Ахсынньы 12 күнүгэр Дьокуускай куоракка Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бырабыыталыстыбатын 2 №-дээх дьиэтигэр Амма улууһун Эмис нэһилиэгиттэн төрүттээх, 1941-1946 сс. Саха АССР үөрэҕириитин Народнай комиссарынан (миниистиринэн) үлэлээбит, Саха АССР наукаларын үтүөлээх диэйэтэлэ, историческай наука кандидата, реформатор Василий Назарович Чемезов төрөөбүтэ 110 сылыгар аналлаах төгүрүк остуол буолан ааста.
Василий Чемезов норуотугар хаалларбыт сүдү нэһилиэстибэтин туһунан киэҥ кэпсэтиигэ Саха Өрөспүүбүлүкэтин үөрэҕириитин миниистирэ Н.А. Соколова, Амма улууһун баһылыга С.Н. Кузьмин, Ил Түмэн депутата А.И. Корякин, СО РАН гуманитарнай чинчийиилэр уонна хотугу аҕыйах ахсааннаах норуоттар проблемаларыгар институт дириэктэрэ С.И. Боякова, Саха Өрөспүүбүлүкэтин наукатын Академиятын төрөөбүт тыллары үөрэтэр, харыстыыр уонна сайыннарар киин салайааччыта Ф.В. Габышева, Саха Өрөспүүбүлүкэтин Национальнай архыыбын дириэктэрин солбуйааччыта Н.С. Степанова, В.Н. Чемезов кыыһа Е.В. Чемезова, саха норуотун суруйааччыта Д.Ф. Наумов, В.Н. Чемезов биир дойдулааҕа, учуонай В.И. Пестерев, Амма улууһун общественноһа, В.Н. Чемезов аймахтара кыттыыны ыллылар.
– Өрөспүүбүлүкэ үөрэҕириитин салайан кэлбит дьоннортон биирдэстэрэ Василий Назарович Чемезов буолар. Кини дойдуга сатыылаан турбут саамай уустук кэмнэргэ – Аҕа дойду Улуу сэриитин сылларыгар үөрэхтээһини салайбыта, – диэн бэлиэтээтэ үөрэх миниистирэ Нюргуна Афанасьевна Соколова, – Бу кэмҥэ Василий Назарович салалтатынан үөрэх үлэһиттэрин бэлэмнээһиҥҥэ, сэрии сылларыгар тулаайах хаалбыт оҕолору көрүүгэ-истиигэ улахан үлэ ыытыллыбыта. Онон бу төгүрүк остуолга Василий Назарович олорон ааспыт олоҕун, үлэтин-хамнаһын туһунан кэпсэтэрбит улахан суолталаах. Кини төрөөбүтэ 110 сылыгар 2025 сыл устата элбэх тэрээһиннэр ыытылыннылар. Онуоха Василий Назарович үөрэҕириигэ киллэрбит кыллаатын, кини хаалларбыт нэһилиэстибэтин үйэтитиигэ үлэлэспит, үлэлэһэ сылдьар Амма улууһун, төрөөбүт Эмиһин нэһилиэгин дьаһалталарыгар истиҥ махталбын тиэрдэбин.
Амма улууһун баһылыга Степан Николаевич Кузьмин: «Василий Назарович Чемезов курдук Саха сирин сайдыытыгар киллэрбит улахан кылааттаах дьоннорбутун үйэтитии бүгүҥҥү үлэлии-хамсыы сылдьар дьаһалта ытык иэспит, эбээһинэспит буолар. Василий Назарович Аҕа дойду Улуу сэриитин ыарахан кэмнэригэр үөрэх систиэмэтин салайан, саха ыччата үөрэхтэн, билииттэн маппатын туһугар, ыарахан кэмнэргэ үөрэх салаата сайдарын турууласпыта. Кини үөрэх миниистиринэн үлэлиир кэмигэр 21 детдом аһыллан, үгүс оҕо тыыннаах ордон, норуот инники кэскилигэр үтүө сабыдыаллаах буолбута. Василий Назарович салайааччы эрэ буолбакка, учуонай быһыытынан оччотооҕу кэм уларыйыыларыгар саха тылын, култууратын үөрэтиигэ суолталаах уонна кэскиллээх үлэлэри ыыппыта. Төгүрүк остуол түмүгүнэн, резолюция ылынан, онно тирэҕирэн Василий Назарович аатын үйэтитиигэ ыытар үлэбит хайысхатын өссө кэҥэтиэхпит», – диэн бэлиэтээн эттэ.
