Бу күннэргэ Чурапчы улууһун Хайахсыт нэһилиэгин баһылыгын Тарас Лукич Тарасовы кытта көрсөн кэпсэттим. Кэпсэтэр тиэмэбит нэһилиэк бюджетын, үбүн-харчытын, Кыайыы 80 сылын көрсө нэһилиэкпитигэр туох үлэ ыытылларын туһунан буолла.
Хас биирдии ыал бюджеттаах, үптээх-харчылаах. Ол курдук нэһилиэк эмиэ бэйэтэ туспа бюджеттаах. Ол туһунан ыйытыласпыппар Тарас Лукич маннык хорйудаата:
– Нэһилиэк бюджетын сылга биирдэ көрөллөр. Нэһилиэк сүрүн бюджета диэн тэрилтэлэрбит оттуктара, үлэһиттэр хамнастара буолар. Кулууп да үлэһитэ буоллун, олохтоох дьаһалта да үлэһитэ буоллун, барыларыгар хамнас көрүллэр. Ону таһынан нэһилиэк тэрилтэлэрин объектарын, олорор уопсай дьиэлэри уотунан, сылааһынан хааччыйыыга, биллэн туран, үп-харчы эмиэ көрүллэр. Нэһилиэк бюджетын сыллааҕы ороскуота итинтэн тахсар уонна кыра харчы нэһилиэк тас көстүүтүн тупсарыыга көрүллэр. Нэһилиэк тас көстүүтүн тупсарыыга олохтоох дьон көҕүлээһиннэрин өйүүр (ППМИ) бырагырааммаҕа хаһыс да сылын ситиһиилээхтик кыттабыт. Сайыҥҥы уу ситимэ, «Аллея Славы» ити бырайыагынан үлэҕэ киирбиттэрэ.
Быйыл эмиэ кыттан, Кыайыы паамытынньыгын тупсаран, территориятыгар Кыайыы болуоссата тутуллуохтаах. Эһиги, оскуола оҕолоро, кыттыһаҥҥыт тула өттүгэр мас олордуутугар көмөлөһүөххүт диэн эрэнэбит.
– Тарас Лукич, нолуок нэһилиэк бюджетын кытта туох сибээстээҕий?
– Нолуок диэн хаһан баҕарар барыларыттан ылыллар, үлэһит киһи барыта төлүүр. Бу хомуллубут харчы барыта өрөспүүбүлүкэ бюджетыгар барар. Өрөспүүбүлүкэ, улуус, нэһилиэк бюджета барыта үлэлиир киһи нолуогуттан тутулуктаах. Өскөтүн оннук туппаттара буоллар, бюджеппытыгар харчыбыт да суох буолуо этэ.
Салгыы Тарас Лукиһы кытта Улуу Кыайыы 80 сылын туһунан кэпсэттибит. Нэһилиэкпитигэр Кыайыыга аналлаах пааматынньык аан бастаан хас сыллаахха тутуллубутун туһунан интэриэһиргээтим.
– Аҕа дойду Улуу сэриитэ бүппүтүн кэннэ 1947 сыллаахха тутуллубута. Бу пааматынньык Николай Васильевич Лукин, 7 кылаас оҕото, уруһуйдаабыт эскиһинэн оҥоһуллубут. Бу маннык пааматынньыктар Саха сиригэр аҕыйахтар. Ол иһин бу объекпыт билигин өрөспүүбүлүкэҕэ ураты харыстанар сирдэр испиэһэктэригэр киирэн турар. Эрдэ түгэх, атын сиргэ турбута. Ону 1980 сыллаахха билигин турар сиригэр, көстүүлээх сиргэ диэн көһөрөн аҕалбыттара, – диэн Тарас Лукич быһааран кэпсээтэ.
Улуу Кыайыы 80 сылын биһиги нэһилиэкпит биир тыыл бэтэрээннээх көрсөр. Кини аата Мария Ивановна Петрова. Маны сэргэ нэһилиэкпитигэр Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа Василий Павлович Диодоров кэргэнэ, сэрии огдообото Евдокия Романовна Максимова (Диодорова), Аҕа дойду Улуу сэриитин кэмигэр Чурапчы оройуонун күүс өттүнэн хоту көһөрүү кыттыылааҕа Иннокентий Иннокентьевич Романов, сэрии сылын оҕолоро Мотрена Семеновна Кондратьева, Альбина Дмитриевна Илларионова, Евдокия Романовна Максимова, Евдокия Саввична Назарова, Иннокентий Дмитрьевич Неустроев, Марина Егоровна Саввина, Матрена Прокопьевна Сухаринова, Медербек Тургунбекович Тургунбеков уонна байыаннай дьайыылар бэтэрээнэ Александр Александрович Поисеев олороллор.
– Кыайыы 80 сылынан сибээстээн, Мария Ивановна Петрова Арассыыйа Президенэ В.В. Путин уонна Саха өрөспүүбүлүкэтин Ил Дархана А.С. Николаев ааттарыттан үбүлүөйдээх мэтээллэринэн наҕараадаланна. Хас биирдии сэриигэ кыттыспыт аҕам саастаах дьоммутугар сэмэй бэлэхтэрбитин туттарыахпыт. Биһиги өттүбүтүттэн туох көмө наада буоларынан көмөлөһөбүт, ытык көлүөнэ ытык дьонугар болҕомтобутун уурабыт, – диэн билиһиннэрдэ Хайахсыт нэһилиэгин баһылыга.
– Тарас Лукич, Улуу Кыайыы 80 сылын көрсө нэһилиэкпитигэр өссө туох үлэ ыытылла турарый?
– Быйыл улууспутугар Кыайыы 80 сылыгар аналлаах уус-уран самодеятельность кэнсиэрэ буолла. Биһиги бэйэбит нэһилиэкпит историятын арыйан көрдөрдүбүт. Улуу Кыайыыны уруйдаатыбыт-айхаллаатыбыт. Ону таһынан Кыайыы 80 сылыгар аналлаах, анал байыаннай дьайыыларга кытта сылдьар байыастарга көмө акцияларга кыттыстыбыт. Улууспут киинигэр үбүлүөйүнэй улахан парад буолуохтаах. Биһигиттэн 18 эр киһи кыттыыны ылыахтаах. Нэһилиэкпитигэр эмиэ Кыайыы парада ыытыллыаҕа. Өлбүт буойуттарбытын ахтан-санаан ааһыахпыт, «Бессмертнай полк» акцияҕа кыттыһыахпыт, пааматынньыкка венок ууруохпут. Аҕам саастаах нэһилиэкпит олохтоохторугар хас сыл аайы, буоларын курдук, кэнсиэрдээх чиэстэбил биэчэрин тэрийиэхпит.
– Тарас Лукич, боппуруостарбар эппиэттээбиккит иһин махтанабын.
Виктория БОРИСОВА, IX кылаас,
А.П. Илларионов аатынан Хайахсыт орто оскуолата, Чурапчы