Бүгүн, ахсынньы 19 күнүгэр, Саха өрөспүүбүлүкэтин Ил Дархана Айсен Сергеевич Николаев Ил Түмэҥҥэ туһаайар Анал этиитин оҥордо. Бу тэрээһин сыл аайы үгэс быһыытынан ыытыллар. Ил Дархан Анал этиитин түмүгүнэн нэһилиэк салалтатын, олохтоохторун кытта көрсөн кэпсэттим, санааларын иһиттим.
***
Василий Ильич Борисов, Хайахсыт нэһилиэин баһылыгын солбуйааччыта:
– Ил Дархаммыт Айсен Сергеевич Николаев Ил Түмэҥҥэ туһаайар Анал этиитин болҕойон иһиттибит. Чурапчы улууһа тыа хаһаайыстыбатынан дьарыктанар улуус буоларбыт быһыытынан, бу салаа сайдыытыгар анаабыт чопчу этиилэрин сэргээтим. Ил Дархаммыт улуустарга 15 боломуочуйаны биэрэн туран, улахан өйөбүлү оҥордо. Кэлэр сылтан тыа хаһаайыстыбатыгар үбүлээһини улуустар бэйэлэрэ быһаарар буолуохтара. Онон Ил Дархаммыт улуустарга улахан эппиэтинэһи сүктэрдэ. Үп-харчы быһаччы улууска кэлэр буоллаҕына, оҥорон таһаарааччыга быдан көдьүүстээх буолуо диэн сабаҕалыыбын. Маны таһынан Өлүөнэ өрүс муостатын тутуу саҕаламмытын туһунан эппитэ хас биирдиибитигэр үөрүүлээх иһитиннэрии буолла. Баҕалаах муостабыт тутуллан үлэҕэ киирдэҕинэ илин эҥэр улуустар абыранабыт. Маны таһынан өрөспүүбүлүкэ, Арассыыйа транспортнай инфраструктурата күүһүрэн, табаар, үп-харчы эргийэрэ улаатан, Саха сирин сайдыытыгар туһата улахан диэн көрөбүн.
Улуустары гааһынан хааччыйыы үлэтэ бара турарын эттэ. Быйыл Чурапчы улууһугар Хатылыга гаас киирбитэ. Элбэх улуус гаас оттукка көстөҕүнэ айылҕабытыгар туһалаах, көмөлөөх буолуо этэ диэн көрөбүн. 2025 сылга дойдубут Президенэ В.В. Путин быһаарыытынан, өрөспүүбүлүкэбит тыатын харыстабылыгар үбүлээһин үрдүөҕэ диэн эппитин сэргии иһиттибит. Манна сыһыаран эттэххэ, икки сыллааҕыта биһиги нэһилиэкпит сиригэр-уотугар улахан баһаар туран, улахан хоромньуну таһаарбыта.
Кэлэр 2025 сыл Улуу Кыайыы 80 сыла. Онно аналлаах элбэх тэрээһиннэр буолуохтара диэн эттэ. Ытыктабыллаах ветераннарбытыгар, сэрии огдооболоругар, сэрии сылларын оҕолоругар, сэрии тулаайахтарыгар, анал байыаннай дьайыылар кыттыылаахтарыгар улахан болҕомто ууруллуохтааҕын бэлиэтээн туран, 2025 сылы Саха өрөспүүбүлүкэтигэр Ийэ дойдуну көмүскээччи сылынан биллэрдэ.
Биһиги өрөспүүбүлүкэбит үүнэр-сайдар. Бэйэбит улууспут холобуругар ылан көрдөххө, быйыл элбэх тутуу үлэҕэ киирдэ. Холобур, саҥа балыаһа, дьиэ кэргэн многофункциональнай киинэ, Бахсы нэһилиэгэр норуот айымньытын дьиэтэ.
***
Николай Афанасьевич Оконешников, Хайахсыт нэһилиэгин ытыктанар олохтооҕо:
– Ил Дархаммыт Айсен Сергеевич Николаев Ил Түмэҥҥэ туһаайыытын анал байыаннай дьайыылар туһунан этииттэн саҕалаата. Быйыл Саха сиригэр биэс Герой эбиллинэ диэн иһитиннэрдэ. Хас биирдии сайдыы хайысхатыгар суол-суол тохтоон, демография боппуруоһун таарыйда. Саха сирин дьонун ахсаанын чопчулаан билиһиннэрдэ. Элбэх оҕолоох дьиэ кэргэҥҥэ өйөбүл, өскөтүн эрдэ 4-с, 5-с оҕоҕо туох да көмө көрүллүбэт буоллаҕына, кэлэр сылтан баар буолуоҕа диэн эрэннэрдэ.
Ону таһынан кэлэр сылларга «Саха сирин олохтоохторо 80 саастарыгар тиийэллэрин ситиһиэхтээхпит» диэн эттэ.