***
Сэбиэскэй сойуус кэминэҕи учуонай, историческай наука кандидата Василий Назарович Чемезов туһунан киэҥ сырдатыыны СО РАН гуманитарнай чинчийиилэр уонна хотугу аҕыйах ахсааннаах норуоттар проблемаларыгар институт дириэктэрэ Сардана Ильинична Боякова оҥордо.
– Биллэрин курдук, Василий Назарович 1915 сыллаахха атырдьах ыйын 18 күнүгэр Амма улууһун Эмис нэһилиэгэр төрөөбүтэ. Төрөөбүт оройуонугар сэттэ кылааһы бүтэрэн баран, 1931 сыллаахха педтехникумҥа киирбитэ. Онтон иккис куурустан туйгун устудьуон буолан, Москва куоракка үөрэнэ барбыта. 1937 сыллаахха Ленин аатынан Москватааҕы государственнай университет историческай факультетын бүтэрэн, дойдутугар Аммаҕа кэлэн оскуола дириэктэринэн үлэлээбитэ. 1938 сыллаахха партия обкомун быһаарыытынан, 23 саастаах Василий Чемезовы тыл уонна култуура институтун учуонай сэкэрэтээринэн аныыллар. 1938-1941 сс. институт дириэктэрин эбээһинэһин толорооччунан үлэлиир. Бу кырдьык, биһиги институппутугар ыарахан кэм этэ: политическай репрессия түмүгэр бастакы дириэктэр П.А. Ойуунускайы уонна институт научнай үлэһиттэрин буруйдаан институт үлэтэ күөмчүлэнэн, тохтотуллан да турар курдуга. Василий Назарович бу маннык уустук кэмҥэ өрөспүүбүлүкэ салалтатын иннигэр институт материальнай базатын хаҥатыытын, кадрдарынан хааччыйыытын күүскэ туруорсар. Архыып докумуоннара көрдөрөллөрүнэн, Чемезов өрөспүүбүлүкэ салалтатыгар аадырыстаабыт дакылааттарынан сирдэттэххэ, саҥа научнай каадрдары булууга уонна иитэн таһаарыыга, институт үлэһиттэрин квалификацияларын үрдэтиигэ улахан үлэни ыыппыта көстөр.
Бу үлэлээбит сылларыгар киэҥ хабааннаах научнай бырайыактары көҕүлээһинэ саҕаламмыт. Ол түмүгэр биһиги институппут Саха сирин сайдыытыгар бэйэтин суолтатын дьыалаҕа дакаастаан көрдөрбүт. 1939 сыллаахха Василий Назарович тус бэйэтин көҕүлээһининэн, ССРС Наукатын Академиятын чилиэн-корреспондена Сергей Ефимович Малов, оччолорго филологическай наука кандидата Елизавета Ивановна Убрятова кыттыылаах саха суругун-бичигин латыынскай алпаабыттан нуучча графикатыгар көһөрүү үлэтэ ыытыллыбыта, саха тылын орфографиятын сүрүн быраабылалара бигэргэммитэ. Бу саха суругар-бичигэр сүрдээх улахан суолталаах реформа этэ. Биһиги институппут архыыбыгар Чемезов тус бэйэтин илии баттааһыннаах өрөспүүбүлүкэ оройуоннарыгар саха тылынан уус-уран айымньыларын уһулан ыыталларыгар ыҥырыы суруктара хараллан сыталлар. Ити кэмтэн ыла оройуоннарга институт үлэтин ситимэ кэҥээбитэ, тэнийбитэ. Онтон 1940 сыллаахха саха эпоһа олоҥхо тиэкиһин оҥорууга үлэ күүскэ саҕаламмыта. Олоҥхоһуттар куонкурустара ыытыллыбыта. Билигин биһиги олоҥхоҕо илдьэ сылдьарбыт – барыта ити кэмҥэ хомуллубута. Саамай сүрүнэ диэн бу тэрээһиннэр норуот үгэһин кытта ситими олохтоон, норуот ырыаһыттарын ааттарын-суолларын үрдэппитэ, саҥа хайысханы киллэрбитэ, – диэн бэлиэтээн туран Сардана Ильинична Василий Назарович Чемезовы наука туруу үлэһитэ этэ диэн үрдүктүк сыаналаата.
