Нэһилиэкпит баһылыгын Наум Васильевич Устиновы кытта көрсөн олох-дьаһах, кыстыкка киирии, үлэ-хамнас ону тэҥэ эһиилги былаан туһунан кэпсэттибит.
– Наум Васильевич, үтүө күнүнэн! Ааспыт сайын нэһилиэкпитигэр туох саҥа, бэлиэ түгэннэр буолан аастыларый?
Билигин биһиги санаа көтөҕүү үлэлэрин ыыта сылдьабыт, ол аата биһиги нэһилиэкпитигэр уопсастыбаннай түмсүүлэр күүскэ үлэлииллэрэ биллэр. Ол курдук, сылга биирдэ буолар Ыһыахпытыгар бэлэмнэнии улэлэрин ыытабыт. Сылын аайы биһиги нэһилиэкпитигэр «Өбүгэ иһиттэрин оҥорооһун» тэрээһиннэрэ ыытыллаллар. Былырыын симиир иһит оҥоһуллубут буоллагына, быйыл кымыс иһитэ толору комплега оҥоһулунна уонна Тойон чороон диэн оҥоһукпут (ол турар диэн ылан көрдөрдө). Мааны Малтааны диэн сиргэ үүммүт аарыма хатыҥтан үс сылы быһа оҥоһуллубут Тойон иһит диэн буолар. Бу иһити оҕолорбутугар, ыччаттарбытыгар, нэһилиэкпит дьонугар быйаҥнаах сайын буоллун диэн алгыс кэмигэр туттабыт. Ол курдук, сылтан сыл Ыһыах иһитин толору комплегын барытын баар гынарга диэн үлэлэһэбит. Онон бу биир улахан бэлиэ кэммит буолар бу ааспыт сайын.
Ону таһынан биир бэлиэ кэминэн буолар Манчаары оонньууларыгар Таатта улууһугар биһиги нэһилиэкпититтэн хаһааҥҥытаагар да элбэх 17 спортсмен ситиһилээхтик кыттан кэллилэр. Аны 2029 сыллаахха биһиэхэ Хаҥаласка буоларга күүстээхтик бэлэмнэнэбит. Нөмүгү нэһилиэгэ Хаҥалас улууһун киин сириттэн ыаллыы сытабыт, онон кэлэр оонньуулар кэмигэр биһиги нэһилиэкпитигэр араас тэрээһиннэр буолалларыгар уопут ыла таарыйа бэйэм эмиэ кыттыыны ылан кэллим.
– Кыстыкка бэлэмнэнии биһиги нэһилиэкпитигэр хайдах бара турарый?
Сылын аайы кыстыкка бэлэмнэнии диэн ынах-сүөһү киириитэ, от булааһына, дьиэ-уот сылаас буолуута буолар. Бу кэнники биэс сылларга кураан дьыллар буолан, сылтан сыл от ыларбыт мөлтөөн иһэр. Ол курдук, быйыл былырыҥҥыттан даҕаны аҕыйах оту ыллыбыт. Быйыл от суох кэмигэр кыстык хаар эрдэ туһэн ынахтар хаһааҥҥытааҕар да эрдэ киирдилэр. Онон от чааһыгар ыарахан соҕус кыстык буолара буолуо. Онон биһиги тыа хаһаайыстыбатын управлениятын кытта от тиийбэт ыаллартан заявка хомуйан үлэлэһэ сылдьабыт.
– Билиҥҥи туругунан, нэһилиэнньэбит ахсаана төһөнүй?
Быһа холоон эттэххэ биһиги нэһилиэкпитигэр 3000 тахса киһи олорор. 6 сыл аннаараа өттүгэр ыытыллыбыт перепись населения түмүгүнэн 2879 киһи олорор. Хас перепись буоллун аайы 700 киһиннэн элбии турабыт. Естественнай прирост и поток граждан буолар. Атын улуустан кэлэн олохсуйаллара эмиэ элбээбитинэн сибээстээн үрдүк көрдөрүүлэргэ баран иһэбит. Саҥа дьиэ бөҕө тутуллан ыаллыы сытар Дьэр нэһилиэгин кытта сыстан эрэбит. Дьон сөбүлээн тохтуур нэһилиэгэ буолар диэм этэ. Ыччаттарбыт үөрэхтэрин бүтэрэннэр төрөөбүт нэһилиэктэригэр дьиэ-уот туттан олохсуйан кэҥии тураллара учугэй. Онон биһиги сыалбыт-сорукпут дьоҥҥо усулуобуйа оҥорон, олохтоох ахсаанын аччаппакка, элбэтэргэ диэн буолар. Ону таһынан, сыл аайы 40-70 оҕоннон элбии турабыт. Детсадпытыгар, оскуолабытыгар баппат буолан эрэбит. Ол курдук, нэһилиэкпит иэнэ улаатан, оҕо ахсаана элбээн, саҥа микрорайоммутугар саҥа оскуола, детсад туттарарга өй-санаа кэлэ сылдьар.
– Үлэнэн хааччылыы хайдаҕый? Саҥа специалистар кэллилэр дуо?
Үлэ миэстэтинэн хааччыйыы үксүн кыра, орто бизнестарга баар. Ол курдук биһиги нэһилиэкпитигэр тыа хаһаайыстыбатынан дьарыктанар «Экоферма Туймаада» диэн тэрилтэ баар. Ол онно нэһилиэк дьоно, сайыҥҥы кэмҥэ 14 үөһээ саастаах оҕолор үлэлээн хамнастанан олороллор. Ону таһынан дьоҕус бизнес бөҕө сайда турар. Онон үлэ миэстэтэ тахса турар. Ону таһынан бюджетнай тэрилтэлэргэ Ой орто оскуолатыгар, «Чуораанчык» оҕо сайдар киинигэр улахан коллектив улэлиир. Эдэр специалистар кэлэн улэлии-хамныы сылдьаллар. Үлэлиэн баҕалаах киһиэхэ нэһилиэкпитигэр үлэ баар.
