1942 сыллаахха Дьокуускайдааҕы педагогическай институту бүтэрбит эдэр учуутал Александр Чусовской, үгүс саастыылаахтарын курдук, Аҕа дойдуну көмүскүү фроҥҥа аттаммыта. Хайыһар батальонун пулеметчигын быһыытынан бойобуой сүрэхтэниини ааһан, 1943 сыллаахха Гжатскай куорат аттынааҕы хааннаах кыргыһыыга кыттыбыта. Бу кыргыһыыга кини ыараханнык контузияламмыта, ол да буоллар санаата самныбатаҕа.
Разведчик быһыытынан хорсун быһыытын иһин «Хорсунун иһин» бойобуой мэтээлинэн наҕараадаламмыта. 1944 сылтан 3-с Белорусскай фронт кэккэтигэр сэриилэһэн, 1945 сыллаахха «Кенигсберг куораты ылыы иһин» мэтээлинэн бэлиэтэммитэ. Сэрии ыар тыына кинини эдэриттэн эр санаалаах, олох ыарахаттарыттан чаҕыйбат бөҕө майгылаах киһи оҥорбута.
Ньурба оскуолатын «Кыһыл көмүс үйэтэ»
Сэрии уотуттан эргиллэн, Александр Николаевич 1945 сыллаахха Ньурба орто оскуолатыгар учууталынан, оттон 1947 сыллаахха директорынан анаммыта. Бу кэмтэн саҕалаан оскуола историятыгар «Чусовской феномена» диэн ааттаммыт чаҕылхай кэрдиис саҕаламмыта. Кини салайбыт кылгас кэмигэр оскуоланы 255 үөрэнээччи бүтэрбититтэн 201-дэ Сойуус араас муннуктарыгар үрдүк үөрэххэ киирбиттэрэ. Кинилэр ортолоруттан 33 учуонай, 17 наука доктора, 6 летчик уонна да атын үгүс үтүө үлэһит дьон үүнэн тахсыбыттара.
Ситиһии кистэлэҥэ туохханый?
Учууталлар күүстэрэ. Кини «үчүгэй учууталтан эрэ үчүгэй үөрэнээччи тахсар» диэн өйдөбүлүнэн салайтаран, күүстээх, биир санаалаах учууталлар коллективтарын түмпүтэ. Учууталлартан куруук саҥаны көрдүүргэ, оҕоҕо киһилии сыһыаҥҥа ирдиирэ.
Оҕоҕо дьиҥнээх кыһамньы. Чусовской оҕолор үөрэхтээх эрэ буолалларын буолбакка, киһилии олохтоох, доруобай буолалларын туһугар кыһаллара. Тулаайах уонна кыаммат оҕолорго 100 миэстэлээх интернат арыйбыта. Үрдүкү кылаас оҕолоругар ый аайы бурдук, эт, саахар паегун түҥэтэрэ. Бу үбү оскуола коллектива Амакинскай экспедицияҕа мас кэрдэн өлөрөрө.
Кэскили түстээһин. Саамай сүрүнэ – оскуоланы бүтэрээччилэри салгыы үөрэххэ ыытыы. Хас биирдии выпускникка саҥа көстүүм, бачыыҥка атыылаһан, үөрэхтэригэр барар айаннарын ороскуотун төлөөн атаарара. Бу кини оҕолор кэскиллэригэр төһө улаханнык эрэнэрин уонна кинилэр инникилэрин туһугар тугу барытын оҥорорго бэлэмин көрдөрөрө.
Александр Николаевич Чусовской – кырдьык номоххо киирбит киһи. Кини оҕоҕо, үлэҕэ, дойдуга таптала уонна бэриниитэ аныгы көлүөнэҕэ үтүө холобур буолар. Кини үтүө аатын үйэтитэн, 2014 сыллаахха Ньурбатааҕы техническэй лицейгэ кини аата иҥэриллибитэ.
Бу ыстатыйаны эрэдээксийэлээн, сааһылаан, ордук ааҕымтыалыы оҥордум. Хатыланыыларын ылан, тупсаран суруйдум.
Суруйда Самира Самиева,
Александр Николаевич Чусовской аатынан
Ньурбатааҕы техническэй лицей 11 «а» кылааhын үөрэнээччитэ.
keskil14.ru