Маны тэҥэ Сардана Ильинична биир чахчыны чопчулаан бэлиэтээтэ. Үөрэх миниистирэ буолан олорон, 1946 сыллаахха Кулаковскай, Софронов, Неустроев айымньыларын оскуолаларга саха литературатын программатыгар аан бастаан киллэрбитэ.
***
Саха Өрөспүүбүлүкэтин наукатын Академиятын төрөөбүт тыллары үөрэтэр, харыстыыр уонна сайыннарар киин салайааччыта Феодосия Васильевна Габышева: “Бүгүҥҥү төгүрүк остуолга Амма улууһун бочуоттаах олохтооҕо быһыытынан кыттыыны ылабын. Василий Назарович биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр үөрэх миниистирин 10-с миниистирэ эбит, онтон мин 21-с миниистирэбин. Олоҕун биографиятыттан көрдөххө, Василий Назарович дьиҥнээх үчүгэй педагогическай үөрэхтээх: Москватааҕы Ленин аатынан педагогическай институту бүтэрэн кэлбит ол кэмҥэ сүрдээх улахан педагогическай үөрэхтээх киһи. Кини кэлэн баран наукаҕа үлэлээбит. Ити кэмҥэ георграфия, физика, математика, химия, естествознание предметтэригэр терминологическай тылдьыттары, үөрэх пособиеларын оҥорбуттара. Ол аата кини миниистирдии кэлэригэр научнай төрүттэри билэн-көрөн үлэтигэр туһанар курдук бэлэмнээх кэлбит эбит диэн мин көрөбүн. Василий Назарович сэрии саамай ыарахан сылларыгар үөрэх миниистиринэн үлэлиир. 21 детдому тэрийэр. Онно 1845 оҕо киирбит. Бу наһаа улахан суолталаах үлэ дии саныыбын. Ол кэмҥэ үөрэх хаачыстыбатын тупсарыы, материальнай базатын хаҥатыы үлэтин киэҥник ыыппыт. Сайыҥҥы площадкалары тэрийтэрэн оҕолору эмиэ үөрэттэрэр эбит. Ол аата оскуолалары тэрийэрин, детсадтары арыйарын таһынан өссө билиҥҥинэн эттэххэ, эбии үөрэхтээһини тэрийбит. Үлэлиир кэмигэр учууталлар идэлэрин үрдэтэр институт сэрии кэмигэр тохтоон баран үлэлиир кэмин саҕалаабыт. Институту чөлүгэр түһэриигэ үлэлээбит. Биһиги бэйэбит үлэлиир кэммитигэр үөрэхтээһин виртуальнай музейын тэрийбиппит. Чемезов туһунан интернеккэ матырыйаал улахан суох. Онон үөрэхтээһин виртуальнай музейыгар киирдибит да туох баар наадалаах мытырыйаалы барытын булан ылар курдук дьаһаныахтаахпыт. Ол иһигэр Василий Назарович Чемезов туһунан. Биһиги тугу да умнубакка, барытын чөл илдьэ сылдьан үлэлиэхтээхпит, – диэн Феодосия Васильевна төгүрүк остуол резолюциятыгар үөрэхтээһин виртуальнай музейыгар Василий Назарович туһунан матырыйааллары түмэн киллэрэр туһунан эттэ. Кини бэйэтин этиитигэр Амма улууһа үөрэхтээһиҥҥэ улахан ситиһиилэрдээҕин, ордук Л.В. Киренскэй аатынан Амматааҕы лиссиэй үөрэхтээһиҥҥэ инники күөҥҥэ сылдьарын, үөрэх миниистирэ буолан олорон Абаҕа, Бөтүҥ оскуолаларын тутуутугар үлэлэспитин туһунан бэлиэтээтэ, Василий Назарович Чемезов оҥорбут үлэтэ, хаалларбыт нэһилиэстибэтэ инники сайдыыга тирэх буоларыгар баҕарда
***
Саха Өрөспүүбүлүкэтин Национальнай архыыбын дириэктэрин солбуйааччыта Наталья Степановна Степанова Василий Назарович архыыпка үлэлииригэр толоруллубут личнай дьыалаларынан көрөн уратытык, сонуннук билиһиннэрдэ. Оччолорго чинчийээччи быһыытынан архыып докумуоннарын үөрэтээри кэлэр дьоҥҥо личнай дьыала оҥоһуллар эбит.
