Бэс ыйын 2 күнүгэр Дьокуускай куоракка Хотугулуу-Илиҥҥи Федеральнай университет Медицинскэй институт Анатомия кафедратын дьиэтин иннигэр медицина наукатын доктора, профессор, Анатомия кафедратын 1990 сылтан 2018 сылга диэри салайбыт Карл Георгиевич Башариҥҥа анаммыт мемориальнай дуосканы арыйыы буолан ааста.
Карл Георгиевич Башарин – саха норуотун сүдү киһитэ. Кини бүгүн биһиги ортобутугар баара буоллар, бэс ыйын 2 күнүгэр 83 сааһын туолуо этэ… Карл Георгиевич олохтон туораабыта икки сыл буолла эрээри үйэ аҥарыттан ордук кэм устата научнай-педагогическай эйгэҕэ бэриниилээхтик үлэлээн, норуотугар сүдү улахан нэһилиэстибэни хаалларбыта.
Профессор Пальмира Георгиевна Петрова: “Бастакы сылларга медицина салаата университекка географическай-естественнэй факультет иһинэн отделение эрэ этэ. Биһиги онтон саҕалаабыппыт. Салгыы туспа факультет буолбута. Факультеттан университет биир улахан института буолан, өрөспүүбүлүкэҕэ медицинскэй специалистары иитэн, үөрэтэн таһаарар. Билигин Саха сиригэр үлэлии сылдьар, үлэлээн ааспыт быраастар бары Карл Георгиевыһы билэллэр, өйдүүллэр. Кини иитии боппуруоһугар улахан болҕомтотун уурара. Иитии үлэтин барытыгар ситимнээн көрөр этэ уонна онно улахан суолтаны биэрэрэ. Онон бу мемориальнай дуоска иитии дьыалатыгар кырата суох кылааты киллэриэҕэ, – диэн санаатын үллэһиннэ.
– Бүгүн мемориальнай дуоска арыллыытын туһунан сонуну истибит өрөспүүбүлүкэ үгүс олохтооҕо Карл Георгиевич Башарины өйдөөн-санаан ааһар буолуохтаах. Кини медицина наукатын доктора, профессор эрэ буолбакка, дьонугар-сэргэтигэр преподаватель, бөдөҥ общественнай деятель быһыытынан умнуллубат суолу-ииһи хаалларбыта. 2000 сыллар саҕаланыыларыгар чөл олоҕу күүскэ көҕүлээбит киһинэн буолар. Саха норуота чөл туруктаах эрэ буоллаҕына, кэскиллээх буолар, норуот быыһанар суола – чөл олох диэн өйү-санааны тарҕатыыга биир санаалаахтарын түмэн күүскэ үлэлээбитэ. Ол түмүгэр өрөспүүбүлүкэ 149 нэһилиэгэ арыгы атыытыттан аккаастаммыта, чөл олох территорияларынан буолбуттара, – диэн Ил Түмэн спикерэ Алексей Ильич Еремеев санаатын үллэһиннэ.
Карл Геогриевич чөл олоххо ыыппыт үлэтин суолтата сүппэт. Алексей Ильич бэлиэтээн эппитин курдук, бэс ыйын 10-11 күннэригэр ыытыллар Ил Түмэн 14-с уочараттаах пленарнай мунньаҕар Мэҥэ Хаҥалас улууһун Майа нэһилиэгэр арыгы атыытын тохтотор туһунан боппуруос көрүллүөхтээх. Карл Георгиевич уонна кини биир санаалаахтара арыгы атыытын тыа сирин нэһилиэктэригэр хааччахтааһыны 171-с Федеральнай сокуон киэбигэр сөп түбэһиннэрэн олоххо киллэриини ситиспиттэрэ.
– Карл Георгиевич дойдутун күүскэ таптыыр патриот киһи этэ. Бүгүн манна мустан турар дьон, эһиги, бэркэ диэн өйдүүр буолуохтааххыт – Карл Георгиевич Россия гимнын хоһоонунан хайдах курдук иэйиилээхтик ааҕарын. Ити практиканы устудьуоннарыгар күүскэ киллэрбитэ: Мединститут устудьуона Россия гимнын тылын нойусуус билиэхтээх диэн ирдэбиллээҕэ. Хас биирдии устудьуон Карл Георгиевич лекциятыгар, зачет, экзамен туттарарыгар Россия гимнын ааҕыыттан саҕалыыра. Баҕар, оччолорго ситэ өйдөөбөтөхпүт да буолуо. Онтон билигин дойду үрдүнэн патриотизм боппуруоһа күүскэ турда. Онуоха Россия гимнын билии биир бастакынан турар. Ыччаты патриотическай иитии сокуон таһымыгар көрүллэн тахсыытыгар көҕүлээччи быһыытынан Карл Георгиевич Башарин этэ. Бу боппуруоһу билигин Ил Түмэн Государственнай Мунньаҕа сокуонунан бигэргэттэ, – диэн бэлиэтээн эттэ Ил Түмэн спикерэ А.И. Еремеев.
