Мин аҕам Илья Анатольевич Солдатов төрөөбүт улууһугар Аммаҕа, өрөспүүбүлүкэҕэ биллэр үлэлээх тустуу тренерэ этэ. Кини билигин биһиги ортобутугар баара буоллар, бүгүн, муус устар 22 күнүгэр, 55 сааһын туолуо этэ. Аҕам үлэтин олус күүскэ сөбүлүүр буолан, туох баар кыаҕын, сыратын, билиитин-көрүүтүн барытын ууран туран үлэлээбитэ. Ол да иһин кинини доҕотторо умнубаттар. Бүгүн аҕам төрөөбүт күнүгэр кини туһунан доҕотторун кэпсииллэрин билиһиннэрэбин.
***
Александр Анатольевич Софронов, И.А. Солдатов тренерэ, Саха Өрөспүүбүлүкэтин үтүөлээх тренерэ, Москва куорат:
– Илья Анатольевич Солдатовы уруккаттан билэбин. Тустуу көбүөрүгэр эрчийбит оҕом, кэлин тренер быһыытынан бииргэ үлэлээбиппит. Олус тапсан, бииргэ үлэлээн, айаннаан олохпут устата убайдыы-быраттыы курдук үтүө сыһыаннаах этибит.
Билигин Москваҕа үлэлиибин. Саха оҕолорун дьарыктыыбын. Илья Анатольевич дойдутугар ыытылла турар тустуу турнирыгар иитиллээччибин, Илья Анатольевич иитиллээччитэ Европа чемпиона Володя Егоровы кытта ыҥырыллан кэллибит. Миэхэ, Володяҕа Илья Анатольевич олус улахан суолталаах киһи буолар. Билигин биһиги Аан дойду чемпионатыгар кыттарга бэлэмнэнэбит. Илья дойдута, дьоно-сэргэтэ, кини аатынан турнир өй-санаа өттүнэн күүс-уох, тирэх ылынарбытыгар көмөлөһөр.
Оҕо тустуутун таһымын сайдыыта билигин үрдүк диэн көрөбүн. Олох сайдыыта, таһыма онуоха улахан сабыдыаллаах. Билигин оҕолор көрүүлэрэ-истиилэрэ, билиилэрэ-көрүүлэрэ киэҥ буолан, тустар техникалара уруккутааҕар лаппа атын. Усулуобуйа да быдан тубуста. Үрдүк квалификациялаах, анал үөрэхтээх тренердэр үлэлии сылдьаллар. Оҕо тустуутун сайдыытыгар тренер үлэтин кытта тэҥҥэ үп-харчы, үбүлээһин боппуруоһа улахан оруолу оонньуур. Тустуу сайдыбыт дойдутугар Кавказ омуктарын кытта бииргэ эрчиллии, атын регионнар бастыҥ уопуттарын саха тустуутун кытта тэҥҥэ тутан оҕолорбутугар иҥэрии Саха сиригэр оҕо тустуутун сайыннарыыга улахан көмөлөөх диэн көрөбүн.
Эмис нэһилиэгин дьоно-сэргэтэ үөрэппит оҕобун, тустуу көбүөрүгэр бииргэ үлэлээбит тренербин Илья Анатольевич Солдатов аатын үрдүктүк туталларын көрөммүн үөрдүм, махтанным.
***
Василий Егорович Стручков-Абый Бааска, ССРС спордун маастара, Россия үтүөлээх тренерэ, өрөспүүбүлүкэ тоҕус төгүллээх чемпиона:
– Мин бэйэм Абый улууһуттан Муҥурдаах бөһүөлэгиттэн төрүттээхпин. Билигин Дьокуускай куоракка мөлтөхтүк истэр уолаттары тустууга эрчийэбин. Сурдоолимпиада чемпионнарын, призердарын иитэн таһаардым. Сурдоолимпийскай оонньуулар кыайыылаахтара олимпийскай чемпионнар, призердар курдук таһымҥа тураллар. Сурдоолимпиадаҕа бастаабыттарын иһин өрөспүүбүлүкэбит Ил Дархана “Полярная звезда” диэн Саха сирин саамай улахан наҕараадатын туттарбыта.
Оҕо тустуутун таһыма тренертэн тутулуктаах. Тренер төһөнөн айымньылаахтык, таһаарыылаахтык үлэлиир оҕолоро соччонон үчүгэйдик тусталлар. Тренер үлэтин таптыыр, сөбүлүүр буоллаҕына, оҕолорун илдьэн элбэхтик туһуннарар буоллаҕына сайдыы барар. Тренер үөрэхтээх, тустууну үчүгэйдик билэр, бэйэтэ былааннаах, бэйэтэ туспа көрүүлээх буолуохтаах. Илья Анатольевич оннук тренер этэ.
Кини көбүөргэ үлэтин дойдутуттан Эмистэн саҕалаабыта. Дойдутун дьоно-сэргэтэ киниэхэ улахан тирэҕи биэрбитэ. Кини ону сыаналыыр, дойдутун дьонугар-сэргэтигэр куруук махтанара. Мантан тустууга элбэх оҕо тахсыбыта.
