Бүгүн, ахсынньы 6 күнүгэр Чурапчы улууһун биир дириҥ историялаах үөрэх кыһата, биэс бойобуой уордьаннаах Семен Дмитриевич Флегонтов аатынан Хадаар орто оскуолата 110 сааһын бэлиэтиир.
Биһиги оскуолабыт нэһилиэк сайдыытыгар, дьон-сэргэ үөрэхтээх, сырдык ыралаах буоларыгар сүдү кылааты киллэрбитэ. Оскуолабыт төрүттэнэр кэмигэр олорон ааспыт көлүөнэ ыччаттара үөрэхтээх, билиилээх дьон буола улааталларыгар ис сүрэхтэриттэн баҕараллара. Ол баҕа санааларын олоххо киллэрэн, Хадаар, Чакыр, Хайахсыт нэһилиэктэрин Николаевскай таҥара дьиэтин прихожаннара үбүлээн, нэһилиэкпит көхтөөх дьоннорун көмөлөрүнэн, бастакы оскуоланы туппуттара. Оскуола бастакы дьиэтэ судургу да буоллар, онно сырдык кэлэр кэскил түстэнэрэ. Бастакы оскуола үлэтин 1915 сыл от ыйын 25 күнүттэн үлэтин саҕалаабыта.
Хадаар оскуолата тэриллэн үлэлиэҕиттэн ыла нэһилиэк общественнай-култуурнай киинэ буолбута. Сырдатар, үөрэтэр тэрээһиннэр, мунньахтар – барыта оскуолаҕа ыытыллаллара.
Бастакы учууталларынан Дьокуускайдааҕы реальной училище выпускнига Роман Иванович Верховцев, Николаевскай таҥара дьиэтин аҕабыыта Финарим Александрович Аргунов, училище бочуоттаах көрөөччүтэ (блюститель) Никита Константинович Кипринов уонна Степан Максимович Окороков буолаллар. 1916-17 сс. 33 үөрэнээччилээх эбит буоллаҕына, 1921-1922 сс. оскуола үөрэнээччитин ахсаана 80-ҥа тиийбит.
1931 сылтан начальнай Сэбиэскэй оскуола буолар. Бу оскуоланы 1938-39-40 сылларга Хадаар нэһилиэгин холкуостарын күүстэринэн туппуттар. Маастарынан Михаил Карпов (Чаппалов уола) үлэлээбит.
1955 с. Хадаар нэһилиэгин киинигэр Үрүҥ Күөлгэ начальнай оскуола аһыллыбыт. 1957 сыллааха сэбиэдиссэй-дириэктэр Михаил Васильевич Эверстов туруорсуутунан, өссө икки кылаас эбии тутуллубут. Маастарынан Семен Степанович Пудов үлэлээбит.
1978 сыллаахха 160 миэстэлээх икки этээстээх саҥа оскуола тутуллан үлэҕэ киирбит. Саҥа оскуоланы туруорсууга Саха АССР VII Ыҥырыылаах Үрдүкү Сэбиэтин депутата Агафья Тарасовна Кузьмина 1975 сылтан саҕалаан улаханнык үлэлэспит. 1975 сыллаахха дириэктэринэн Михаил Михайлович Диодоров, онтон саҥа оскуола үлэҕэ киирэригэр, 1978 сыллаахха, дириэктэр Михаил Михайлович Максимов үлэлээбиттэр. Саҥа оскуола тутуутугар нэһилиэк дьоно күүскэ турунан, биир сомоҕо буолан, 1800-кэ буруус бэрэбинэ бэлэмнээбиттэр. Ис өттүн Михаил Романович Софронов салайааччылаах биригээдэ оҥорбут.
Саҥа оскуолаҕа үлэ-хамнас тигинэччи барбыт. Хадаар оскуолата улууска аан бастакынан үөрэнэр кабинеттарга автоматическай пульт управлениетын үлэҕэ киллэрбит.
1979 сыллаахха оскуола нэһилиэккэ аан бастакынан тепличнэй хаһаайыстыбаны тутан, оҕурсуу олордуутун саҕалаабыт. Онон оскуолабыт 2015 сылтан агро хайысхалаах оскуола аатын ылбыта дириҥ силистээх эбит диэн түмүккэ кэллим.
1990 сыллаахха орто оскуола буолар. 2005 сыллаахха Саха Өрөспүүбүлүкэтин Президенэ В.А. Штыров ыйааҕынан Хадаар орто оскуолатыгар С.Д. Флегонтов аата иҥэриллэр.
2003-2007 сс. дириэктэринэн Иван Петрович Лукин үлэлиир. Бу кэмтэн саҕалаан билигин үөрэнэ сылдьар саҥа таас оскуолабыт тутуутун боппуруоһа күүскэ турар. 2008 с. таас оскуола сваята түһэр. 2010 сылтан биир дойдулаахпыт “РИК” хампаанньа генеральнай дириэктэрэ Александр Иванович Федотов көмөтүнэн саҥа оскуолабыт тутуута саҕаланар. 2010 сыллаахха алтынньы 12 күнүгэр Халыҥ Хадаарбыт историятыгар биир саамай умнуллабат чаҕылхай күн тосхойор – саҥа таас оскуолабыт үлэҕэ киирэр. Бу кэмҥэ дириэктэринэн билигин Чурапчы улууһун үөрэҕин управлениетын салайар Юрий Павлович Посельскай үлэлээбитэ.
2015 сылтан агро хайысхалаах оскуола буолабыт. 2022 сылтан Н.Е. Мординов-Амма Аччыгыйа аатынан “Кэскил” оҕо бэчээтин кыһатын кытта медиа хайысхатыгар үлэлиибит, оскуолабыт, нэһилиэкпит өй-санаа өттүнэн сайдыытыгар күүскэ үлэлэһэбит.
Оскуолабытыгар “Муус Мааска”, “Федотовскай ааҕыылар”, “Флегонтовскай оонньуулар” курдук олохсуйбут бырайыактар үлэлииллэр. Байыаннай-патриотическай хайысханан күүскэ үлэлиибит, уолаттарбыт өрөспүүбүлүкэҕэ инники кэккэҕэ сылдьаллар. Биир уратыбыт диэн – биһиги оскуолабыт Сима Сергеев аатынан пионерскай хамсааһыны илдьэ сылдьар.
Быйыл Арассыыйа Президенин Гранын ылан, “Сэрии тыыннаах куоластара” диэн документальнай киинэ бырайыагар үлэлии сылдьабыт.
Онон оскуолабыт 110 сыллаах историята биһигини элбэххэ эбээһинэстиир, сырдыкка, үрдүккэ сирдиир.
Алена КСЕНОФОНТОВА, IX кылаас,
С.Д. Флегонтов аатынан Хадаар орто оскуолата, Чурапчы