Айан педагогиката: «Ыллык» сааскы айана

28.04.2023 18:03

Оскуолабыт иһинэн тэрийбит “Ыллык” экспедициябыт быйыл бэһис төгүлүн ыытылынна. Маннык тэрээһиннэр оҕолор төрөөбүт сирдэрин историятын билэллэригэр, айылҕатын харыстыы үөрэнэллэригэр туоһуланар. Ону тэҥэ айан суола олохторугар көрсөр араас түгэннэригэр сөптөөх быһаарыныыны ылыналларыгар, сатабылларын сайыннаралларыгар, бэйэ-бэйэлэрин кытта бодоруһалларыгар үөрэтэр. Кыһыҥҥы суолунан оскуолабыт массыынатынан Мэтээки учаастагар тиийэ бара сырыттыбыт. Кэлэ-бара уопсайа 234 км айаннаатыбыт.

Винокуров Коля, 7 кылаас: Айаммыт суола табыгастаах сиргэ турар буолан Үөттээххэ наар тохтоон ааһабыт. Хаһаайка Татьяна Христофоровна Слепцова (уҥаттан төрдүс олорор) куруук буоларын курдук үөрэ-көтө көрүстэ.

Кини бу сиргэ быраатын Игнаты кытта олорор. Биһиги тиийиибитигэр Игнат сүөһүлэрин аһата сылдьара. Номнуо икки ынах төрөөн икки тыһы торбос (ньирэй) эбиллибит. Тыһы торбос төрүүрэ сүөһү төрдө элбииригэр диэн былыргылар үөрэллэрэ. Ынахтар төрөөннөр хотонноругар 3-4 үлэлии тахсаллар эбит да, Танялаах онтон толлубаттар.

**Саввинов Георгий, 7 кылаас**: Мэтээкигэ айаннаан тиийиибитигэр сылгыһыт Степан Старостин сылгыларын үүрэн баран эрэригэр түбэспиппит. Төһө да кыһыннары манна толору кыстаабаталлар, “Арыылаах” КП сылгыһыттара сылгыларын манна аһаталлар эбит. Саас буолан, сылгы төрүөҕэ саҕаланан кып-кыра кулунчук ийэтин ойоҕолуу сүүрэн аһыыр сирдэригэр үүрүллэн иһэрэ көрөргө астык этэ. Саҥа төрөөтүм диэбэккэ, Дьөһөгөй оҕото сэниэлээхтик халыҥ хаары кэһэн айанныыра айылҕатын кытта ыкса сибээстээҕин көрдөрөр.

Мэтээкигэ биһиги икки сыл анараа өттүгэр эмиэ кэлэн барбыппыт. Ол кэмтэн Олеся Николаевна Ефимовалаах саҥа дьиэ туттубуттара бу сиргэ билигин да от оттонорун, дьон сөбүлүүр дьарыгынан дьарыктанарын туоһулуур. Кинилэр бу сиргэ дьиэ кэргэнинэн кэлэн оттуулларын таһынан, сир астыыллар, бултууллар.

**Другина Амелия, 7 кылаас**: Суоппарбыт Максим Павлович Мухин дьоно олорбут, “Комсомольская, 6” аадырыстаах дьиэҕэ тохтоон остуол тардынан аһаабыппыт.

Айаал Степанов, астыы үөрүйэх уолбут, шашлык этин барбекюларга начаас уурталаан, Максим Павлович мангалыгар уот оттон чоҕуртун кэннэ үппүт минньигэс да минньигэс шашлыктарын тото-хоно сиэбиппит. Шашлыктаабыт түгэммит умнуллубат түгэн буолта.

**Слепцов Виталий, 10 кылаас**: Манна олорон учууталларбыт Айталина Ильинична Бурнашева уонна Александр Герасимович Павлов Мэтээкигэ тоҕо кэлсибиттэрин кэпсээбиттэрэ. Ол курдук Айталина Ильинична манна төрөөбүт, бэйэтэ кэпсииринии “биһигин ыйаабыт сирэ” буолар эбит. Кини төрөөбүт, улааппыт дьиэтин көрдүбүт. Ол саҕана манна сыалай бөһүөлэк курдук олорбуттар. Фельшарско-акушерскай пуун, маҕаһыын, сынньанарга кулууп, уот ситимигэр дизельнай станция толору үлэлээбиттэр.