Василий Назарович архыыпка 1939 сылтан 1956 сылга диэри кэлэн үлэлээбит эбит. Ону туоһулуур хас да личнай дьыалалара бааллар. 1939 сыллаахха оччотооҕу киин архыыпка кэлэн ханнык тиэмэлэргэ интэриэһиргиирин туһунан суруйбута личнай дьыалатыгар баар эбит. Ол курдук кини “Манчаарыны үөрэтээри гынабын. 1939 сыллаахха Москваҕа үөрэххэ бараары сылдьабын. Манчаары туһунан үөрэтэн баран кандидатскай диссертациям темата буолуо” диэн илиитинэн суруйбута архыыпка баар. Ону таһынан боруонса үйэтин, Амма оройуонун экономическай өрүтүн, ойууттар туһунан интэриэһиргииин туһунан суруйбут. Партийнай архыыпка обком сэкэрэтээрэ көҥүллээх кэлэн үлэлиир эбит.
– Онон Василий Назарович наукаҕа сүрдээх тахсыылаахтык үлэлээбит эбит. “Установление советской власти” диэн хас да томнаах кинигэ тахсарыгар хомуйан оҥорооччу быһыытынан улаханнык үлэлээбит. Архыыпка үлэлииригэр анкета толорбутуттан көрдөххө, 1915 сыллаахха атырдьах ыйын 10 күнүгэр төрөөбүтүм диэбит. Аныгы стиилинэн атырдьах ыйын 23 күнэ буолан тахсар. Инники өттүгэр маны учуоттуохха наада буолар. Бэйэтэ суруйарынан, Хаҥка диэн сиргэ төрөөбүт. Аҕата булчут эбит. Амма 7 кылаастаах оскуолатын бүтэрэн, педтехникумҥа икки сыл үөрэнэн баран Москваҕа үөрэнэ киирбит уонна 1937 с. историческай факультеты бүтэрэн дириэктэринэн Аммаҕа ананан үлэҕэ барбыт. Үөрэҕирии наркомунан Аҕа дойду Улуу сэриитин кэмигэр саамай кытаанах, ыарахан сылларга үлэлээбит кэмнэригэр таһаарбыт уураахтарын, детдомнар, уһуйааннар үлэлэрин, каадыры аттарын туруоруу, сэрии сылларыгар үөрэх тэрилтэлэрин үлэлэрин сырдатар докумуоннары – барытын чинчийэн сааһылааһын, наардааһын үлэтэ барыахтаах. Аны биэс сылынан Василий Назарович төрөөбүтэ 115 сылыгар ити докумуоннар булуллан кэпсэниллиэхтээхтэр, сырдатыллыахтаахтар дии саныыбын, – диэн Наталья Степановна санаатын үллэһиннэ.
***
Эмис нэһилиэгин баһылыга Прокопий Петрович Бубякин Василий Назарович 110 сылыгар 2025 сыл устата туох үлэ барбытын иһитиннэрдэ. Ол курдук төрөөбүт Эмиһигэр боруонса бюст туруорулунна. “500 тыһыынчалаах бюст турда. Василий Назарович ыччаттарыгар, аймахтарыгар улахан махталбын биллэрэбин. Кинилэр бу этиини өйөөн, үбүлээһинигэр уу харчынан көмөлөстүлэр. Бюһу туруорууга үлэлэспит биир дойдулаахпытыгар Василий Гаврильевич Соловьевка махтанабыт. 2025 сыл нэһилиэкпитигэр Василий Назарович Чемезов сыла биллэриллэн, оскуолабытыгар аһаҕас уруоктар ыытылыннылар. Биир дойдулаахпыт историческай наука кандидата Владимир Ильич Пестерев спектакль суруйан бүтэрдэ. “Сээркээн сэһэнньиттэр” диэн улуус оҕолорун үлэлэрин хомуурунньуга бэчээттэнэн таҕыста. Төрөөбүт тыл тиэмэтигэр өрөспүүбүлүкэтээҕи форум ыытылынна. Күөрэлэ алааспытыгар ыһыах буолла, – диэн нэһилиэк баһылыга билиһиннэрдэ.
Прокопий Петрович Василий Назарович Чемезов аата-суола умна быһыытыйбыт кэмигэр кини аатын өрө тутан, үйэтитэн бу кэмҥэ диэри ситимнээн кэлбит киһинэн Екатерина Дмитриевна Уварова буоларын ахтан ааста. Бу улахан үлэни ыыппыт кыраайы үөрэтээччи Е.Д. Увароваҕа истиҥ махталын биллэрдэ.
