Вера Васильевна Федорова, Н.Х.Дьяконов аатынан Тыайа орто оскуолатын саха тылын уонна литературатын учуутала. Сэтинньи 25-26 күннэригэр ыытылллаары турар саха тылын, литературатын уонна култууратын учууталларын III өрөспүүбүлүкэтээҕи сийиэстэрин көрсө санаатын үллэстэригэр көрдөстүбүт.
Туох санааттан саха тылын учууталын идэтин талбыккыный?
— Айыллан, ананан кэлии диэн баар быhыылаах диэн кэлин саныыбын. Того эрэ бэйэбин өйдүүрбүттэн учууталлаах оонньуурум, онно куруук саха уонна нуучча тылын учуутала буоларым. Дьиҥэр даҕаны идэ талыыта дьылҕа хаамыытынан буолар эбит. Кыра эрдэхпиттэн учуутал идэтигэр тардыһыылааҕым, ону сэрэйэн, мин дьиэ кэргэним өйөөбүттэрэ. Билигин санаатахха, мин бу идэбэр ананан кэлбит эбиппин.
Эн санааҕар, саха тылын учуутала атын учууталлардааҕар туох уратылааҕый?
— Санаан көрүөх, арай төрүт тыл учуутала төрүкү суох буоллун?… Санаатахха даҕаны туох барыта тулаайахсыйа иһийэр курдук дии… Ол курдук, бастатан туран төрүт тыл сүмэтин биһиги илдьэ сылдьан норуокка тарҕатар уратылаахпыт. Иккиһинэн, ийэ тыл учууталын толкуйа, саҥата сахалыы силистээх-ситимнээх буолар, ол онтон атын киһи үөрэнэр дии саныыбын. Төрөөбүт тылбыт сүтэр кутталлаах кэмигэр, саха тылын учууталын суолтата үрдүүр. Биһиги, учууталлар, ийэ тылбыт баайын, кэрэтин, күүһүн оҕолорго тиэрдэр ытык иэстээхпит. Саха тыллаах киһи эрэ мин санаабар оҕолорго долгутуулаахтык тиэрдиэҕэ дии саныыбын. Ол сахалыы тыын кини тылыгар, толкуйугар, дууһатыгар баар буолара эрэйиллэр.
Саха тылын учуутала буолар туох ыараханнааҕый?
— Хайа баҕар киһи идэтин күүскэ таптыыр буоллаҕына ыарахаттары көрсүбэт дии саныыбын. Билигин нууччалыы саҥарыы, сахалыы тылынан саҥардахха да бэйэ омугун оҕото өйдөөбөт буолан эрэрэ харааһыннарар. Идэбин ис сүрэхпиттэн таптыыр буолан, үлэбэр тахсар хайа баҕар ыарахаттары ааһар кыахтаахпын. Ол гынан баран, оҕолор ийэ тылларын билбэттэрэ, нуучча тылыгар баһыйтаралларын көрөрүм хомолтолоох. Ону уларытарга дьулуһуохха наада. Оҕолорго сахалыы тылбыт суотун истэн бэйэбит дьонно тиэрдиэххэ наада дии саныыбын.
Саха тылын үөрэтиигэ ханнык ньымалары туттаҕыный? Бэйэҥ үлэҥ уопутуттан тугу кэпсиэҥ этэй?
- Урут-уруккуттан үөрэнээччигэ ийэлии иһирэхтик сыһыаннаһабын. Оннук сыһыаҥҥа бэйэ-бэйэгэ эрэл үөскүүр буолан, оҕолор саха тылын предметин сөбүлүүллэр. Онтон үөрэтии чааһыгар 9Т ньыманы сөбүлээн туттабын, бу ньыманан урок быдан таһаарыылаах уонна түмүктээх буолар. Оссо дорҕоонноохтук ааҕыы ньыматын киэҥник туттабын, оҕо ааҕара тупсар, оҥорон көрөр дьоҕура сайдар. Оҕолорго болҕомтолоох, ийэ курдук сыһыаннаһарбын сөбүлүүбүн. Итэҕэйсии, бэйэ-бэйэни өйдөһүү баар буоллаҕына эрэ предмети о5о үчүгэйдик ылынар. Үөрэтии ньымаларыгар саҥаны киллэрэ сатыыбын, 9Т ньыма оҕолорго туһалааҕын бэлиэтиибин. Уонна эмиэ дорҕоонноохтук ааҕыы ньыма оҕо толкуйдуур дьоҕурун сайыннарар.
Билиҥҥи оҕолор литература ханнык айымнньытын сөбүлээн ааҕалларый?
- Мин опыппар ордук классиканы: ааспыт уйэ айымньыларын сэргииллэр. Саха литературатын классиктара – биһиги культурабыт, историябыт көстүүтэ. Кинилэр айымньыларыгар норуот муудараһа, тыла-өһө барыта баар. Ол иһин оҕолор ааспыт үйэ суруйааччыларын айымньыларын сэргииллэрэ туһалаах.
Буолаары турар саха тылын, литературатын, култууратын учууталларын үһүс сийиэһиттэн тугу кэтэһэҕин?
— Талыллан кэлбит учууталлар улэлэрин опыттарыттан уллэстэллэрин сэргии истиэм, идея ылан улэбэр туьаныам. Кэллиэгэлэрим үлэлэрин опытын үөрэтэрбин, саҥа идеялары ыларбын олус сөбүлүүбүн. Бэйэ-бэйэбититтэн үөрэнэр, уопуту атастаһар эрэ буоллахпытына үлэбит тупсарыгар, сайдарыгар кыах баар буолар.
Онон, саха тылын учууталын идэтэ – ытык идэ. Биһиги оҕолорго ийэ тылбыт кэрэтин, баайын тиэрдэр, сахалыы тыыннаах, өйдөөх-санаалаах дьон буола улааталларыгар көмөлөһөр иэстээхпит. Идэбитин таптыыр, сайдыыга дьулуурдаах буоллахпытына эрэ ситиһиилээхтик үлэлиэхпитин сөп.
Кэбээйи орто оскуолатын «Дьоҕур»медиа-киинэ
Keskil14.ru