С.Д. Флегонтов аатын сүгэр Хадаар орто оскуолатын музейын Елена Семеновна Харитонова салайар. Оскуолабыт музейыгар Улуу Кыайыыга анаммыт экспонаттар кичэллик хараллан тураллар. Кинилэр хас биирдиилэрэ ааспыт олох историятын туһунан кэпсииллэр.
Аҕа дойду Улуу сэриитэ биһиги нэһилиэкпитин кытта ситимин туһунан кэпсиир летопись баар. Ол туһунан Елена Семеновнаны кытта кэпсэттибит.
– Бу Аҕа дойду Улуу сэриитигэр, үлэ, фроннарыгар сылдьыбыт, көмүс уҥуохтара сэрии толоонугар букатыннаахтык хаалбыт Хадаар нэhилиэгин дьонун аатын үйэтитэр летопись буолар. Бу матырыйааллары тыыл ветерана Егор Васильевич Харитонов 55 сыл устата хомуйан оҥорбута, – диэн кэпсиир Елена Семеновна.
Егор Васильевич Харитонов 1926 сыллаах төрүөх. Уорҕа начальнай оскуолатын 1942 сыллаахха бүтэрбит. 1953 сыллаахха педучилищены бүтэрбит. Кэлин киномеханик куурсугар үөрэммитэ уонна пенсияҕа тахсыар диэри механигынан үлэлээбитэ. Коммунистическай үлэ ударнига, Х Пятилетка ударнига, ССРС кинематографиятын туйгуна, Саха сирин киинэтин ветерана.
– Егор Васильевич 55 сыл устата олус улахан үлэни оҥорбута. Хадаартан сэриигэ барбыт саллааттар ааттарын булан, мунньан, ким хаһан сэриигэ ыҥырыллан, ханнык байыаннай чааска сулууспалаабытын, ханна сэриилэспитин, туох наҕараадалааҕын, хас сыллаахха төрөөбүтүн, сэрии толоонугар охтубут саллаат хас сыллаахха төрөөбүтүн, хас сыллаахха өлбүтүн, төннөн кэлбит саллаат хас сыллаахха кэлбитин, үлэ фронугар сылдьыбыт буоллаҕына, ханна үлэлээбитин – түөрэ барытын испиэһэктээн суруйан хаалларбыт, бэйэтин кэмигэр олус улахан үлэни оҥорбут киһибит буолар. Бу үлэтин түмэн, 1996 сыллаахха «Халыҥ Хадаартан Ийэ дойду көмүскэлигэр» диэн кинигэни бэчээттэтэн таһаарбыта, – диэн кэпсиир музей салайааччыта.
Егор Васильевич оҥорбут, түмпүт үлэтинэн сирдэтэн көрдөххө, биһиги Хадаарбытыттан 136 киһи сэриигэ барбыт. Кини оҥорон хаалларбыт үлэтэ суох буолбутун да кэннэ салҕанан бара турар. Егор Васильевич 55 сыл устата Улуу Кыайыыны үйэтиппит үлэтигэр тирэҕирэн, сэриигэ кыттыбыт дьоммут ааттарын чопчулааhын, чахчылааhын үлэтэ тохтообокко ыытылла турар.
– Сэрии толоонугар букатыннаахтык хаалбыт дьоннорбутуттан сорохторо билигин да хаһан сүппүттэрэ, өлбүттэрэ биллибэт. Кинилэртэн үс бииргэ төрөөбүт Лукиннар ханна охтубуттара биллэ илик. Икки Лукиннар – улахан уонна кыра Николай Петровичтар диэн сурулла сылдьаллар. Егор Васильевич оҥорбут улахан үлэтигэр Хадаартан 136 киһи сэриигэ барбытын испиэһэктээн киллэрбит. Чопчулааһын, чахчылааһын түмүгүнэн, билигин 151 киһи сэриигэ ыҥырыллыбыт диэн ааҕан олоробут. Кинилэртэн сураҕа суох сүппүт дьоннорбутуттан үс убаайдыы быраат Лукиннар сэрии толоонугар ханна өлбүттэрэ биллэ илик. Оскуолабыт оҕолоро биир дойдулаахтарын, аймахтарын туһунан Егор Васильевич Харитонов «Халыҥ Хадаар Ийэ дойду көмүскэлэригэр» диэн кинигэттэн булан ааҕаллар, туһаналлар, элбэҕи билэллэр. Онон кини Улуу Кыайыыны үйэтитиигэ олоҕун барытын анаан туран оҥорбут улахан үлэтэ бүгүн ыччаттарбытыгар туһалыыр, көмөлөһөр, история кырдьыгын кэпсиир, – диэн этэр музей салайааччыта Елена Семеновна Харитонова.
1941-1945 сс. Аҕа дойду Улуу сэриитигэр охтубут буойуттарбытыгар анаммыт пааматынньык биһиги нэһилиэкпитигэр ураты харыстанар объегынан буолар. Бу пааматынньыгы скульптор Иван Семенович Лукин бырайыагынан 1970 сыллаахха олоххо киллэрбиттэр. Ону өйөөбүт, көмөлөспүт киһибитинэн нэһилиэкпит оччотооҕу сэбиэтэ Василий Александрович Никонов буолар. Пааматынньык макета оскуолабыт музейыгар баар.
Ити курдук музейбыт салайааччытын кытта көрсөн, кэпсэтэн баран, биһиги нэһилиэкпитигэр Егор Васильевич Харитонов курдук хас биирдии сэрии кыттыылааҕар сүрэҕин сылааһын, олоҕун 55 сылын анаан Улуу Кыайыыны үйэтиппит үтүө киһи аатыгар дириҥник сүгүрүйдүм уонна киниэхэ ис сүрэхпиттэн махтанным.
Алена КСЕНОФОНТОВА, VIII кылаас,
С.Д. Флегонтов аатынан Хадаар орто оскуолата, Чурапчы