Саха норуотун суруйааччыта Дмитрий Федосеевич Наумов сэрии кэминээҕи детдомнар, интернаттар тустарынан кэпсиир музей хайаан да наадатын туһунан санаатын үллэһиннэ. “Баһылай Наһаарабыска үйэлээх пааматынньык ол буолуо этэ”, – диэн бэлиэтээн эттэ.
***
Историческай наука кандидата Владимир Ильич Пестерев Василий Назаровичка сыһыаннаах түөрт түгэҥҥэ тохтоон ааста.
– Мин оҕонньору кытта 1965 сыллаахха, ол аата 60 сыл аннараа өттүгэр, көрсүбүтүм. Икки күнү быһа кэпсэппиппит. Оччолорго “Артек” лааҕырга айаннаан иһэр 5-с кылаас оҕотун дьиэтигэр аҕалан хоннорбута. Ол кэмҥэ хараҕынан көрбөт буолбут этэ. Аттыгар олордон эрэ миигиттэн, 5-с кылаас оҕотуттан, Эмис алаастарын – Саппыйаны, Олому, Үҥкүрү – барытын сиһилии ыйыппыта. “Чэ, бу алааска киирдин, манна балаҕан турар этэ, манна хатыҥ үүнэн тутар этэ, ол хатыҥ баар дуо? Оломҥо маннык харыйа баар этэ, ол харыйа билигин баар дуо?” – диэн алаастары барытын ыйыталаспыта. Уонна нэһилиэк оҕонньотторун, эмээхситтэрин барыларын иҥэн-тоҥон ыйыталаспыта. Хата, мин оччолорго, тыа оҕото окко үлэлиир, алаастары син билэр буоламмын, төһө билэрбинэн кэпсии сатаабытым. Билигин санаатахха, кини хараҕынан көрбөт, дойдутугар барбатаҕа ырааппыт буолан, барытын бэйэтигэр чугастык ылынан, 5-с кылаас оҕото кэпсээбитинэн дойдутун ахтылҕанын таһаардаҕа. Эйэҕэс баҕайытык кэпсэтэр этэ.
Иккис түгэн – детдомнар. Кини сүрдээх мындырдык үлэлээбит миниистир эбит. Холобур, биһиэхэ дойдубутугар Эмискэ сэрии кэмигэр биир алааска икки холкуос баара. Биир холкуоска 38 киһи хоргуйан өлөр. Иккис холкуоска ким да хоргуйан өлбөт. Биир алааска олорор икки холкуос салайааччылара иккиэн хоччохой хомуньуустар, иккиэн партия диэн түүннэри-күнүстэри үлэлииллэр. Петр Андреевич Новиков салайар холкуоһугар ким да өлбөт. Эбиитин хоргуйан өлөр аймахтарыгар көмөлөһөн эт, ас бэрсэллэр. Ол курдук мындырдык салайан Петр Андреевич дьонун быыһаан турар. Онтон Василий Назарович салайыытынан, тулаайах хаалбыт оҕолору хомуйталаан детдомҥа аҕалаллар. Аны 100 миэстэлээх детдомҥа оҕотун ахсаана 110-130 буолар. 100 миэстэлээххэ 100 эрэ оҕоҕо ас-таҥас көрүллэр. Ону ол диэбэккэ, таһынан ылаттыыр эбит. Ол түмүгэр, Амматтан НКВД-лар тута кэлэллэр. Ону хата, дьоно сэрэтэннэр, грузовой массыынаҕа саһыаран куоттаран, быыһаан тураллар. Итинник муударайдык быһаарынан кини тыһыынчаттан тахса оҕону хоргуйууттан быыһыыр. Үлэлиир кэмнэрбэр Саха сирин хоту, соҕуруу өттүгэр элбэхтик сылдьыбытым. Күннүк Уурастыырап эппитигэр дылы, “хантан сылдьаҕын, доҕоор? Ээ, Эмиспин диэтэхпинэ, ээ, Чээбий дойдута дииллэр”. Мин эмиэ итинник ыйыттахтарына, «ээ, Ааммабын, Эмиспин, ээ, Чиэмэһэп миниистир дойдута эбиккин, кини баар буолан тыыннаах олоробут» диэн этэллэрэ. Верхоянскайга, Усуйаанаҕа хаста да итинник этэн тураллар.
Үһүс түгэн, гражданскай сэрии тиэмэтэ. Институкка үлэлии сылдьан ол саҕана Строд, Байкалов норуот өстөөҕө буолар кэмнэригэр ааттарын чөлүгэр түһэриигэ кини элбэхтик үлэлэспит. Сталин суох буолбутун кэнниттэн, Хрущев кэлбит, былаас арыычча сымнаабыт кэмигэр, онно сөп түбэһиннэрэн, Ойуунускайдаахпытын реаблитациялааһыҥҥа, ааттарын тилиннэрээһиҥҥэ Василий Назарович үтүөтэ-өҥөтө баар.
