«Хорсун» кулууп уолаттара үөрүүлээх түгэммитин эһигини кытта үллэстиэхпитин баҕарабыт. Алтынньы 17 күнүгэр Дьокуускайдааҕы кадетскай оскуола-интэринээт базатыгар Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойдарын, хорсун буойуттар ааттарын сүгэр оскуолалар өрөспүүбүлүкэтээҕи сүлүөтүгэр биһиги оскуолабыт ситиһиилээхтик кыттыыны ылла.
Сүлүөккэ генерал-майор А.И. Притузов аатынан Уулаах Аан, Сэбиэскэй Сойуус Геройа Ф.К. Попов аатынан Баатара, М.И. Кершенгольц аатынан Дьокуускай куорат 9 №-дээх, Албан аат уордьанын толору кавалера Д.А. Петров аатынан Ытык Күөл 2 №-дээх, В.И. Кузьмин аатынан Дьокуускай куорат 30 №-дээх, Сэбиэскэй Сойуус Геройа В.Д. Лонгинов аатынан Дьокуускай куорат 18 №-дээх, Сэбиэскэй Сойуус Геройа Ф.К. Попов аатынан Дьокууксай куорат 20 №-дээх уонна биэс бойобуой уордьаннаах С.Д. Флегонтов аатынан Хадаар орто оскуолалара кытыннылар. Бу тэрээһин Улуу Кыайыы 80 сылыгар, Арассыыйаҕа Аҕа дойдуну, Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр Ийэ дойдуну көмүскээччилэр сылларыгар көмүскээччитин сылларыгар ананна.
Үгэс быһыытынан, тэрээһин Арассыыйа гииминэн саҕаламмыта. Бастакы түһүмэххэ хамаандалар бэйэбитин билиһиннэрдибит. Биһиги, «Хорсун» хамаанда, оскуолабыт бэлиэ хардыыларыттан саҕалаан, үлэлээн ааспыт дириэктэрдэригэр тиийэ кэпсээтибит. Уонна биллэн туран, Сэмэн Дмитриевич Флегонтов көрдөрбүт хорсун быһыытын ахтан-санаан аастыбыт. Сэмэн Дмитриевич бааһырыы ылбакка бааттаахтык кыргыһан, эҥкилэ суох сылдьан, Берлины ылсыһан сахаттан бастакы биэс уордьаннаах Аҕа дойду Улуу сэриитин түмүктээн дойдутугар кэлбитэ. Сэмэн Дмитриевич Флегонтов – биһиги геройбут.
Салгыы илиинэн охсуһуу ньымаларын көрдөрбүппүт. Бу түһүмэххэ олус табыллан кыттыыны ылбыппыт дии саныыбын. Билиһиннэрэр карточкалар күрэхтэрин түмүгүнэн, бастакы миэстэни Ф.К. Попов аатынан Баатара орто оскуолата ылбыта. Иккис миэстэ –Ф.К. Попов аатынан Дьокуускай куорат 20 №-дээх оскуолата уонна үһүс – биһиги.
Сүлүөт ыытыллар кэмигэр байыаннай комиссариат бэрэстэбиитэлэ Татьяна Соловьёваны кытта көрсүһүү буолла. Кини Ис дьыала министиэристибэтин (ИДьМ) тиһигэр киирии, үөрэнии уонна идэ талыытын туһунан сүбэлэри биэрдэ. Инникибитин толкуйданардыы сиһилии быһаарбыта. Ыччат дойду иннигэр гражданскай иэһин суолтатын туһунан бэлиэтээн эттэ. Биһиэхэ олус наадалаах сүбэлэри иһиттибит.