Илья Анатольевич биһикки кыра уолаттары тустууга эрчийэргэ бииргэ үлэлээбиппит. Кини соҕуруунан, киэҥ сирдэринэн сылдьан атын дойдулар уопуттарын ылар эрэ буолбакка, ону оҕолоругар сатаан иҥэрэр, өйүн-санаатын, олоҕун барытын анаан туран үлэлээбит тренер.
Оҕолоругар сүрдээх үчүгэй сыһыаннаах буолара. Хас биирдии хамсаныытын, хас биирдии тылын уолаттара сып курдук ылынан, иҥэринэн иһэллэрин көрөр ураты этэ.
***
Николай Прокопьевич Сивцев, Тумул нэhилиэгин баһылыга, Мэҥэ Хаҥалас:
– Быйыл Илья Анатольевич Солдатов төрөөбүтэ 55 сылыгар аналлаах турнирга икки массыынанан 20 оҕону аҕалан кытыннарбытым. 2010-2017 сс. тренердээбитим. Ол кэмҥэ биһиги Илья Анатольевичтыын элбэхтик алтыһан, бииргэ сылдьан, оҕо тустуутугар туох саҥа хайысхалары булабыт диэн элбэхтик барбыппыт-кэлбиппит. Киһи үлэтигэр биир санаалаах, тэҥник толкуйдуур киһитин кытта олус тапсан, таһаарыылаахтык үлэлиир. Илья биһикки оннук тапсан үлэлээбиппит. Дагестаҥҥа Хасавюрт куоракка оҕолорбутун эрчийэ илдьэр суолу-ииһи тобулуу үлэбит биир саамай сатаммыт хайысхата этэ. Дагестаҥҥа дьарыгы иккиэн бииргэ тобулан саҕалаабыппыт. Кырдьык, ол саҕана Кавказка быһыы-майгы сытыы этэ. Этэргэ дылы, улахан кыһалҕалаах киһи бара сатаабат да курдуга. Оҕолор, төрөппүттэр иннилэригэр улахан эппиэтинэһи ылынаммыт сүрдээх хорсуннук быһаарыммыт эбиппит диэн билигин эмиэ да салла саныыбын. Итинник улахан эппиэтинэстээх хардыыны үлэтин сөбүлүүр, үлэтинэн олорор эрэ киһи оҥорор дии саныыбын. Илья Анатольевич тустууга бэриниилээх тренер этэ. Аны төрөппүтү, оскуоланы, учууталы кытта биир тэҥник үлэлиирэ. Онон оҕону иитии өттүгэр нэһилиэгин оскуолатыгар улахан көмөлөөх тренер этэ.
Оҕо спордун сайдыыта билигин сөптөөхтүк баран иһэр диэн көрөбүн. Саамай кылаабынайа, спордунан, ол иһигэр тустуунан, биир да оҕону энчирэппэккэ, кыра саастарыттан күүскэ хабыахха наада. Спортка умсугуйан туран дьарыктаналларын курдук үлэни тэрийиэххэ наада. Спортка эттиин-хаанныын, өйдүүн-санаалыын сыстыбыт оҕо син биир спортка төннө турар.
Онтон оҕо тустуутун сайдыытыгар детсадтан саҕалаан үлэ күүскэ ыытыллыахтаах. Итиннэ Эмис нэһилиэгин тренерэ, Илья Анатольевич чугас доҕоро Аркадий Николаевич Тастыгин детсадтары хабан бэркэ үлэлии сылдьар. Бастаан оҕону ыллын да тута туһуннаран барбаккын. Оҕо илиитин, атаҕын, бу илии, атах тустууга туох суолталааҕын өйдүү, ылына үөрэнэр, тустуу көбүөрүгэр иннинэн, кэннинэн куврогу чэпчэкитик оҥоро үөрэнэр, тустуу көбүөрэ диэн тугун билэр. Итинник сирдээн, ситимнээн тустууга аҕалыахха наада. Уонна биллэн туран, оҕону бэйэҕэ тардар гына, интэриэһиргииллэрин курдук үлэлиэххэ, дьарыктыахха наада. Илья Анатольевич ону кыайа тутар тренер этэ.
***
Николай Николаевич Прохоров, Горнай улууһун оҕо спортивнай оскуолатын көҥүл тустууга тренерэ, Саха Өрөспүүбүбүкэтин үтүөлээх тренера, Бэрдьигэстээх нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо:
– Биһиги Илья Анатольевичтыын бииргэ үлэлээбиппит. Мин, Аркадий Николаевич Тастыгин, Владимир Николаевич Кириллин, Ньургун Валерьевич Иванов Чурапчыттан Егор Иванович Яковлев буоламмыт «Эрэл» диэн ааттаах тустуу кулуубун тэрийэн үлэлээбиппит.