Бүтэһик, төрдүс түгэн – нуучча алпаабыытыгар көһөрүү улахан үлэтэ буолар. Онон биһиги оҕонньорбут Аммалар, Эмистэр эрэ буолбакка, бүтүн Саха сирин киэн туттуута буолар. Ол иһин музей үлэтин тэрийиитин туһунан этиини сэргиибин, – диэн Владимир Ильич история чахчыларыгар олоҕуран Василий Назарович туһунан истиҥник ахтан-санаан ааста.
***
Василий Назарович кыыһа Елизавета Васильевна Чемезова: “Ийэм бииргэ төрөөбүт тохсуолар этэ. Улахан быраата сэриигэ барарыгар кыыһын Светлананы дьоммор хаалларбыт. Кэргэнэ сэрии иннинэ өлбүт. “Сэрииттэн эргиллэн кэлбэтэхпинэ, кыыһы бэйэҕитигэр хааллараарын”, – диэн көрдөспүт. Кырдьык, сэрииттэн эргиллибэтэх. Онон Свтелананы аҕам аах иитэ ылбыттар. Билигин Светлана уола (сотору 70 сааһын туолар) миэхэ күүс-көмө буолар сүрүн киһим. Ону таһынан аҕам бэйэтин бырааттарын Вася уонна Соломон Захаровтары эмиэ ииппит. Уолаттар аҕалара сэриигэ өлбүт. Василий Дмитриевич Захаров юридическай институту бүтэрэн, сүрдээх уопуттаах юрист буолбута, Үрдүкү суукка, юстиция миниистирин солбуйааччытынан үлэлээбитэ. Онтон Соломон Захаров инженер-авиатор, өрөспүүбүлүкэ авиациятын салайааччыларыттан биир бастакылара буолбута.
Биһиги дьиэбитигэр ким да кими мөхпөт, улаханнык саҥарбат, куруук чуумпу, холку уонна бэрээдэк буолара. Сарсыардааҥҥы, күнүскү киэһээҥҥи аһылык кэмэ хаһан да, биирдэ да уларыйбат этэ. Биһиги бары оннук холку эйгэҕэ улааппыппыт. Биирдэ эмит аҕабыт кытаанахтык көрөн кэбиһэрэ. Оччоҕо барыта өйдөнөр. Биһиги дьиэбитигэр кинигэ культа олус күүстээх этэ. Бары ааҕар этибит. Дьоммут кинигэттэн атыны атыыласпаттар этэ. Аҕам сүрдээх улахан, баай, үчүгэй бибилэтиэкэлээҕэ. Кини сүрдээх үчүгэйдик ыллыыра уонна ыллыырын сөбүлүүр этэ. Нуучча суруйааччыларын пьесаларын сахалыы тылбаастыыра. Ол пьесаларын Саха театрыгар туруораллара. Кини олус элбэх доҕоттордооҕо. Кинилэр ортолоругар артыыстар, худуоһунньуктар, поэттар бааллара. Биир саамай чугас доҕоро Марк Николаевич Жирков этэ.
Аҕам быйыл төрөөбүтэ 110 сылын туолла. Аҕам туһунан сылаас, истиҥ өйдөбүл эйгэтигэр эргиллэн кэлии миэхэ олус үчүгэй. Быйыл кини сылын биллэрэн, тэрэһиннэри ыыппыт Эмис нэһилиэгин дьаһалтатыгар, манна барытыгар кыттыспыт дьоҥҥо дириҥ махталбын тиэрдэбин. Аҕам туһунан үтүө өйдөбүлгүт иһин барыгытыгар махтанабын, – диэн истиҥ ахтыытын оҥордо.
Төгүрүк остуолга этиллибит санаалары түмэн норуотун туһугар олорбут, турууласпыт учуонай Василий Назарович Чемезов олоҕун, үлэтин салгыы үйэтитэргэ, үөрэтэргэ, чинчийэргэ үлэ былаана оҥоһуллуоҕа. Онуоха кини аатын ыччат дьоҥҥо тиэрдии, ситимнээһин сүрүн соругунан буолара саарбаҕа суох.
Сардаана МАТВЕЕВА
keskil14.ru