Биэһинньи (Балаҕан ыйа) — идэлээх олох киэбэ-киэлитэ олохсуйар ыйа. Бу күн дьыл ыпсыыта буолар. Сырдык уонна хараҥа тэҥнэһэр. Ол кэнниттэн сырдык кыччыыр, хараҥа улаатар. Тоҕус ыйдаах кыстык кэмэ саҕаланар.
Дьыл ыпсар туома Тэйилгэ дэнэр. Тэйилгэни өссө күһүҥҥү ыһыах диэн ааттыыллар.
Мала: холумтан, чороон , кытыйа.
Манньыта: үрүҥ кыл, арыылаах алаадьы, кымыс.
Холумтаҥҥа уот саҕыы. Үрүҥ кылы айах тутуу.
Айыы суолугар хайыһыы. Икки ытыһы сирэй туһун диэки тутабыт. Уон тарбах уруйун Айыы суолугар өрө уунабыт. Бахсы икки илиитигэр кымыстаах чороону өрө уунар уонна алгыыр.
-1-
Дьээ-буо!
Алака-чалака!
Идэлээх олох айыыта
Улуу Суорун тойон
Үрүҥ тыына
Үрүҥ былыт буола
Бэттэх буол.
Үрүҥ сылгы
Үүт маҥан кылынан
Күндүлээн эрэбин
Сүлгүр, сүлгүр, сүлгүр.
Бу кэнниттэн Айыы суолугар бахсы сүгүрүс гынар. Иччигэ анаан холумтаҥҥа саламаат кутар уонна алгыһы салгыыр.
-2-
Дьээ!
Алам-чалам!
Үрүҥ былыты
Үрүҥ күлүк гына
Кыһыл буулуур аттаах,
Кыһыл талах кымньыылаах
Күһүн ийэ хотуну
Сиэтэн, сирдээн кэлээччи
Бараахы хотун,
Бараахы тойон
Бэттэх буол,
Мичик аллай,
Истэ сэргэҕэлээ,
Арыылаах саламаатынан
Айах тутан эрэбин.
Ытык тылбын ыл,
Сүҥкэ тылбын көтөх.
Дуом айхал.
Домнооһун кэнниттэн бахсы холумтаҥҥа сүгүрүс гынар уонна алгыһы салгыыр.
-3-
Көхсүттэн көнтөстөөх
Күн өркөн ууһа,
Арҕаһыттан тэһииннээх
Айыы хаан аймаҕа
Арыаллаһар аналлаах
Айыы санааны арыйан,
Ааттаан-тускулаан
Маннык диэн
Аманыйан эрэбит.
-4-
Күндүл маҥан халлаан
Күөнүн анныттан
Көбө күөрэйэн көстүбүт
Көмүс биһилэх холобурдаах
Кылбаа маҥан күммүт
Дьоллоох тэһиинин
Тоҥоноххутугар тутан,
Күлүмүрдэс көнтөһүн
Түөскүтүгэр көтөҕөн
Алаһа дьиэ
Аламай маҥан тулаһатыгар
Анаан аҕалан,
Тиэргэн эбэ хотун
Килэйэр киинигэр
Дьуларыйар ньууругар,
Эргичийэр иэччэҕэр
Эҥэлдьитэ эргитиҥ.
Эһиилги сырдык
Эргиллиэр диэри
Айыы алаһатыгар,
Ытык түһүгэр
Сүргүөхтээх бүдүрүйбэтин,
Үргүөһүн үргүйбэтин курдук
Ый дьылысхана,
Күн дьүрүскэнэ,
Айыы сандаҕата,
Хаан чаҕаан буола
Ийэ хотун дойдуну
Хараанныы
Хаххалыы сылдьыҥ.
Уруй-туску. уруй-туску, уруй-туску!
Дом.
Алгыһы ааҕан баран, туомньут кытыйаттан суораты хамыйаҕынан баһан, күн диэки үстэ өрө ыһар. Атыттар ити аайы “тускуо!” диэн иһэллэр.Бу кэнниттэн хас биирдии киһи уоһун туомньут суоратынан аҕыыр.