– Нэһилиэкпит инники кэскилин эһиги хайдах көрөҕүт, туох сүрүн сыаллары туруораҕыт?
Нэһилиэкпит инники кэскилин кыччаабыта 20-30 сылларын ыллахпытына, дьон олорор хаачыстыбатын тупсарыы буолар. Суол сайдыыны аҕалар диэн. Ол курдук киин уулуссабытыгар асфальт, аныгылыы уот-күөс оҥорбуппут. Ол кэнниттэн 2022 сыллаахха многофункциональнай уопсастыбаннай киин им. Софьи Петровны Сидоровой туппуппут. Манна почта, библиотека уонна олохтоох дьаһалта баар. Оскуолабытыгар капитальнай өрөмүөн оҥоһуллунна. Спорт өттүтэ эмиэ сайда турар. Специализированнай тенниснай зал, оҕолорго анаан тустуу заала оҥоһуллан, билигин улэлии турар. Ити барыта бэйэбит күүспүтүнэн оҥоһуллубут үлэ түмүктэрэ. Сайдыыны аҕала турабыт. Ол курдук инники сылларга нэһилиэк визитнай карточката баар буолуохтаах диэн парк тутулла турар. Холобур, тастан ыалдьыт кэллэҕинэ нэһилиэк киэн туттар сирдэрин, историятын көрдөрөр сир баар буолуохтаах. Ол үлэтэ кыралаан бара турар. Инники сылларга бэйэтэ туспа эбийиэк быһыытынан үлэлиэ дии саныыбын. Проегын көрдөххүнэ элбэх эбийиэк тутуллуохтаах, ол курдук дьону ситимниир клуб, дворец культуры баар буолуохтаах диэн көрөбүн. Киһи тас өттүн көрөн ымсыыран культура эйгэтигэр иҥэн хаалыахтаах диэн. Ол курдук, Саха норуотун бастакы композитора Адам Васильевич Скрябин аатынан Култуура Дыбарыаһа диэн бырайыактаары бэлэмнэнэ сылдьабыт. Ону таһынан, саҥа микрорайоннарга суол, уу, тыа хаһаайыстыбатыгар сир-уот харыстааһына стратегический былааннар буолаллар.
– Наум Васильевич, бу үлэҕитигэр ордук тугу сөбүлүүгүт? Туох үөрдэрий, өссө күүскэ үлэлииргэ туох көҕүлүүрүй?
Мин төрөөбүт дойдубар Нөмүгү нэһилиэгэр 2009 сыллаахтан улэлиибин. Баһылыгынан иккис срокпар үлэлии сылдьабын. Бу дуоһунаска миигин патриотический санаа көҕүлүүр. Биһиги үлэлээбэтэхпитинэ уонна ким үлэлиэй диэн санааҕа ылларан, этэҥҥэ нэһилиэкпитин сайыннаран үлэлии сылдьабыт. Үлэм түмүгүттэн, дьон, ыччат үөрүүтэ миигин кынаттыыр. Баһылык үлэтэ диэн айар үлэ диэн. Эн хайдах айаҕын, норуоккун ханнык суолунан үктэтэҕин, оннук бараҕын. Сылтан сыл сайдыыны кытта тэҥҥэ баран иһиэхтээхпит. Мин хас биирдии дьон, дьиэ кэргэн дьоллоох, эйэлээх буоларыгар баҕарабын.
– Наум Васильевич, хоруйдарын иһин махтанабыт. Олус туһалаах кэпсэтии тахсыбытыттан астынныбыт.
Эһиэхэ махтал! Бу курдук кэлэҥҥит интервью ылбыккытыгар. Инникитин даҕаны нэһилиэк сытыы вопростарын сырдатарга маннык ыччат үлэлэһэргит үчүгэй, үөрэ көрөбүн. Маннык сылдьан киһи элбэҕи билэр. Бастакытын миигиттэн маннык кэлэн оскуола оҕото интервью ылла. Бэйэм кыайан оскуолаҕа тиийэн ыччаты кытта кэпсэтиигэ бириэмэ булбаппын. Оннук баҕа санаа баар эрээри, билигин кыалла илик. Онон бүгүн эһиги кэлбиккит миигин үөртэ, Нөмүгү нэһилиэгэ инниккилээх эбит, ыччаттардаах эбит диэн. Бу көрсүһүү тус бэйэҕитигэр, хаһыаты ааҕар ыччаттарга даҕаны туһалаах буолуо диэн эрэнэбин. Инники хардыыга холобур бу баһылыкка оскуола оҕото киирэн кыһалҕатын быһаарсан, бэйэтин этиитин этэр түгэнэ буолла диэн үөрэбин. Бэйэм эмиэ 17 саастаахпар оскуолаҕа үөрэнэ сылдьан, нэһилиэк баһылыгар киирэн турардаахпын. Бэйэбин долгутар ыйытыгы киирэн туруорсубутум. Онон дьаһалтаҕа ыччат сылдьыахтаах. Долгуйар ыйытыктарын ыйытарыгар, сүбэ-ама ыларыгар, туспа көрүүлэрин этэригэр биһиги ааммыт куруук аһаҕас. Өрүү көмөлөһөргө мин бэлэммин.
Иванна МОРДОВСКАЯ, ХI кылаас,
Илона ШАДРИНА, IХ кылаас,
Ой орто оскуолата, Хаҥалас улууһа