Карл Георгиевич олоҕун барытын медицинаҕа анаабыт киһи – наукаттан саҕалаан кадрдары иитиигэ, медицина үлэтин тэрийиигэ, норуот чөл олохтоох буолуутугар. Кини тэҥҥэ тэрийсибит Мединститутуттан Карл Георгиевич курдук дойдуларын таптыыр, медицинаҕа бэриниилээх, төрөөбүт дойдуларыгар тиийэн үлэлиир өйдөөх-санаалаах, киэҥ билиилээх-көрүүлээх быраастар үүнэн тахсыахтарын баҕаралларын туһунан үгүс киһи бэлиэтээн эттэ.
Онон К.Г. Башариҥҥа туруоруллубут мемориальнай дуоска, кини хаалларбыт бөдөҥ нэһилиэстибэтэ, кини иҥэрбит өйө-санаата өрөспүүбүлүкэ улуустарыгар бүгүн тиийбэт медицинскэй кадрдары хааччыйыы курдук кыһалҕалаах боппуруоһу быһаарыыга тирэх буолуо диэн эрэл баарын биллэрдилэр.
Дьокуускай куорат Общественнай палататын, “Трезвая Россия” общественнай хамсааһын региональнай салаатын бэрэссэдээтэлэ, Чөл турук аан дойдутааҕы академия вице президенэ, Карл Георгиевич Башарин биир санаалааҕа Матвей Иванович Лыткин: “Башариннар норуоту быыһыыр туһугар ананан кэлбит удьуор”, – диэн бэлиэтээтэ, – Карл Георгиевич аҕата Георгий Прокопьевич Башарин үс реалист суруйааччыларбыт ааттарын норуоттарыгар төнүннэрбит, быыһаабыт сүдү киһибит буолар. Онтон кини уола Карл Георгиевич арыгыны маассабайдык иһииттэн норуотун быыһыыр суолга турунан, өй-санаа күүстээх үлэтин ыыппыта. Биһиги курдук уустук климаттаах сирдээх-уоттаах дойдуга арыгылааһын эстиигэ тиэрдэр кыахтааҕын Карл Георгиевич сүрэҕинэн-быарынан чугастык ылынара. Оннук буолбатын туһугар туох баар билиитин-көрүүтүн барытын чөл олоҕу тарҕатыыга, арыгыта суох олоруохха сөп диэн санааны күүскэ тарҕаппыта. Карл Георгиевыһы биһиги олус суохтуубут. Ол гынан баран, улахан дьоннор олохтон туораабыттарын да иһин, кинилэр дьайар күүстэрэ сүппэт. Бу бүгүн арыллыбыт мемориальнай дуоскаҕа биһиги соратникпыт олус чэбдиктик, чэгиэнник көрөн олорор. Киһи өйүн-санаатын чахчы сааһылыыр».
Хотугулуу-Илиҥҥи Федеральнай университет ректора Анатолий Николаевич Николаев Карл Георгиевич университет устудьуоннарын патриотическай иитиигэ улахан үлэни ыыппытын туһунан бэлиэтээн эттэ:
– Кини олус чаҕылхай личность этэ. Төрөөбүт университетын кытта ыкса сибээстээх, үлэтигэр бэриниилээх, иитэн таһаарар ыччаттарын туһугар эппиэтинэстээх киһи этэ. Эрчимнээх, бэйэтигэр дьон болҕомтотун тардар, ылыннарыылаах тыллаах-өстөөх, дьон өйүн-санаатын уһугуннарар кыахтаах, күүстээх, наукаҕа кытта дьону көҕүлүүр, иитэр этэ. Карл Георгиевич устудьуоннарга билиини-көрүүнү эрэ буолбакка, кинилэри иитиигэ, быраас идэтин өйдүүн-санаалын иҥэринэн баһылыылларыгар сүрүн болҕомтотун уурара. Саха сирин доруобуйатын харыстабылын систиэмэтигэр билигин Карл Георгиевич ытык үөрэҕин ааспыт, кини нэһилиэстибэтин иҥэриммит үгүс дьон үлэлии-хамсыы сылдьаллар.
Чурапчы улууһун профессор Георгий Прокопьевич Башарин аатынан Сылаҥ орто оскуолатын дириэктэрин солбуйааччыта Лидия Степановна Сивцева Башариннар ааттарын үйэтитиигэ туох үлэ ыытылларын туһунан кэпсээтэ. Манна медицинскай кылаас ситиһиилээхтик үлэлиир. Сыллата «Башариннар ааҕыылара» ыытыллар. Экзаменнарыгар үрдүк баллы ылбыт оҕолор анал бириэмийэлэри туталлар.
– Оскуола ыытар үлэтигэр Георгий Прокопьевич, Карл Георгиевич Башариннар сүдү ааттара, чаҕылхай олохторо, кинилэр хаалларбыт үлэлэрэ сүрүн тирэҕинэн буолар, – диэн эттэ Лидия Степановна.
