕум» уонна «Родная земля – хранительница памяти» кинигэлэрэ үлэҕэ таптал, бэриниилээх буолуу үтүө холобурун көрдөрөр. Кинигэлэр Улуу Кыайыы 80 сылыгар, дойдуга Аҕа дойдуну көмүскээччи, Саха сиригэр Ийэ дойдуну көмүскээччи сылларыгар тахсыбыттара икки бүк өссө суолталанан биэрдэ.
Кинигэ биһирэмигэр Ил Түмэн Бэрэссэдээтэлэ Алексей Ильич Еремеев, СӨ норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ, «Доҕордоһуу» уонна «За пользу Отечеству» уордьаннар кавалердара Матвей Васильевич Мучин, СӨ Ытык кырдьаҕастарын Үрдүкү сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ Юлия Николаевна Григорьева, СӨ бэтэрээннэрин Сэбиэттэрин бэрэссэдээтэлэ Вильям Очирович Иванов, СӨ Ытык кырдьаҕастарын Үрдүкү сэбиэтин чилиэнэ, дьиэ кэргэн педагога Любовь Семеновна Аргунова, СӨ Идэлээх сойуустарын федерациятын бэрэссэдээтэлэ Николай Дегтярев, СӨ физическэй култууратын уонна успуордун миниистирин бастакы солбуйааччы Гаврил Мохначевскай уонна да атын ыҥырыылаах ыалдьыттар кыттыыны ыллылар.
Бу бэлиэ күн ыччат наставнигар Иннокентий Васильевичка Бастыҥнар хамсааһыннара эрэгийиэннээҕи салаатыттан Александр Кузьмин «Бастыҥнар настаабынньыктара» диэн бэлиэни туттарда. СӨ ыччат дьыалатын уонна социальнай алтыһыытын министиэристибэтиттэн Айыллаан Винокуров «Бочуоттаах настаабынньык» анал знагынан бэлиэтээтэ.
Анна СЛЕПЦОВА.
Ааптар хаартыскалара.
keskil14.ru