Иккис түһүмэх – диорама быыстапката. Хамаандабыт чилиэнэ, 9-с кылаас үөрэнээччитэ Айаал Никонов мастан оҥорбут байыаннай тиэхиньикэ уонна «Берлиҥҥэ Кыһыл былаах анньыллыыта» диэн үлэтин бииргэ үөрэнэр доҕорум Айтал Григорьев бэркэ көмүскээн, улахан биһирэбили ылбыта. Күрэхтэһиилэргэ, сүлүөттэргэ кыттарбыт тухары маннык сорудахтаах түһүмэхтэргэ Айтал куруутун ис хоһоонун дириҥник, киэҥник арыйан кэпсээн хайҕанабыт. Онон туох мөккүөрэ суох «Айтал диораманы көмүскүүр» диэн быһаарбыппыт. Бу түһүмэххэ кыайыылаах аатын ыллыбыт. Иккис миэстэ – А.И. Притузов аатынан Уулаах Аан оскуолата, үһүс миэстэ – В.Д. Лонгинов аатынан Дьокуускай куорат 18 №-дээх оскуолата.
Айаалбыт оҥоһугун Емельян Ярославскай аатынан Хотугу норуоттар историяларын уонна култуураларын Дьокуускайдааҕы судаарыстыбаннай холбоһуктаах музейын бэрэстэбиитэлэ Валерий Корнилов үрдүктүк сыаналаабыта уонна Хадаар, Уулаах Аан уонна Дьокуускай куорат 18 №-дээх оскуолаларыгар анал бириистэрин туттарбыта. Кини үлэлэр хаачыстыбаларын бэлиэтээн туран, кэлэр көлүөнэҕэ эрэллээҕин биллэрбитэ.
Сэмэн Дмитриевич Флегонтов олоҕун, үлэлээбит бэлиэ сылларын уонна оскуолабыт музейыгар баар экспонаттары Артур Степанов, Саша Ксенофонтов көрдөрдүлэр. Уолаттарбыт кэпсииллэрин дьүүллүүр сүбэ кэрэхсээтэ. Бу күрэх билиҥҥи оҕолор дьоруойдарбыт хорсун быһыыларын дириҥник өйдүүллэрин көрдөрдө. Быыстапканы көмүскээһин түмүгэ маннык буолла: муҥутуур кыайыылаах – А.И. Притузов аатынан Уулаах Аан оскуолата, иккис миэстэ – С.Д. Флегонтов аатынан Хадаар оскуолата, үһүс миэстэ – Ф.К. Попов аатынан Баатара оскуолата.
Бэһис сылын олох атын көрүҥүнэн буолбут күрэх – математика викторината. Манн хамаандалар математикаҕа уонна айылҕа билимнэригэр билиилэрин-сатабылларын көрдөрөн, барыбытын сөхтөрдүлэр. Бу түһүмэх оонньуулара хамаандалары сомоҕолоото. Өй-санаа квест-оонньууларын оҥордо. Олус көхтөөхтүк кытынныбыт.
Онтон биһиги салайааччыларбыт Лидия Ивановна Лукина уонна Владислава Семеновна Яковлева семинардарга сылдьан, оҕоҕо тапталы иитиигэ анаан, дойдуларын иһин киэн туттууну үөскэтэр саҥа педагогическай көрүүлэринэн уонна идеяларынан үллэһиннилэр. Семинар диэн быйыл саҥа киллэрэн, бу күрэх иһинэн ыыттылар.
Уопсай зачет түмүгүнэн, биһиги оскуолабыт өрөспүүбүлүкэтээҕи көрсүһүү кыайыылааҕа диэн үрдүк ааты ылла. Иккис миэстэ – А.И. Притузов аатынан Уулаах Аан орто оскуолата. Үһүс миэстэ – Ф.К. Попов аатынан Дьокуускай куорат 20 №-дээх оскуолата.
Сүлүөтү тэрийээччилэртэн биирдэстэрэ Роман Александрович Попов кыттааччыларга махтанна. Дойдуга таптал, история өйдөбүлүн харыстааһын олус суолталааҕын бу тэрээһин көрдөрдө.
Бу ситиһии учууталларбыт, төрөппүттэрбит уонна биһиги, оҕолор, холбоһуктаах үлэбит түмүгэ буолар. Уопсай дьыалаҕа киллэрбит кылааппытынан киэн туттабыт.
Аристарх ЛУКИН, Х кылаас,
С.Д. Флегонтов аатынан Хадаар орто оскуолата, Чурапчы