М.Е. Николаев аатынан медицина национальнай киинин уопсай патология отделениетын сэбиэдиссэйэ, патологоанатомнар Россиятааҕы уопсастыбаларын Саха сиринээҕи отделениетын бэрэссэдээтэлэ Афанасий Михайлович Тотонов: “Карл Георгиевич биир бастыҥ преподаватель этэ. Кини устудьуоннарыгар дьиҥнээх быраас хайдах буолуохтааҕын бэйэтин холобурунан көрдөрөрө. Патологическай анатомия наука биир сүрүн тирэх хайысхатыгар олоҕун, үлэтин барытын анаабыта. Карл Георгиевич олус чэгиэн, сэргэх, пунктуальнай, олус киэҥ билиилээх, эппиэтинэстээх преподаватель этэ. Кини лекцияларын биир тыынынан олорон истэр этибит. Лекция бүтүүтэ устудьуоннарын кытта бэсиэдэлэри ыытара. Дьиҥнээх быраас үрдүк квалификациялаах эрэ буолбакка, бары өттүнэн сайдыылаах, үрдүк култууралаах буолуохтаах диэн элбэхтик этэрэ. Классическай литератураны ааҕарбытыгар, музыканы истэрбитигэр сүбэлиирэ. Устудьуоннарын өйдөрүгэр-санааларыгар чөл олох туһунан чиҥник иҥэн хаалар кэпсэтиилэри кыһаллан ыытар этэ».
Карл Георгиевич олоҕун аргыһа Зоя Константиновна, кыргыттара Анна, Ольга чугас киһилэрин туһунан олус истиҥ ахтыылары оҥордулар.
– Биһиги аҕабыт антомия кафедрата туспа дьиэлээх-уоттаах буоларын туһугар сыралаһан туруорсан ситиспитэ. Туспа дьиэлээн-уоттаан баран, аны манна сылаас, истиҥ эйгэ баар буоларын, устудьуоннар үөрэнэр, коллектив үлэлиир усулуобуйаларын тэрийбитэ. Оччотооҕу кафедра лаборана Тамара Игнатьевна Острягина көмөтүнэн манна «Кыһыҥҥы сад» баар буоларын ситиспитэ. Биһиги аҕабыт 28 сыл устата кафедра сэбиэдиссэйинэн үлэлээбитэ. Бу университет таһымыгар рекорд буолар. Онон мемориальнай дуоска анатомия кафедратын дьиэтин эркинигэр турбута биһиэхэ, чугас дьонугар, олус улахан суолталаах.
Бу күнтэн ыла кини коллегаларын, устудьуоннарын кытта куруук бииргэ буолуоҕа. Убаастабыллаах Пальмира Георгиевна эппитин курдук, бу мемориальнай дуоска иитэр суолталаах, – диэн эттэ Зоя Константиновна Башарина.
Мемориальнай дуоскаҕа профессор боруонсаттан мөссүөнүн скульптор Николай Огонеров оҥорбут.
– Бу мемориальнай дуоскаҕа суруллан турар түөрт тыл биһиги аҕабытын көрдөрөр. Карл Георгиевич учуонай, сырдатааччы, патриот, чөл олоҕу көҕүлээбит лидер этэ. Кыһыл өҥ таптал, олоххо тардыһыы, уот бэлиэтэ. Чахчы биһиги аҕабыт олоҕун тиһэх күннэригэр диэри олоххо, наукаҕа күүстээх тардыһыылаах, уотунан умайа сылдьар киһи этэ. Кумира, биллиилээх хирург, учуонай-трезвенник, уһун үйэлээх Фёдор Григорьевич Углов мемориальнай дуоската эмиэ бу маннык өҥнөөх. Боруонсаттан кутуллан оҥоһуллубут мөссүөнэ университеты көрөн олорор. Карл Георгиевич университеты саха норуотун сүрүн баайа диэн этэр этэ. Инники өттүгэр манна сквер да оҥоруохха сөп. Университет устудьуоннара, преподавателлара кэлэн олорор, сынньанар, Карл Георгиевыһы ахтан-санаан ааһар сирдэрэ буолуон эмиэ сөп. Мемориальнай дуоска турарыгар көмөлөспүт дьоммутугар, бүгүн манна кэлэн кыттыыны ылбыт дьоҥҥо, эһиэхэ, барыгытыгар дириҥ махталбытын тиэрдэбит, – диэн Карл Георгиевич кыргыттара Анна, Ольга махталларын биллэрдилэр.
Сардаана МАТВЕЕВА
keskil14.ru
Мичил Яковлев хаартыскалара
https://vk.com/album-25713231_307524260
***
Медицина наукатын доктора, профессор Карл Георгиевич Башарин тылын-өһүн, табах, арыгы буортутун туһунан кэпсээбитин истиэххэйиҥ.
«Кэскил» оҕо бэчээтин кыһатын архыыбыттан, ыам ыйын 31 күнэ 2022 сыл.