Кулуубунай тустуу үлэтин саҕалаабыппыт. Ол түмүгэр элбэх күрэхтэhиилэргэ, сбордарга сылдьыбыппыт, бэйэбит икки ардыбытыгар уопуппутун күүскэ тарҕатар, оҕолорбутун илдьэ бэйэ-бэйэбитигэр сылдьыһар, лааҕырдыыр, дьарыктанар этибит. Оҕолорбутун кытта соҕуруунан, хотунан сылдьаммыт уолаттарбытын сүрдээҕин сайыннарбыппыт. Ол үлэ түмүгэр «Эрэл» кулууптан ситиһиилээх тустууктар тахсыбыттара: Володя Егоров, Чурапчыттан Егор Пономарев, Горнайтан быраттыы Ефремовтар, Иосиф Михайлов, кэлин Андрей Мидловец, өссө да элбэх аан дойдуга тиийэ миэстэлэспит уолаттар бааллар.
Билигин тустуу аан дойду үрдүнэн сайынна. Саха тустуута эмиэ ол тэтиминэн сайдан баран иhэр. Мэhэйдэр хаhан баҕарар бааллар эрээри, онно үлэ күүскэ барыан наада. Биһиги тренердэрбит сайдыы тэтимин кытта тустууну тэҥҥэ тутан үлэлиири сатыыллар. Эмис нэhилиэгэр Илья Анатольевич табаарыһа, Саха өрөспүүбүлүкэтин үтүөлээх тренерэ Аркадий Николаевич Тастыгин кэлэн үлэлии сылдьар. Оҕо уратытын, киниэхэ туох тиийбэтин, ханнык өрүтүн күүһүрдүөххэ сөбүн уопуттаах тренер олус табатык көрөн, оҕолорун эрчийэ сылдьар.
Тренер бэйэтин талан ылбыт көрүҥэр бэриниилээх буолуохтаах. Биир сиргэ тохтоон турбакка билиитин хаҥатан иһиэхтээх. Билигин сыл аайы быраабыла, тустуу тэтимэ уларыйа турар. Онно сөп түбэһиннэрэн тренер эмиэ үлэтин, дьарыгын хаамыытын уларытан, саҥаны киллэрэн иһиэхтээх. Илья Анатольевич оннук тренер этэ. Хотунан, соҕуруунан элбэхтик сылдьан, тустууга туох уларыйыы киирбитин, туох уларыйаары турарын барытын эрдэтэн сылыктаан билэн, инники хардыылаан иһэр этэ. Онон Илья Анатольевич Солдатов оҕо тустуута сайдарыгар улахан кылаатын киллэрбит тренер диэн сыаналыыбын.
***
Владимир Петрович Яковлев, ССРС спордун маастара, Майа нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо, Мэҥэ Хаҥалас:
– Тренердиир кэммэр Илья Анатольевич Солдатовы кытта бииргэ үлэлээбиппит. Оҕолору дьарыктаан, Россия сбордарыгар бииргэ сылдьан, Россия маастардарын, призердарын иитэн таһаарбыппыт.
Билигин урукку курдук буолбатах, спорт көрүҥэ олус элбэх. Холобур, урут тустуу, бокса эрэ баар буоллаҕына, билигин спорт бары көрүҥэ барыта сайынна. Оҕолор да билиилэрэ-көрүүлэрэ киэҥ, ирдэбиллэрэ улахан. Онон тустуу тренерэ саҥаттан саҥа ньымалары арыйан, оҕо тустууну таптыырын, этинэн-хаанынан ылынарын курдук үлэлиэхтээх. Илья Анатольевич тренер быһыытынан биир уратыта итиннэ сытар. Киниэхэ оҕолор баҕаран туран кэлэллэрэ уонна киниттэн арахсыбаттар этэ.
***
Дархан Потапов, VIII кылаас, В.В. Расторгуев аатынан Амма 2 №-дээх орто оскуолата:
– Мин Илья Анатольевич Солдатов аатынан ыытыллар турнирдарга быйыл төрдүс төгүлүн күрэхтэстим. Аан бастаан Дагестаҥҥа Хасавюрт куоракка ыытыллыбыт турнирга боруонса призер буолбутум. Былырыын эмиэ бу турнирга боруонса мэтээли ылбытым. Быйыл үрүҥ көмүс призер буоллум. Илья Анатольевыһы мин кыра сылдьан спорсаалаҕа көрөрбүн өйдүүбүн. Кини биһигини эрчийэр этэ. Аммаҕа дьиэлэригэр сылдьааччыбын.
Кини аатынан ыытыллар турниры мин наһаа сөбүлүүбүн. Эрдэттэн сыал-сорук туруоран бэлэмнэнэбин. Бу олох үчүгэй бириистэрдээх турнир. Билигин 15 саастаахпын. Улаатан, аны кыттыбаппын диэтэхпинэ, хомойобун. Онон кыра саастаах оҕолорго билиҥҥиттэн саҕалаан Илья Анатольевич турнирыгар кыттарга уонна кыайарга бэлэмнэнин диэн сүбэлиибин.
Өркөн СОЛДАТОВ, VIII «Б» кылаас,
Л.В. Киренскэй аатынан Амматааҕы лиссиэй