Тойбохой түмэлигэр киирээти кытта Үлэ Геройа, норуот учуутала Георгий Евдокимович Бессонов мэтириэтэ, ону кытта олоҕун суолталаах түгэннэрин бэлиэтиир, кини ситиһиилэрин сиһилии кэпсиир сэбирдэхтэртэн тиһиллибит күөх үүнээйи хартыыната харахха быраҕыллар. Манна «БАСТАКЫ” диэн дьаралык тыллар сүдү киһи кэлэн барбытын туоһулууллар. Ол курдук, Саха сиригэр бастакы тыыннаах муннук 1935 с., кыраайы үөрэтэр бастакы түмэл 1936, үүнээйини чинчийэр бастакы учаастак 1940, бастакы ботаническай сад 1957, В.И. Ленин аатынан норуот бастакы түмэлэ 1976, бастакы Кыһыҥҥы сад 1977, Айылҕа бастакы дьиктилэрэ түмэл 1983, килиэпкэ аналлаах бастакы түмэл 2003 сыллаахха кини сабыдыалынан арыллыбыттара.
Герой төрөөбүт күнүгэр бар дьон түмсэн, ахтыы дьоро түгэнин төрүттээбиппит. Клара Тихонова байаанын ылаат, нэһилиэк көмүс куоластаахтарын кытта Николай Чуор тылларыгар, бэйэтин дьүрүлүгэр «Тойбохой» диэн өрөгөй ырыаны өрө көтөҕөн, Герой Георгий Бессонов 110 сылын бэлиэтиир үбүлүөйдээх тэрээһин саҕаланна. Кинини бу илэ үлэлии сылдьарын санатар “Сунтаар ТВ” айар бөлөҕө Оксана Михайлова, Юрий Филиппов, Иван Очосов 90 сааһыгар бэлэмнээбит биэриилэрин көрөн астынныбыт, сорох кэмҥэ уйадыйан да ыллыбыт. Кэргэнин Өксүүнү онно көрөн олус сөбүлээтим, эрэллээх тыыл дьахтар уон оҕону иитэн-улаатыннаран, кини үлэтигэр төһүү буолан элбэҕи да тулуйбут. Киинэҕэ кэпсииригэр Георгийга сөбүлүүр хаачыстыбата: үлэһитэ, кырдьыксыта уонна атыҥҥа аралдьыйбата диэн сөпкө да эттэ ээ. Биэрии түмүгэр Георгий Бессонов дьон кэрэни кэрэхсиирэ намтаата, оҕону үлэттэн тэйитии баар буолла диэн хом санаатын этиммитигэр ытырыктатан да ылыы баара.
Үөрүүлээх күҥҥэ Герой дьиэ кэргэнэ кэлбит. Ол курдук, оҕолоро Анна, Вера, Георгий, Алексей, күтүөттэрэ Аркадий Данилов, Федор Иванов, кийииттэрэ Александра, Валентина, сиэннэрэ Светлана, Ксения, Мария, Татьяна, Диана, хос сиэннэрэ Карина, Ева, Дьулуур. Бары да сырдык хааннаах кыргыттар, уолаттар. Улахан кыыс Анна Георгиевна кини туһунан дириҥ ис хоһоонноох иһитиннэриини оҥордо. Ол кэннэ түмэлгэ Г.Е. Бессонов олоҕун, айар үлэтин сырдатар, кэпсиир хос арылынна.
Бу күннэргэ Анна Георгиевна аһаҕас экскурсия тэрийиэҕэ, хата, онно тиийдэххитинэ хайаан да сылдьан көрөөрүҥ-истээриҥ. Бу хоско дьиэ мала, ийэ бүтэһик тикпит этэрбэһэ, хас биирдии оҕотун туһунан кэпсиир паапкалар, о.д.а. тэриллэр, докумуоннар бааллар.
Аны ботаническай садка “Я служил народу…” диэн тулаһа аһылынна. Бу иһигэр уран тарбахтаах күтүөт уол Анатолий Семенов маһынан уһаммыт урамньыта Георгий Бессонов мэтириэтэ турда. Кэлбит ыалдьыт Георгий Евдокимович оҕолоро бэлэх оҥорбут 25 декоративнай талах мастарын олордон бэлиэ хааллардылар. Маны кытта Бессоновтар түмэлгэ дьуос кыылы уонна сибэкки арааһын бэлэх ууннулар.
Түмэл үбүлүөйү көрсө олус киэргэммит, күөҕүнэн симэммит. 100 сылыгар Муусука хоһо аһыллыбыта, анал ааттаах ыскаамыйа олохтоммута. Онтон 110 сылыгар улахан ситиһии—саас-сайын аайы тэстэр сарайы оҥорууга тумус туттар киһибит Матвей Евсеев 5 мөл. солк. үбүлээн, бэйэбит уолаттарбыт Маар Күөлтэн төрүттээх Владимир Емельянов биригээдэтэ түргэн үлүгэрдик оҥорон үөртүлэр. Улуус дьаһалтата тулаһа оҥоһуллуутугар үбүнэн көмө буолбут. Хас биирдии оҥоһугу, тутууну үлэһиттэр бэйэлэрэ кыайа-туталлара астык. Маһы ыллатар уолаттар манна элбэхтэр: Николай Ляшеев, Анатолий Семенов, Иннокентий Саввинов, Петр Николаев, Андрей Алексеев. Кинилэргэ махтал! Салайааччы Марта Васильева аны дьиэ үрдүн уларытыыга, саҥа уот ситимин тардыыга туруорсуу үлэтэ барарын иһитиннэрдэ.
Өссө үөрүүлээҕэ, түмэл бэтэрээннэрэ Анна Бессонова, Валентина Бессонова, Светлана Дегтярева Тойбохой нэһилиэгин Бочуоттаах олохтооҕо үрдүк ааты ылан олуһун дьоллоннулар. Дьоро күҥҥэ эдэр натуралистар, Геройдуун алтыспыттар бааллар. Бары улуу киһини олус истиҥник ахталлар, махтал тылын аныыллар. Сүүрбэ сыл аннараа өттүгэр Герой эппит хом санаата бар дьону толкуйдатан, баары, кэрэни кэрэхсиэххэ, биһиги да үнүгэс олордуохха!
Тускулаана ГОРОХОВА-КОБЕЛЬЯНОВА
Атырдьах ыйын 18 күнэ, 2025 с.