Быйыл тыа хаһаайыстыбатын сайыннарыыга 15 миллиард солкуобай көрүллүбүт. Промышленнай оройуоннары Мииринэйи, Ленскэйи, Алданы ааттаата.
Чох, көмүс хостооһунугар Россияҕа иккис миэстэҕэ тахсыбыппыт.
Биллэн туран, үөрэхтээһиҥҥэ тохтоото уонна биир сүрүн туһаайыынан – «оскуолаларга медицинскэй үлэһити төнүннэриэххэ наада» диэтэ.
Быйыл биһиэхэ, Чурапчы улууһугар саҥа таас балыаһа үлэҕэ киирдэ, А.А. Саввин аатынан мусуойга капитальнай өрөмүөн ыытылынна, И.М. Павлов аатынан албан аат мусуойа арыллынна, бу аҕыйах хонуктааҕыта Бахсыга норуот айымньытын дьиэтэ үлэҕэ киирдэ. Элбэх тутуу ыытылынна. Өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн быйыл 15 саҥа оскуола дьиэтэ үлэҕэ киирбитин, кэлэр сылга 13 саҥа оскуола тутулларын туһунан истэн үөрдүм.
Кэлэр сылы Ил Дархаммыт Саха өрөспүүбүлүкэтигэр Ийэ дойду көмүскээччи сылынан биллэрдэ. Улуу Кыайыы 80 сылын чорботон бэлиэтээн эттэ. Биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр Аҕа дойду Улуу сэриитин 9 кыттыылааҕа баарын, биһиги Аҕа дойду сэриитин бэтэрээннэрин кытта алтыспыт бүтэһик көлүөнэ буоларбытын санатта. Айсен Сергеевич бэйэтин эһэтин туһунан «Ленинград сэриитин кыттыылааҕа этэ» диэн ахтан ааста.
Биир болҕомтотун Арктическай улуустарга уурда. «Авиацияны сайыннарыыга салҕыы үлэлэһэбит» диэтэ. Ол курдук «Ленскэй, Өлүөхүмэ аэропортара саҥардыллыахтара, хоту улуустарга Зырянка, Орто Халыма портара салҕыы өрөмүөннэниэхтэрэ» диэтэ.
Ил Дархаммыт хас биирдии этиитэ үлэҕэ, анал байыаннай дьайыыларга дойдубут көмүскэлигэр, сайдыытыгар биир санаанан салайтаран биир сомоҕо буоллахпытына туруоруммут сыалбытын ситиэхпит диэн санааны тириэртэ.
***
Арианна Ариановна Голикова, эдэр учуутал:
Бүгүн, ахсынньы 19 күнүгэр Ил Дархан Айсен Сергеевич Николаев Ил Түмэҥҥэ туһаайан этиилээх таҕыста. Ааһан иһэр сыл түмүгүн иһиттибит уонна кэлэр сылга былааннары, бырайыактары, өрөспүүбүлүкэ сайдыытыгар ханна, туохха сүрүн күүс уурулларын, туох үлэ күүтэрин туһунан билиһиннэрдэ. Тус бэйэм сэҥээрэн истибит туһаайыыларым туһунан санаабын үллэстиэхпин баҕарабын.
Тыа дьоно буоларбыт быһыытынан биһиэхэ саамай сытыытык турар боппуруоһунан гаас киириитэ буолар. Ил Дархан кэлэр сылга гаас киириитин үлэтэ өссө күүскэ барыахтааҕын туһунан этэн туран, социальнай гаастааһын бырагыраамматынан 10 тыһыынча дьиэни хабарга сорук туруорда.
Элбэх оҕолоох ыалга үөрүүлээх этии киирдэ. Ол курдук өрөспүүбүлүкэттэн бэриллэр «ийэ хапытаала» үһүс эрэ оҕо кэннэ буолбакка, төрдүс, бэһис да оҕо буоллаҕына көрүллүө, онуоха сөптөөх сокуон тахсыахтааҕын туһунан чопчу бэлиэтээн эттэ.
Ил Дархан билиҥҥи оҕолор сахалыы саҥараллара аччаабытын туһунан кыһалҕаҕа эмиэ тохтоон ааста. Үөрэхтээһин эйгэтигэр үлэлиир дьон өссө биир улахан миссиябыт – төрөөбүт төрүт тылбытын харыстаан, байытан үөрэнээччилэрбитигэр, оҕолорбутугар, сиэннэрбитигэр иҥэрии буоларын туһунан эттэ.
2025 – Улуу Кыайыы 80 сыла. Ол чэрчитинэн 2025 сыл Саха өрөспүүбүлүкэтигэр Ийэ дойдуну көмүскээччи сылынан биллэрдэ.
Света ЗАРОВНЯЕВА, XI кылаас,
А.П. Илларионов аатынан Хайахсыт орто оскуолата, Чурапчы