Александр Герасимович манна, совхозка үс сыл салайаачынан үлэлээбит. Эдэр ыччат кэлэн үлэлиир, элбэх киһи ыал буолбут сирэ этэ диир. Кини үлэлиир кэмигэр араас ыарахаттары да көрсүбүт. Ол курдук бөһүөлэктэн ыраах турар учаастак буолан ордук кыһыҥҥы суол тохтобулугар сүөһү эбии аһылыга бүтэн, ол ыксала буолар эбит. Ону ол диэбэккэ манна үлэлээбит сылларын наһаа истиҥник ахтар.
11 буупустар биһиги оскуолабытын бүтэртэрэ быйыл 35 сыла буолар. Онно анаан бу соторутааҕыта кылааһынан көрсүбүттэрэ. Кинилэр биһиэхэ, экспедиция кыттыылаахтарыгар, хас биирдиибитигэр анаан өйдөбүнньүк бэлэх ыыппыттарын кинилэри кытта бииргэ үөрэммит, экспедициябыт салайааччыта, Розалия Степановна Слепцова туттарта эмиэ соһуччу үөрүү буолла.

**Степанов Айаал, 10 кылаас**: Чэйдээн айаннаабыт сылаабытын таһаарынан баран, Мэтээки уҥуоргу биэрэгэр хаһан эрэ геологтар ду, мас уһаарааччылар ду туппут оһохторун булар сыаллаах көрдөөбүппүт. Үрэх биэрэгиттэн ырааҕа суох турар оһоҕу өр гыммакка булбуппут. Күлүк сирэ хаардааҕын ыраастаан тула өттүн барытын чинчийбиппит, кээмэйдээбиппит, аттыгар хаартыска түспүппүт.

Оһох аһаҕас халлаан анныгар килиэп буһарарга анаммыт оһох эбит. Хоту уонна арҕаа өттүгэр сойоро бытаардын диэн буолуо, хайыр тааһынан дьапталлыбыт; аана соҕуруу өттүгэр; оһох, буочука буолбакка, 5 мм халыҥнаах кыра емкость; состуога (фундамена) буруус мастан наһаа кичэллэн оҥоһуллубут уонна мас тоҕоһоннон туттарыллыбат. Быһа барыллаан, олохтоохтор кэпсииллэринэн 20-с үйэ 50-с сыллара буолуон сөп, ол аата 70-тан тахса сыл турбут.

**Ефимов Любомир, 10 кылаас**: Мэтээкиттэн дьиэбитигэр төннөн иһэн, салгыы Сибиэлээх диэн учаастактан чугас Тордуйа диэн сиргэ хонуу ортотугар эмиэ килиэп буһарар оһох баарын истэн чуолкай суолун Павел Павлович Слепцовтан ыйытаары Курбан диэн сиргэ тохтообуппут. Элбэх киһи тоҕуоруһан тиийбитин сөбүлээбэккэ, бойбоспут кып-кыра икки ыт оҕото үрэн морбойон көрсөн баран, син төннүө суохтар диэтилэр быһылаах, дьиэбитин харабыллыах этибит ду диэбиттии саҥа оҥоһуллубут балаҕаннарын иннигэр тиийэн олорунан кэбистилэр. Бу иннинэ бу сиргэ сылдьарбытыгар кыһыҥҥы улахан дьиэлэрэ уокка былдьаммыт эбит буоллаҕына, икки сыл иһигэр тутуу элбээбит: улахан олорор дьиэ, балаҕан, баанньык, станцияларыгар будка, икки боксалаах улахан трактордар киирэр гаражтарын туппуттар, сылгыларын хаайар даллара кэҥээбит. Номнуо хас да сылгы төрөөбүтүн хаайан туспа аһаталлар эбит.

Павел Павлович Курбаныгар суох буолан биэрдэ. Быраата Александр ыйыытынан, сылгы аһата Сибиэлээхэ барбытын истэн, онно сүүрдэн тиийдибит. Павел Павлович онно биир үөр сылгытын аһата сылдьар эбит. Биһигини көрөн соһуйда. Сиэн бырааттарын Виталийдаах, Георгийы көрөн үөрдэ.

Оһох ханна турарын быһааран биэрэн баран, билигин хаара халыҥ, онно массыына тиийбэт сирэ, күһүн сылдьаргыт ордук буолуо диэн сүбэлээбититтэн салгыы Тарҕанаҕа айаннаатыбыт.

Аара “Тарыҥнаах” хайатыгар хаартыска түспүппүт. Бу хайа туруорутунан биллэр. Сайын айылҕа чэчирии көҕөрөн турар кэмигэр ураты дьикти кыраһыабай көстүүлээх буолар.