Ирина Ивановна Харайданова-Сэгэлдьийэ Чээлэй Сэбиэскэй Сойуус Геройа Ф.М. Охлопков аатынан Кириэс Халдьаайы орто оскуолатын саха тылын, литературатын учуутала, “Сындыыс” пост салайааччыта, СӨ суруйааччыларын Сойууһун чилиэнэ.
Саҥа сылы көрсө IX кылаас үөрэнээччитэ Дая Неустроеваҕа “Кэскил” хаһыат 2022 сыл аҥаарынааҕы сурутуутун бэлэхтээбитэ. Сааскы маҥнайгы бырааһынньыгынан эдкорпоспут салайааччыта Ирина Ивановна Харайданова хоһооннорун таһаарабыт.
Сэгэлдьийэ Чээлэй
Дьөһөгөйүм
Нэлэмэн хонуу куйаартан
Көҥүл иэйии кынаттанан,
Хоту дойду киэлитигэр
Тулуур, дьулуур көтөллөнөн,
Күн өркөн түөстээх Дьөhөгөй,
Куппун Айыыттан тэhииннээ,
Сүрбүн Айыыттан көнтөстөө,
Тымныы чысхааны сымнатан
Таптаан сипсийэ иҥэрсий,
Бүтэй куйааhы сөрүүкэтэн
Кистээн дьырылыы дьырылат.
Күhүҥҥү кэнчээри күүhэ,
Сааскытын манчаары уоҕа —
Сылайбат сындааhын сиэлииҥ —
Санаам ситимин сыыйа
Оноҕостуу субуруттун.
Ууну-хаары билиммэккэ,
Силлиэни дээл аахсыбакка
Сиэлиҥ-тэhииниҥ бурҕайан,
Үрүҥ күдэрик быыhынан
Дьоруолата дэгэлдьитэн,
Саргы тойугун дьиэрэтэн
Күн көмүс уотугар оонньуур
Самныбат кэтит күөҥҥүнэн
Сахам тускутун уhата
Айаным аартыгын алҕаа!
Музам
Өй өһүллэр кэмигэр
Санаа кэхтэр күнүгэр
Аттыбар баар буолларгын,
Ыраас ымыы көтөлүм…
Сүппэтэх эбит иэйии…
Сүрэҕи аалар санаа…
Өйү өргөстүүр аан тыл…
Былыкка саспыт ыра…
Киһи — дьикти айыллыы:
Күдэн силлиэ ытыйда,
Иккис бэйэм уһуктан
Тэйдэр тэйэр ыраахха!
Тааһы тааска быраҕар
Батас тыаһа чапчыйар,
Куйах куйахтыын киирсэр,
Нүһэр ынчык иһиллэр…
Куттум Ый утаҕыттан:
Анаатым алып уутун,
Туттум Күн сардаҥатын:
Арыйдым таптал суолун.
Кылыс ырыа кыымнанна
Хомуһун тыл уоттанна,
Батас санаа уохтанна,
Быстыбат тыын алҕанна!
Тыл утума
Атах тыаһа хаачыгырыыр,
Киһи тыына сырдыргыыр,
Мутук тостон тыһыргыыр.
Кубалаҥ былыт үҥкүүтэ
Тоһуттар тымныыны аҕалла.
Тоҥсоҕой торулатар тыаһа
Модун тымныыны ыпсарда.
Үргэл сулус чаҕыла
Уоту таһырҕата ыллатта.
Саҥа үүммүт ый өргөһө
Бэйээт санаатын көтүттэ.
Үүт туман суорҕаннаах
Күдэрик тымныы түһэрэ,
Бытарҕан тымныы киэргэлэ,
Муус симэх, кылыгырыы
Оһуокай эргиирин тардара.
Хоһоон тыла тиһиллэн
Үрүҥ чыычаах көтөрө,
Бэйээт сүрэҕэ ууллара.
Турар тымныы иһийэн
Таптал сыралыгар сууланна,
Буурҕа кэпсээнэ ытыллан
Куйаар ардаҕын түһэрдэ,
Дьүкээбил дьирим суһума
Дьиэрэҥкэйи дьэргэттэ.
Бэйээт хоһуйбут тылларын
Кэрэ кыысчаан наардыыра,
Кэлэр кэмин ыралаан
Үрүҥ хаарга оргууй
Оһуор үҥкүүтүн тиһэрэ.
*******
Мин атыммын —
Сулус буолуом
Сирдээҕи олоххо,
Сүрэҕи уулларыам
Күн буоламмын.
Мин атыммын—
Чыычаах ырыатын
Чаҕыл суhумнуом,
Атын олоххо
Кэнчээри от үүнүөм.
Мин атыммын —
Ийэ куппунан
Иккис тыыны биэриэм,
Айыы алгыhынан
Арчылыам тапталы
Сүрэхпэр ньургуһун тылынна
Сүрэхпэр ньургуһун тылынна,
Соҕотох бэйэтэ сандаарда,
Сир үрдүнэн күннүү эргийдэ,
Оһуокай түһүлгэтин тарта.
Сүрэхпэр ньургуһун тылынна,
Маанылаах далбарга ыҥырда,
Сүрэҕим талан көрбүт сирэ
Ньургуһун оһуорунан туолла.
Сүрэхпэр ньургуһун тылынна,
Сир ийэм сиэдэрэй тыыннанна,
Мин кутум чопчутун иэйиитэ
Олохпут кэрэтин хоһуйда.
Сүрэхпэр ньургуһун тылынна,
Соҕотох бэйэтэ сандаарда,
Сир үрдүнэн күннүү эргийдэ,
Оһуокай түһүлгэтин тарта.
******
Если жизнь тебя обманет,
Не печалься, не сердись!
В день уныния смирись:
День веселья, верь, настанет.
Сердце в будущем живет;
Настоящее уныло:
Все мгновенно, все пройдет;
Что пройдет, то будет мило.
<1825. Пушкин.
ТЫЛБААС
Олох эйигин албынныа,
Хоргутума, өһүрүмэ!
Санньыйар күҥҥэ уҕарый:
Саргы-дьаалы үүнүө, эрэн.
Сүрэх кэлэри тускулуур,
Билиҥҥи кэм — курус ырыа:
Кыл түгэн олохпут ааһар;
Санньыар ахтылҕан минньийиэ.